Саясат – оамды былыс

Саясат сияты оамды былысты крделілігі кбінесе саяси білімні рылымды бір текті еместігін айындайды. Сонымен атар бл рі саясатты, саяси былыстар мен процестерді оып-йрену дегейлеріні згешеліктерімен де байланысты. Сондытан саясат деген те крделі мселе жне оамды былыс[40].

рине, саяси сана, оны оамды мір былыстары мен процестеріндегі лесі згеріссіз алмайды, айта билік проблемаларына, саясат субъектілеріне, т.б. байланысты згеріп отырады.

Саясат оамды мір былыстары мен процестеріні трлі жатарын жаындастырады, біра оларды ешбіріне осылмайды. Ол зіні сапалы айындылыы, кп ырлылыы жне р алуандылыы бар оамды былыс.

Бір замандарда белгілі саясаттанушы М.Дюверже саяси мір салаларыны ерекшеліктерін тсіндіру шін арама-арсы жаа араан екі бетті ежелгі Рим дайы Янусты бейнесін пайдаланан. Дюверже осындай салыстырумен оамды топтарды, ауымдастытарды, жеке адамдарды скеле талаптарына жауап ретінде оамдаы айшылытарды жне дайы згерістерге деген мтылыстарды длме-дл крсете білді.

Бл бейнелі тееу. Ежелгі Римні аыз-ертегілерінде Янус оамды мірдегі жаа бастамаларды аморшысы болып суреттелгені белгілі. Саясат та сол сияты оамда згерістер жасауа итермелейтін, оларды ажеттілігін негіздеп, іске асырылуын адамны жасампазды уатын осу арылы амтамасыз ететін ызмет саласы болып табылады.

Саясатты оамды былыс ретінде талдау кезінде крделі леуметтік рылымды оамда, мемлекет тріндегі кпшілік билігі бар жерде саяси редерден толытай «азат» былыстар мен процестерді табу иын. йткені оларды кпшілігі билікті жеіп алу немесе стап тру шін кресуші белгілі бір леуметтік топтарды, жіктерді, таптарды, халытарды мдделерімен байланысты екендігін есте стау керек.Демек, саясатты, оны уаыт пен кеістіктегі згергіштігін тсінуді негізі адамдарды жымдасан міріні мазмны болып табылатын мір сруші оамды рылымдарды дрыс анытауда жатыр.

оамды рылымдарды негізгі элементтері – ірі оамды топтар (таптар, лттар, жіктер, элиталар} жне оларды формальды йымдары (мемлекет, саяси партиялар, оамды-ксіби йымдар) болып табылады.

оамды топтар мен оларды йымдары р трлі ндылытарды жасайды, ал бларсыз оамды-саяси мірді болуы ммкін емес.

азіргі оамдардаы саяси былыстар мен процестер негізінде детте ндылытарды басты ш тобы: ауіпсіздік пен лтты туелсіздік; л-ауат пен экономикалы ркендеу; бостанды пен конституциялы тртіп жатады. Оларды натылау рі реттеу р оамды топтарды жекелеге доктриналары мен саяси тжырымдамаларына баа беруді шарты, ал оларды бадарламалы масаттар трінде натылау – кез келген саясатты міндеті болып табылады.

Осыан байланысты, саясат табии келісімі жо, біра йлесімділікке деген ажеттілігі бар жадайда пайда болатынын атап крсету керек.

Сан алуандылыымен згешеленетін мдделілер тобын келістіру, оамны ттастыын амтамасыз ету ажеттілігі кпшілік билік институттарын: бюрократиялы аппараты, скері жне т.б. бар мемлекеттерді алыптастырады.

Баса леуметтік институттардан (мселен, моральды) саясатты згешелігі, ол – тек жеке бастын ана емес, е уелі мемлекет билігінсіз іске асыру ммкін емес, топты мдделерді анааттандыруа ызмет етеді. Демек, жалпыа міндетті леуметтік тртіпті нысандарын амтамасыз ету ммкіндігіне ие болатын арнайы ондырымдарды пайда болуы бір топты мтажын анааттандыранмен (мысалы, жалаыны сіру, салытарды тмендету жне т.б.) халыты баса топтарыны мдделері мен леуметтік жадайларына сзсіз нсан келтіретіндігімен байланысты болып отыр.

Топтарды, ауымдастытарды зара рекеттестіктері, оларды талаптартарыны мемлекетті араласуынсыз жзеге аса алмайтындыына айын кз жеткен мезгілде ана сая­си сипат алады. Яни, саясат е алдымен, ай жерде мдделер мен кзарастар ортатастыы жете тсіністікте болса, билік жйесіне здеріні атысын айындайтын бірлестіктер мен озалыстар алыптасып жне ожырап жатса, сол жерде басталады. Кез келген саясат – адамдар арасындаы билікке ол жеткізу шін оларды ыдырауымен жне топтасуымен атар жретін зара рекет болып табылады.Адамдарды, леуметтік топтарды талаптары мен мдделері оларды саясата араласуа, билік ралдарын алу шін кресуге итермелейді. Сондытан да, адамдар кез-келген тлім-трбиелік, патриотты, діни, саяси, экономикалы, леуметтік гімелерді, млімдемелерді, уделерді астарынан белгілі бір адамдарды, леуметтік топтарды, лттарды жне халытарды жне т.б. мдделерін іздеуді йренбейінше саясаттаы арбауды, алдауды, аскнемдікті зердесіз рбаны бола бермек.

Шынын айтанда, саясат табиатын ыну иын, ол – крделі рі кп ырлы келелі мселе[41]. Оны шыу пиясын ашуда талай ойшылдар небір уре-сарсаа тсті жне де тсе бермекші.

Бгінде осындай айтыс-талас тудырып отыран мндай ізденістер жздеп саналады. Бл жнінде белгілі француз саясаттанушысы Ж.М.Денкэн саясат кптеген пікір жарысыны объектісі болып табылатынын, рі мны табии задылы екенін айтан болатын. Батысты, сіресе, англо-саксон жне француз ылыми дебиеттерінде «саясат» мемлекетпен, оны йымдастырумен рі басарумен тікелей байланысты ызмет ретінде тсіндіріледі. Мысалы, белгілі американды саясаттанушы, профессор Куинси Райт саясатты: «Саясат – баса топтарды арсылыын тойтара отырып ол жеткізетін, топты масаттарды амтамасыз ететін нер жне іс-рекет» деген анытамасын сынады.

«Саясат» деген ым Еуроазиялы ылыми дебиеттерде біршама басаша тсіндіріледі. Атап айтанда, тпкі масаты мемлекеттік билікті жеіп алу, олда стап тру жне пайдалана білу проблемалары болып табылатын топтар мен лттарды жне баса да леуметтік топтарды арасындаы арым-атынас саласы ретінде тсіндіріледі. Немесе мемлекет істеріне атысу, оны ызметіні йымдастырылу нышандарын, міндеттерін жне мазмнын анытау ретінде де тсіндіріледі.

Сонымен, саясатты мнісін тжырымдаса, меніше, оан мынадай анытама беруге болады: саясат – лкен оамды топтарды, сіресе, таптарды, лттарды, мемлекеттерді арасындаы оларды мтаждытары мен мдделерін іске асырумен байланысты атынастары саласындаы жне оларды кш-жігерін адамдарды басару нері ретіндегі ерекше тсілдермен, саяси билікті ныайту немесе оны жеіп алу, олда стап тру масатымен біріктіруге баытталан мемлекеттік органдарды, саяси партияларды, оамды озалыстарды ызметі.

оамды топтарды мдделерін білдіруден баса, мемлекеттік саясат жеке адамдарды талабы мен мдделерін ескере отырып, оамда азаматты келісімге жету шін біріктірушілік те рл атарады. Кез келген баса ызмет секілді саяси ызмет те оам дамуыны за мерзімдік жне аымды масаттарын анытауды кздейді.

Саяси масаттарды іске асыру ерекше саяси дістермен жргізіледі. Саяси дістер – халыты р трлі таптарыны, леуметтік, лтты, леуметтік-демографиялы топтарыны мдделеріне, оамды пікірлерге, демократиялы амалдара негізделген наным жне сенім ралдары. Басару шешімдерін зірлеу, абылдау барысында тере ылыми зерттеулерге негізделген бл дістер леуметтік саясатты кез-келген саласындаы зімшілдік пен сыаржатыа жол бермейді.

Саяси басшылыты е маызды дісі саяси шешімдерді даярлау мен абылдау процесіндегі жйелі, кешенді тсілді болуы болып табылады. Ал, бл тсіл теориялы-танымды ызметті, яни, елдегі, айматаы, облыстаы, аладаы, аудандаы жадайды зерттеуді, наты масаттар, міндеттер оюды, йымды-атарушылы, кадр жмыстарын баыттауды, идеялы-саяси ыпал жасауды кздейді.

Бгінгі жаару оамда адамдарды брын-соды болып крмеген леуметтік белсенділігін тудыруда. Соны нтижесінде сындарлы дидарласу, трлі кзарастарды, тсілдерді салыстыру, т.б. шараларды маызы артты. Сондытан кез келген саяси басшы пікір таластан, схбаттан, дидарласудан бас тартпауы тиіс, егер ажет болса з кзарасын орауа, сынды абылдай білуге, басалара тсіністікпен арауа дайын траны жн.

Саяси басшылар з ызметіні мазмнын жетілдіре тсуі шін алынан апараттарды пайдалана білуді йренулері керек.

оамды дамуды демократиялы сипатын леуметтік-саяси орауды дісі р трлі оамды озалыстарды дрыс, принципті баалау, оларды зады жне леуметтік ережелерді сатауына баылау жасау ккейтесті мселе болып табылады. оамды озалыстарда пайда болатын халыа арсы баытталан лтшылды пен экстремистік рекеттерді барлыын батыл рі блтартпас длелдермен шкерелей білу ажет. Бл жерде жас рпаты аыл-ойы шін крес бірінші орына шыады. Соы кездері жастар арасында тлім-трбиелік ндылытар баасыны тым тсіп кетуі лкен аладатушылы тудыруда. сіресе, р трлі экстремизм кріністерімен атар оамды бойкйездік, саяси немрайдылы, нигилизм жне жгенсіздік етек алуда. Осындай жаымсыз былыстара тойтарыс беру шін демократиялы, лтты-жалпы адамзатты ндылытарды орай алатын жаашыл, шыармашылы тсіл керек.

Саясатта масаттар мен дістерді жне олара жеткізетін ралдарды арасындаы тымды байланыса ол жеткізу те маызды. Сосын саясатта «егер алда тран масаттара жеткізетін болса, барлы ралдар шетінен жасы» деген принциптен млдем аула болан дрыс.

Егер масат орындалмастай дрежеде болса, онда ешандай да рал кмектеспейді. Мысалы, Н.С.Хрущев 20 жыл ішінде КСРО-да коммунизм орнату идеясын сынды. Бл, рине, бос сз еді. Оны стіне «Американы уып жетіп, басып озу» туралы жрдек масаты да орындалмас бос иял болып шыты.

Одан кейінгі жылдардаы «айта ру» барысында да біраз бос белбеу, жн-жосысыз леуметтік-саяси жне экономикалы масаттар межеленді. рі ала ойылан мндай масаттара жету жолындаы стсіздіктер оларды айындаудаы жіберілген ателіктермен емес, айта кбіне сол масаттарды жзеге асыруа абілетсіздік танытан ралдар мен адамдар-мыс деп тсіндірілді. Міне, осыдан барып здіксіз кадрлы згертулер мен бей-берекеттік орын алды.

Сондытан ттас аланда, масаттар мен ралдарды анытауда саясатта ылыма, наты талдаулара сйенген абзал. Олай етпеген жадайда мндай жайттарды барлыы са­яси авантюризмге келіп сотырары даусыз. Бдан саясата араласан адамдар, тіпті бкіл халы жапа шегеді.

Саясаттаы масат пен ралдарды араатынасы туралы тжырымдалан осынау орытынды (формула), мені ойымша, адамдар ызметіні осы екі маызды буыныны бірлігі идеясына негізделетінін баса айтуымыз керек. рине, бларды ажыратуа болмайды. Масаттар мен ралдар бір кеістік пен бір уаытта болан кезде ана, яни, бір адамдарды рал ретінде кріне отырып, бір мезгілде рі бір масаттан табылса ана оларды саясаттаы орны, адамгершілігі жнінде сз егуте болады.

Осыан байланысты, саясат сияты соншалы маызды оамды былысты кп ырлылыы баса да мселелерді, атап айтанда, оамды мір жйесіндегі саясат пен экономикалы араатынасын, ішкі, сырты жне лемдік саясаттарды айырмашылытары мен ттастыын саралауды талап ететіні тсінікті.