Саясат – оам міріндегі нер
Саясатты оамды мір саласы ретінде ыну саясатты нер екендігіне кз жеткізгендей болады. Таратып айтар болса, саясат мемлекетті шебер басаруды нері, белгілі бір топты мдделеріне жауап бере алатын саяси ызмет нері, билікті іске асыру, оны жеіп алу, не болмаса сатау нері бола алады.
Саяси нер – бл олда бар ммкіндіктерді пайдалана білу, теориялы білімді, пайымдауларды шабытпен, жорамалмен, сезіммен, шыармашылы батылдыпен рі ра иялмен штастыру негізінде дрыс шешімдер абылдай білу. Сондытан саясат нерін менсінбеушілік ауыр зардаптара келіп сотыруы ммкін[43].
Демек, саясат нер ретінде – ойластырылан адамдар, іс-рекеттер, айлалар, жалтарулар, ымырасулар, келісімдер, шегінулер, айналып тулер, ысымдар, топшылаулар. Бл – улыты, кейде алдауды, келемеждеуді, тіпті адалдыы мен тазалыы жо саяси ойындарды сан алуан трлері. Егер шынын айтса, мндай жадайлар бізді оамымызда да болды. Саясаттаы талас-тартыстан біз кні бгінге дейін лі ол зген жопыз. Адалды, шынды, жоары негелік саясаты лкен иыншылыпен, ебекпен орныады. Таза пиылмен жне таза рекетпен іске асатын саясата кшу – бл шын мніндегі діл, демократиялы оама лайыты жоары мрат. Біз осыан ол жеткізуге бірден-бір мдделіміз.
Ол шін саясат пен саясатшылар соыстара, ішкі жне сырты ахуалды крт тмендеп кетуіне, нсілшілдік, лтшылды, діни, тапты, леуметтік-экономикалы негіздегі атыыстарды, алауыздытарды, тсінбеушіліктерді стемдік алуына жол бермеулері тиіс. Мнда жаадан пайда болан «консенсус», «интеграция», «плюрализм» сияты слу сз тіркестеріні тасасына жасырына алмайсы. Бл жерде ешбір аылгйсусіз орынды ылыми ой керек, рі басаны тсіну, оны жадайына арау, мддесін ескеру, тзімділік керсету, жасы арсы алу, келісімге жету, арым-атынасты ныайтып, дамыта білу ажет.
Саясат жй ана емес, тура маынасындаы наыз нерге айналмайынша ешбір ел, ешандай халы еш уаытта жарын болашаты кре алмайды. Мндай нер тек мемлекет басшыларына ана емес, не болмаса тек партияларды басшыларына да тн болуы керек.
Осыан орай, саясат нер ретінде – кеістік пен уаыт клемінде адамдара з серін тигізетін, жоспарларымен рі нтижелерімен кптеген тадырлара ыпал ететін сыналан, ойластырылан ызметті ттас, орасан зор жйесі екендігін айтуа болады. Бл жйеде бірінші сыныптаылар да, бірінші курс студенттері де, сол секілді ола жне ынжытары бар. Біра саясатты бадары мен тадырын олар айындамайды. детте, жаа бастап жргендер йренеді, йрене алмайтындарды саясатты зі-а атардан шыарып тастайды. Сйтіп, зіні атарын осы бір ежелгі рі шын мніндегі мгілік ксіпке мартушыларды жаа легімен толытырады.
Саясат кбіне саясатшыларды зіндік абілетіне, оны жеке бастамасына, тіпті тйсігіне де байланысты. Осынау сапалар саяси ызмет стінде ашы крініс тауып, оны сипатына елеулі трде ыпал жасайтын болады.
Осыны нтижесінде мазмны шешімдерді абылдауда ыты адамдар арауына байланысты болатын р трлі саяси шешімдерде сол бір ана объективтік ажеттілік білдіре алады. Шындыында субъективтік факторды нтижесінде пайда болан ауыту рісі объективтік трде шектелген. Біра ол саяси орытындылар мен рекеттерді арама-айшылыа алып келуге толы жеткілікті. Саясатты субъектісі мен объектісіні осындай сипаты оны нер биігіне алып келеді десек ателеспейміз.
Саясат нер ретінде леуметтік процестерді субъективтік жатарымен тікелей байланысты. Ол брінен де брын саясатшыны адамдармен жмыс істей білу абілетіне байланысты рі оны саясатты субъектісі мен объектісіні келісушілігін тек іскерлік асиеттері трысынан кре білуіне ана емес, сондай-а адамгершілік трысынан да: психологиялы кейпін, ілтипаттылыын, мінез табандылыын, батылдыын, жауапкершілікті мойнына ала білу асиетін, е соында бара ніне, оларды кіл-кйлеріне ла аса алатындыын кре білу абілетінде жатыр.
Саяси айраткерлерді нері бараны саяси мірге араласуыны оамды дамуды кезедеріне рі оларды саяси мдениетіні дегейіне, сондай-а бейімділіктеріне сйкес келетін трлерін тадай білуінен крінеді. Бл трлер (нысандар) егер дрыс табылан болса, бара уатын сіреді немесе оны баса алады; нды бастамаларды олдайды немесе оларды тншытыра алады; кемшіліктерге арсы кресті рістетеді немесе кемшіліктерді ршіте алады. Осыны брі адамды, оны мдделерін ынып, бл мдделерді жалпы орта мдделерге баындыра білуді жне мны зін басарылатын адамдар орта нрсені зімдікі деп санайтындай етіп істей білуді талап етеді.
Саясатшы неріні наыз мні, натылап айтанда, нерді зі кзге крінбей, саяси айраткерді барлы ісі з-зінен табии трде, ешандай ысымсыз жріп отыратындыында жатыр. Сондытан саясат нер ретінде наты ахуала сйкес келетін объект ызметін белсенді жргізетін ралдарды тадай білуге кп байланысты. Шебер саясатшы крделі міндеттерді шешу жолында адамдарды ай мезгілде жмылдыруа болатынын дл анытай біледі. Оны табысты болуы бір ана кімшілік жолмен емес, айта адамдар шін олайлы жадайлар жасаумен, траты трде аморлыпен, дрыс талап оя білумен де байланысты.
Саясатшы белгіленген жадайдан объекті тртібіні ауытушылыы сыртынан тек фактіні зін ана кріп оймай, бл ауытушылыты негізі болан айшылыты да кре білуі тиіс. Басшы нері – адам мінезіні бкіл крделі ерекшеліктерін ына білуінде жатыр.
Саясатта, сіресе, мансапорлар, авантюристер, екі жзді арамзалар, алаятар, экстремистер, бір мезеттік халифтер (ата-марлар), ресіздер, айлакерлер те ауіпті. Мндай адамдар саяси сахнада нерлым за трса, сорлым оама, халыа кп залал келтіреді.
Халы саясат пен саясатшылар туралы пікір алысуа, олара ыпал ету, оларды баылау тетіктеріне ожа болу ыын иеленуі керек. Халы з ортасынан жаа саясатшыларды, жетекшілерді шыарып, оларды алмастырып отыруы тиіс. Сонымен атар халы саясатты талылауа, енгізуге жне оны мірде жзеге асыруа тікелей атсалысуы керек. Бл жерде іс тек парламенттерге, мслихаттара депутаттыа кандидаттар сынуымен, олара дауыс берумен, референдумдара атысумен шектеліп алмааны жн. Сондытан да рбір адамды саясата тарту, оан саяси білім беру, оны з бетімен саяси білімін жетілдіру ісін шын мніндегі жауапты мселе десек, онда оамны саяси рі мдени прогресін тежейтін саяси мдениетті олылытарын жее білуіміз ажет.
Сонымен, орыта айтанда, шебер саясат – бл жан-жаты ойластырылан, са саясат. Ол рбір адамнан аылы мен еркіні барынша ширауын, оаш мінезі мен ызбалыын ауыздытауды талап етеді. Егер олданыстаы саясат лгілі, негелі, адамгершілік масаттара – адамдарды баытты етуге, мірді уанышын таттыруа баытталан болса, онда мндай саясат пен саяси ызмет замандастарымыз бен рпатарымызды тарапынан жоары баалануа, рі мойындалуа лайыты. Бгінгі тадаы саясатты басты мраты – адамгершілікті ту етіп ктерген ділетті, демократияшыл, ркениетті оам орнату масаттарына ызмет ету болып табылады.
Бесінші таырып.
САЯСИ БИЛІК
Саяси билiк ылыми дебиетте лi де жете аралмай, зерттелмей келе жатан саясаттануды негiзгi бiр проблемасы болып табылады. Ол саясатты мнін ашуа жне оамдаы саяси жйені мазмны мен масaттapын тciнyгe жол ашады.
Билiк дегенiмiз – бiр орталытан йымдастырылан реттеушiлiк-баылау бастамасы. Сондытан билiк шiн, оны игеру мен стап тру шiн крес – саясатты басты мазмны мен міндeтi болып табылады.
«Билiк» ымы топтасан адамдарды, оамды йымдар мен блiмдердi, яни субъектілерді apacындаы атынастардан туады. Сондытан да, билiк – оамды атынасты ерекше бiр тpi. Билiк шешiмдердi мiндeттey мен мipгe енгiзу арылы, яни здерiн дрыс стайтын жне талапа сай жретiн aдaмдapa жасалатын ыпал екенін айту жн. Билiк е уелi оамды ндірісті йымдастыру шін ажет, ал мны билiк субъектiсi мен объектiciнсiз тсіндipyгe болмайды. Билiк субъектiсi (бл ттас бiр халы, мемлекеттiк йым, билiкке ие жеке тла болуы да ммкiн) деп басаларa ыпал ету жне алдына ойан масата жету абiлетiне иелердi айтады.
Ал билiк объектiсi (ттас аландаы оам, яни халы жне жеке аландаы р азамат болуы ммкін) деп зiні мiнезiн билік мазмнына, яни билiк субъектiсiнi оан оятын талаптарына сйкестеушiлердi айтады. Oсыан байланысты адамдарды билікті субъектiсi мен объектiсiне, бастытар мен баынушылара блу кп ретте ытималды жне згермелi екенін баса айту керек, яни бiр жерде адам басты peтiндe, ал екiншi бiр жерде баынышты ретiнде кpiнгeнмeн, кей уаыттa олар зара орын алмастыруы да ммкін.
Саяси билiк жнiнде айтса, оны кілдеріні зара ыпалы ралдар мен сол рал кздерiні ттас кешенiмен жанама трдe iскe асып, билiктi жргiзуді барысын тратандырып жне реттеп отыруды арнайы ондырма тетігіні шеберiнде жзеге асады. Билiк табиатын айындау оай емес, саясаттаы табиaтыны ашылуы иын, е пия былыс болып табылады. зiнi осындай пиялылыы мен белгiсiздiгiне арастыратын билiк зiне ешкiмдi де немрайлы алдыра алмайды; яни адамдар кейде билiкке матанса, кейде лаынет айтады, оны бiрде ккке кетерсе, бiрде аяа таптайды, не болмаса, оны «жын отына», т.б. сатады. Сондытан да барлы саяси мселелердi шешiлyi билiктi алай тсiнyгe байланысты. Оны дрыс тciну шiн е уелi билiктi ылыми анытамасын беру ажет.