Табии тас негізіндегі деулік материалдар.

Кптеген деулік материалдар табии тау жыныстарынан алынатын. рылысты тастан жасалдады. Мндай тау жыныстары минералды рамы бойынша сан алуан.

Табии тас материалдар тыыз немесе опсыан тау жыныстарынан арнайы деусіз (малта тас, м, саз) немесе механикалы технологиялар арылы (жару, кесу, сатау т.б. ) алынады. Бл кезде тау жыныстарыны бастапы асиеттері толы немесе толыа жаын саталады.

Табии тас аашпен атар адам баласы олданан алашы материал.

Барлы ежелгі рылыстар: мешіттер, храмдар, сарайлар, орандар, кпірлер, акведуктер табии тастан жасалан жне азіргі заманы адамды «лем кереметі» ретінде та алдырады. Кптеген елдерде: Египетте, Мексикада, Грецияда, Италияда, ытайда, Камбоджада, Индияда ежелгі ркениетті жер бетіндегі сулеттік-рылысты раушылары ретінде сулет неріні тастан жасалан кптеген крнекті ескерткіштері саталан.

Жоары механикалы беріктік пен міршедік табии тасты ртрлі рылымдарда абыралы материал ретінде, ал сем бояуы мен бай текстурасы бірегіей имараттарды, мешіттер мен сарайларды сулеттік безендіруде олдану шарттарын анытайды.

азіргі уаытта кптеген монументальді рылыс нысандары табии тасты олданып салынады. йлер мен имараттарды табии таспен аптау, интерьерінде табии тасты пайдалану блмелерді сулеттік шырайын амтамасыз етеді, байсалдылы пен мртебе береді. Табии тас абыралы материал, жол жабындары, йлер мен имараттарды аптау т.б. масаттар шін кеінен олданылады.

Оларды пайда болуы (генетикалы), деу дістері (технологиялы) жне міршедігі бойынша топтастыруа болады.

Генетикалы, пайда болуына байланысты топтастыру:

1) магманы салындау жне атаюы нтижесінде тзілген магматикалы тау жыныстары;

Массивті	Омырылан
Тередік	Атарылан	опсыан кйдегі	Біріккен (цементтелген) кйдегі
Граниттер, сиениттер, диориттер, габрро	Порфирлер, диабаздар, трахиттер, базальттар, порфириттер, андезиттер	Жанартау клі Жанартау мы Пемза.	Жанартаулы туф   .

 

2) жер ыртысыны беткі абатында р трлі тау жыныстарыны бзылуы мен мжілуі нтижесінде пайда болан шгінді тау жыныстары;

Механикалы шгінділер	Химиялы шгінділер	Органогендік шгінділер
опсыан кйдегі	Біріккен (цементтелген) кйдегі
м. малта тас,саз.	мтастар (песчаник), конгломераттар, брекчилер	Гипс, ангидрит, к тастары, доломиттер, к тасты туфтар.	к тастары, бор, трепел, диатомит.

 

3) жер ыртысындаы физика –химиялы жадайларды згерісіне икемделу мен айта кристалдану німдері болып табылатын метаморфиялы тау жыныстары.

Атарылан тау жыныстарыны тр згеру німдері	Шгінді тау жыныстарыны тр згеру німдері
Гнейстер	Мраморлар, кварциттер

 

Технологиялы топтастыру делетін тасты аттылыына негізделеді жне 3 топа блінеді: атты, орташа аттылыта жне жмса.

 

атты тау жыныстарына рамында міндетті трде Моос шкаласы бойынша аттылыы 6...7 болатын минералдары бар тау жыныстыры (кварцит, гранит, сиенит, гаабро, лабродоит т.б.) жатады. Оларды сыылуа беріктік шегі 40...200МПа. Мндай тастар негізінен аптама материалдар ретінде олданылады.

Орташа аттылытаы тау жыныстары тау жыныстарыны беріктігі 20...120МПа. Бларды атарында мрамор, к тасы, мтас, кейбір ракушечниктер, доломит, сланецтер т.б. бар.

Жмса тау жыныстарыны беріктігі 0,6...50 МПа. Олар гипсті жне талькті тастар, к тасы мен доломиттерді кейбір трлері.

 

Тасты аттылыы бойынша тобы	Моос шкаласымен минералды аттылыы	делуі
атты	6..7	Абразивті жне жаратын ралмен деледі. Болат кескішпен кесілмейді.
Орташа аттылы	3..5	Болат кескішпен кесіледі. Абразивті ралмен оай деледі.
Жмса	1...2	Болат кескішпен оай кесіледі.

 

міршедігі бойынша топтастыру рлеу бйымдарыны олданысты жадайына негізделеді: сырты жне ішкі деу, еден мен абыраларды аптау, профильдік элементтер, скульптура жне фрагменттер.

 

міршедік тобы	Тас	Бзылуды алашы белгілері, жыл
те мірше	Кварцит, майда днді гранит
мірше	Ірі днді гранит, сиенит, гаабро, лабродорит
Салыстырмалы мірше	А мрамор, тыыз мтас жне доломит
міршедігі тмен	Кеуекті к тасы, тсті мрамор, гипс тасы.