Жне оларды функциялары

Саяси элиталарды алыптасуы мен ауысуы мселесін дрыс тсіну шін е алдымен оларды пайда болу себептерін анытау ажет. Саяси элиталарды пайда болуы шін керекті белгілі бір объективтік алы шарттар, яни себептер бар. Бл алы шарттарды ш дегейге блуге болады. Бірінші дегейді оамды ебек блінісі жне оамны леуметтік стратификациясы іспетті себептер райды. Ебек блінісі заы жне онымен байланысан оамны леуметтік стартификациясы р трлі топтар, жіктер орындайтын леуметтік функцияларды жіктелуіне септігін тигізеді. оамны мір сруі тек ебек блінісіні арасында ана ммкін, рбір леуметтік топ, жік бкіл леуметтік организм шін аса мірше маызды міндеттерді шешуді жзеге асырады: бірі материалды игіліктерді ндірумен айналысса, екіншілері – рухани ндылытарды жасайды, шіншілері – басарады жне т.с.с. оамды организмны алыпты мір сруі шін барлы ызмет трлерін барынша йлестіру ажет. Біра оларды кейбіреуі осы организм трысынан аса маызды деп саналса, басаларыны маыздылыы олардан тмендеу болуы ытимал. леуметтік функциялар иерархиялары негізінде оларды атаратын иерархиялы топтар, жіктер мен таптар алыптасады. леуметтік пирамиданы шыына жалпы жетекшілік пен басшылыты іске асыратындар отырызылады, йткені тек осы функциялар арылы леуметтік организмні бірлігі амтамасыз етіледі, зге де функцияларды табысты орындау шін ажетті ала шарттар жасалады. Сайып келгенде, элиталарды мір сруі басару ебегіні оамды маыздылыыны жоарылылыымен жне оны жеілдіктер жйесі трінде ынталандыру жне баса да формалармен тсіндіріледі.

Ынталандыруды мндай формасы мемлекетті басарудаы ызметке жоары уждеме жасау шін барлы саяси жйелерде олданылады. Алайда, бл жерде оамны, мемлекетті сынан уждемесі ана крініп оймайды, сонымен бірге жеке адамны «жоары» ктерілуі, мемлекеттегі басарудаы командалы позицияа жетуге деген лшыныс ішкі уждемесінен байалады. Саяси-басарушылы ебек ндылытар мен ресурстарды блумен тікелей байланысан. Саяси-басарушылы ебекті пайдалануды ке ммкіндігі маызды ынталандыру болып табылады. Демек ол басару элиталарыны мір сру факторы болып саналады.

леуметтік тесіздік дегеніміз – мртебелер тесіздігі. Мндай тесіздік экономикалы себептермен де орныады. Меншігі бар жеке адамдар жне топтар, е алдымен ндіріс рал-жабдытарын меншіктенгендер, басару саласында, материалды игіліктерді блу жне ттыну саласында стемдік жадайа жетеді[118].

Сонымен бірге мндай тесіздік жеке адамны айсыбір леуметтік рлді атару абілетінен де келіп шыады. Атап айтанда, жетік басшыны рлі жоары интеллектуалды жне ерік-жігер сапаларын, басару ызметі жніндегі клемді білім мен дадыны талап етеді. Алайда, адамдарды абілеттері табиатынан бірдей емес. Сайып келгенде, адамдарды табии дарындылыы, психологиялы тесіздігі оамны элита жне бара болып блінуіні екінші маызды алы шарты болып табылады.

Жалпы леуметтік жне психологиялы факторлармен атар саяси элиталарды пайда болуы мен мір сруіне йымды факторлар да септігін тигізеді. Мемлекетті йым ретінде мір сруі билік иерархиясыны пайда болуына кеп сотырады. йымдардаы билік жйесі пирамида тріздес, оны шыына басару жйесі орналасады да, тменіне басару жйешелеріні трлі баспалдатары орныады. Осы иерархия базасында тменгі буындарды жоары лауазымды рылым мен адамдара баынуын негіздеген зіндік ызмет туелділігі сатылары алыптасады. йымдаы иерархиялы бір-біріне баынушылы орта масата жетуді амтамасыз етеді, йыма тратылы пен тиімділік келеді. Сайып келгенде, йымны з принципі мемлекетті, партияны, ксіподаты жне т.б. басарушы азшылы пен басарылатын кпшілікке бледі. Басарушы азшылы дегеніміз йымдарды кшбасшылары жне кімшілік (бюрократиялы) аппарат. алымдарды пікірінше, бюрократиялы йымны бірден-бір сипатты белгісіне осы аппаратты яни басарушыларды шаын тобыны олына билікті шоырлануы жатады. Билікті мндай шоырлануыны бастапы айнар кзі осы леуметтік топты кілдері игерген басару жніндегі мамандандырылан білімні лкен рлінде болып отыр. Маман еместер тарапынан оан баылау жасау те шектеулі дрежеде ана жреді.

Осыдан салыстырмалы трде бюрократияны мір сру дербестігі, оны ызметін тйытауа тырысуы жне йымдарды з шаын топты мдделерін масат етіп оюы келіп шыады. Сонымен, билеуші элитаны басты масаты – зіні ажеттіліктерін анааттандыру жне топты мдделерін орау. Билік тетіктерін мегерумен, онда зіні монополиясын сатауа тырысумен, андайда болмасын элитаны позициясын жмылдыру жне орнытырумен, демек оны р мшесіні позициясын ныайтумен байланысан билеуші элита мшелерін, е алдымен мдде біріктіреді.

Соында айтарымыз, оамны саяси саласыны мір сру ерекшеліктерінен келіп шыатын таза саяси факторларды болуы саяси элитаны пайда болуына ыпалын тигізеді. Саясат жаппай ызыушылы танытатын сала емес. Адамдарды кпшілігі шін саясата араласу жанама іс ана. Белсенді саяси ызметпен, детте, азшылы айналысады. Сайып келгенде, басты мірлік мдделері саясаттан тыс жатан бара халыты саяси енжарлыы саяси элитаны мір сруіні маызды факторы болып табылады. Тіптен е дамыан демократиялы елдерді наты саяси практикасында бара халыты саяси шешім абылдау рдісінен жне саясата баылау жасаудан ол зуі жоары дрежеде. Халы билігі мен халыты басару блінген.

Бл жерде саяси билік технологиясыны саяси институттардан з функцияларын ыса мерзімде орындауды талап етуі шешім абылдау кезінде халыпен кеесу механизмін шыл шектеуге тірейтіні біршама рл атарады. Сондай-а, кптеген саяси шешімдерді дайындау арнайы ксіби білімді талап ететіні де аса маызды. Бл билікке «тменнен» баылау жасауды ата шектейді.

Саяси элиталарды пайда болу алы шарттарынан оларды алыптасуы мен дамуы келіп шыады. Саяси элиталарды алыптастыруда оларды рамын толытыру жйесі аса маызды саналады. Элиталарды толытыру жйесі – бл ажетті лшем-бірліктерді, тртіпті жне іріктеуді іске асыратын адамдар рамынан тратын элита кілдерін срыптау механизмі.

ылыми дебиеттерде саяси элиталарды рамын толытыруды (алыптастыру жне жаарту) екі негізгі жйесі: «антрепренерлік» деп атайтын ашы жне «гильдия жйесі» деп аталатын жабы жйелері арастырылан. Блар таза кйінде те сирек кездеседі. Ашы жйе демократиялы мемлекеттер шін тн болса, жабы жйе авторитарлы, тоталитарлы мемлекеттерге тн былыс.

Саяси элиталарды ашы жйесі р трлі оамды топтар кілдеріні вертикальді озалу ммкіндігін сипаттайды. Ол жоары бсекелестікпен, ткір арсыластыпен, сынылатын кандидаттар саныны кптігімен, аздаан формальды шектеулермен жне талаптармен, маызды тлалы сапаларымен, оамды белсенділігімен, тартымды идеяларымен жне бадарламаларымен еліктіру абілетімен элитаны рамына халыты р трлі леуметтік топтарынан, саяси партиялар мен озалыстардан пропорционалдыа жету ммкіндігімен айрышаланады.

Саяси элиталарды жабы жйесі кптеген формальды «сзгіштерден» ралып, ол салыстырмалы трде аз ана кандидаттарды болуын, ызмет иерархиясыны барлы баспалдатарында оларды бірте-бірте ктерілуін жне лауазымды ызмет шін жоары талаптарды орындауды талап етеді. Саяси элиталарды ашы жйесіне араанда ол кейде йгілі бірегей тлаларды ызмет бабында ктерілудегі жолын бгейді жне саяси басшылыты рамына, детте, ажетті ксіби тжірибесіні болмауына байланысты жетік емес адамдарды баруына да тосауыл ояды.

Саяси элиталарды рамын толытыруды (алыптасу, жаарту) екі жйесіні жаымды жне жаымсыз жатары болатынын айтуымыз керек. Ашы жйе (антрепренерлік жйе) – жас кшбасшылара жне жаашылдыа жол беретін жйе. Алайда, ол лкен туекелдік пен ксібисіздікке, саясаттаы лсіз болжаушылыа, кшбасшыларыны сырты эффектімен уестенуіне кеп сотырады. Жабы жйе (гильдилы жйе) шешімні байсалды, лкен ксіби, мейлінше дау-дамайсыз, саясаттаы болжаушылыпен сипатталады. Оны басты ндылытары: келісім, ксіби тжірибе, сабатасты, тратылы. Сонымен атар саяси элиталарды жабы жйесі бюрократиялануа, консерватизмге жне крделі ішкі иерархия жасауа бейім келеді. Бсекелестік механизмдерді олданбайынша ол саяси элитаны тоырап алуа жеткізеді, оны жеілдіктері бар кастаа айналдырады. Сондытан саяси элиталарды алмасуы ажетті нрсе[119].

Саяси элиталарды алмасу процесі: згеріске баяу жне шектеулі формада немесе саяси элита мен контрэлита арасындаы белсенді де шешуші крес іспетті екі тсілмен жреді. Кезінде Г.Моска саяси элиталар эволюциясы «асйектік» жне «демократиялы» аымда болу ммкіндігін атап крсеткен еді. Бларды алашысыны басым болуы, оны пікірінше, элиталы жікті «жабылуын жне кристаллизациялануын», элитаны тоырауын жне оны зін-зі дайы ндіруі арылы айта туындауын білдіреді, біра бл жаа оамды кштерді онымен белсенді кресіне сзсіз кеп сотырады. Екінші аымны стем етуі саяси элитаны тиімді басшылы етуіне абілетін арттыратын тменгі жіктен шыан абілетті адамдарды траты толыуы есебінен элитаны жаалау ммкіндігімен байланысты.

Контрэлита тжырымдамасын тыш сынан В.Парето элитаны отын-отын ауысуын немесе «айналып жруін» сзсіз ажет деп санады. зіні леуметтік мртебесіне немесе баса да кедергілерді болуына байланысты жетекші функциялара кіруге олы байланан контрэлитаны ол саяси элитаны бір блігі ретінде арады. Элитаны айналып жруі, В.Паретоны пікірінше, билеуші элитана тйытану нтижесінде сапасыны зады нашарлауы жне контрэлитаны санасыны артуы себептеріне байланысты.

азіргі кезде Батысты саяси ылымында контрэлитаны кбіне-кп билеуші элитамен бсекелес демократиялы оамны саяси тобы ретінде, ал элита алмасуын табии бсекелестік кресті нтижесі ретінде арастырады. Мндай кзарас зіні крінісін демократиялы элитизм тжырымдамасынан (Д.Даль) тапан. Элитана ндылытар теориясын жатаушылар элитана контрэлитаа айналу мселесін оамны баыт-бадар ндылытарыны згеруі нтижесінен креді. Маркстік теорияда жетекші жікті алмасуы тап кресіні крінісі, ескі стем етуші тапты латуды нтижесі жне оны жаамен, ткерісшілмен жне алдыы атарлымен ауыстыру ретінде арастырылады.

Сайып келгенде, азіргі саясаттану оамда саяси кш – контрэлитаны бар екенін мойындайды. Атап айтанда, элита мен контрэлита крестері арылы кейбір авторлар, мысалы Г.Лассуэлл, элитаны леуметтік рамын тбегейлі згеретін актіні білдіретін саяси революцияны арастырады.

Саяси элиталарды алыптастыру жне алмастыру мселесі басарушылар жігіні сапалы сипаты туралы мселемен тікелей байланысан. Егерде билеуші элита кбіне-кп ксіби дайындыы бар, ажетті басару тжірибесін иеленген адамдардан тратын болса, егер оны жоары іскерлік пен моральды сапалары ерекшелейтін болса, зі траты трде оамны р трлі жіктеріні аса дарынды кілдерімен толыып отыратын болса, онда мндай саяси элитаны оамдаы кпшілікті мддесі шін крделі саяси рдістерді тиімді басаруа ммкіншілігі болады. Сонымен атар элита ызметіні тратылыы мен нтижелігі билеуші жікті ішкі жне сырты саясатта лтты мддені аны тсінуге, оны білдіруге, р трлі оамды жіктермен жне топтармен байланысты ажеттігін мойындауа абілетті болуы маызды шарт.

Саяси элита ызметіні трасыздыы, лсіздігі жне тиімсіздігі кбіне оны ксібилігіні жеткіліксіздігінен, моральды-этикалы крсеткіштеріні тмендігінен, арты тйыталудан, оамны зге бліктерінен алыстауа тырысуынан, лтты-мемлекеттік мдделерді тсінбеуден немесе жоа шыарудан туындайды. Ерте ме, кеш пе мндай элита зіні орнын лдеайда жоары сапаларын крсетіп жрген контрэлитаа береді.

Сайып келгенде, азіргі оам саяси элиталарды алыптастыру мен алмастыру рдісінде ашы жне жабы жйелерді йлестіру олайлы да тиімді болып саналады. Бл рдіс р елде зінше сипатталады.

Мысалы, азіргі азастанны саяси элитасын алыптастыру мен алмастыруды згешелігі оны тпелі кезеді басынан кешірумен байланысты. зіні басым кпшілігі жаынан ол брыны кеес, партия, мемлекет номенклатурасында трандарды есебінен алыптасты. зіні жеке басыны мддесін брінен жоары ойан Кеес Одаыны номенклатурасы тп-тамырымен шіріп, социализмні, з еліні жне одан тыс жерлерді тадырларына немрайлы арады жне з халын барынша сендіріп келген барлы идеялар мен масаттарды деттен тыс оп-оай сатып жіберді. Оны екі жзділігі мен ждігйлігіне бдан арты андай длелдер ажет?!

КСРО-ны креуі, оамда жне билікте жаппай дадарысты орнауы номенклатурадаыларды лкен блігін рекетсіз алдырмады. Олар брыны ызмет орындарын белсенді орап, жаа ызмет шін кресті. Туелсіз Елдер Достастыыны, азастанды осанда, он екі президентіні оны – сол жоары кеестік номенклатураны кілдері. Мені есебім бойынша, азастан Президентіні тірегіндегілерді шамамен 70%-ы кеестік номенклатурада трандар.

Ескі кеестік номенклатурамен атар азіргі азастан элитасы мейлінше шамданыш жне белсенді жас адамдарды есебінен толыты. Блар билікке оамны р трлі жіктерінен жне р трлі ксіби салаларынан, соны ішінде ылыми салалардан келген лдеайда жас рпаты кілдері.

Кеестік жйені кйреуін крген олар билікке ол жеткізуге жгірді, басты масаттары материалды оай олжа табу болды. Саяси элитаны осы жаа жігі екі негізгі арна арылы: жалпыдемократиялы озалыса осылу, оларды атарынан шыан адамдарды айтарлытай ызметке сыну жне бизнес кілдеріні атарынан толытыру жолымен жрді. азастанны саяси элитасына осылан здерін демократтармыз жне реформаны жатаушылармыз деп атаан «жаа шаыруды» кілдері номенклатураны «ойын ережелерін» тез арада жне оп-оай-а игерді. йтсе де ескі жне жаа саяси элита мшелеріні арасында арама-айшылы бар. Ол айшылытар кейде ашы крінеді, Сонымен бірге пия, жасырын формада дамиды. Мндай арама-айшылытар р трлі рпа кілдеріні р келкі діліне, оларды р трлі біліміне, ой-рісіне, мір тжірибесі мен стиліне байланысты болатыны сзсіз.

Сонымен бірге азастан саяси элитасыны барлы блігін сипаттайтын орта белгілер де кп. Оларды е бастысы баюа жлына мтылу болды. Осы элитаны мшелері, шетелдік шолушыларды айтыстарына араанда, кеестік жйені ыдырауын баюды жасы ммкіндігі, ескі кеестік номенклатура кілдері детте баылау жасаан меншікті иеленуді ммкіндігі ретінде араан.

Мені кзарасымша, азастанды саяси элита екі басты ндылыа – билік пен меншікке табынады. Бір ызыы, оны біріншісі екіншісін алуда маызды саналады. Аталмыш екі ндылытарды жадайында зге ндылытар, соны ішінде адалды, ділдік, жоары ксібилік, жмысты беріле істеу, лестен р алып бейшаралы халге тскендерге аморлы жне т.б. ндылытар шіп, жойылан. азастандаы билеуші элита – жалпы азастанны чиновниктері сияты жемор элита. Сонымен азастан билеуші тобыны рамына деттегідей, оамны тадаулы элементтері емес, керісінше ятсыздар, мансапорлар, жеморлар, халы шін кк тиын шыармайтын айырымсыз адамдар кірген.

азастанны саяси элитасыны сипатты белгісі – оны Батыса баыт-бадар стауы. Бл жерде гіме оны шетелдік жасы тжірибелерін абылдап, азастан топыраында олдану жнінде болып отыран жо, гіме оны кптеген кілдеріні з тадырларын Батыспен байланыстыруында болып отыр. Капиталды шетелге шыаратын, онда жылжымайтын мліктер сатып алатын, офшорлы компаниялар ратын, з балалары мен немерелерін аса лкен ашаа шетелде оытатын «жаа азатарды» атарында азастанды саяси элитаны кілдері де аз емес. Мндай жадай элитаны осы блігі азастанны тадырын аншалыты уайымдап жр деген табии сауалды туындатады.

алайда билікті з олында стап алуа жне жинаан байлыын сатап алуа тырысу азастан элитасын біріктіретін таы да бір маызды фактор болып табылады. Элитаны біріктіруші, осындай жаласан факторды бірі – здері жеіліске шырап, билікке жаа адамдар келсе, кп асірет шеккен азастанда істеген келесіз істері шін халы алдында жауап беру туралы ялаан орыныш сезімі.

Отанды жне дние жзілік тжірибеден белгілі боландай, лкен лауазымды ызметке отыру шін тмендегідей сапалар: орындаушылы, дер кезінде «ие, ие» деп бас шлу, жарамсатану, чиновниктерді айтанынан шыпау, кзге тсу шін тірік белсенді болу, аппаратты тртіпті бкіл ережесін сатау, «мрнын желге тосу» жне т.б. те ажет.

Осымен байланысты саяси элитаны алыптасуы мен алмасуыны зінен оларды леуметтік функциялары келіп шыатынын айтуымыз керек. Олар кп трлі, крделі, лбетте, лкен жауапкершілікпен байланысан. Мндай функциялар мейлінше кп[120]. Біз соларды аса мнді стратегиялы, коммуникативтік, йымдастырушылы жне интегративтік функцияларына тоталуды жн крдік.

Саяси элитаны аталмыш функцияларыны арасында бірінші орында стратегиялы функция тр. Оны мазмны оам дамуыны стратегиясы мен тактикасын жасатау, имыл-рекетті саяси бадарламасын анытау болып табылады. Ол оамды тбегейлі згертулерді ажеттігін крсететін жаа туындаан идеялардан байалады, оамды дамуды стратегиялы баытын анытаудын пісуі жеткен реформа тжырымдамасын дайындаудан крінеді.

Стратегиялы функция ылыми-зерттеу институттарыны, сараптама орталытарыны мамандарын, ірі алымдарды пайдаланумен парламентарилер, министрлер кабинеті мшелері, эксперттер (сарапшылар), президент кеесшілері, кмекшілері іспетті саяси элитаны тек жоары дегейінде ана толы мнінде жзеге асады.

Сайып келгенде, саяси элитаны стратегиялы функциясын жзеге асыру одан жоары дегейдегі білгірлікті жне ксібилікті талап етеді. Алайда іс бнымен ана бітпейді. Ол сонымен атар батылдыты жне шешімділікті, сіресе, стем етуші жікті басым блігі оны стратегиялы жоспарымен келіспеген тста, табандылыты талап етеді. Тарихта мндай мысалдар аз емес. Сындарлы жадайа орай алай-алай имыл-рекет ету керектігіні классикалы лгісін Ф.Рузвельт кімшілігі берді. Оны кімшілігі стемдік етуші тап кілдеріні лкен блігіні дадарыстан шыу туралы тсінігімен сйкес келмейтін экономикаа мемлекетті араласуын жедел кшейтуге табанды баыт стады.

Саяси элитаны стратегиялы функциясын табысты жзеге асыруы елді саяси баытын дайындауа атыстырылатын «аыл-ой (ми) штабы» рамындаы кадрларды сапасымен аныталумен атар, ол ел ішіндегі оамды пікірді кйіне, оны саяси шешімдерді абылдау крінісіне туелді болады. Сонымен бірге саяси элитаны осы функциясын табысты жзеге асыруда коммуникативтік функция аса маызды. Саяси элитаны коммуникативтік функциясы халыты р трлі леуметтік топтары мен жіктеріні мдделері мен ажеттіліктеріне (саяси, экономикалы, мдени, діни, ксіби жне баса да) саяси бадарламаларда тиімді крсетеді, білдіруді жне бейнелеуді жне оларды практикалы рекеттерде жзеге асыруды талап етеді. Бл функция зіне р трлі леуметтік ауымдастыты кіл-кй ерекшеліктерін круді, р трлі аса маызды мселелер бойынша оамды пікірдегі згерістерге тез жне дл жауап беруді осып алан. Коммуникативтік функция сонымен атар леуметтік масаттарды, идеяларды, ндылытарды (бейбітшілік, ауіпсіздік, жаппай жмыспен амтамасыз ету) орауды йарады.

рбір мемлекетті саяси басшылыы р трлі леуметтік топтармен тыыз байланыс орнату масатында траты трде адамдармен здеріні кездесулерін, елді аралап круін жне т.б. пайдаланады. Апарат келіп тсетін алуан трлі арналарды – баралы ралдарыны хабарлары, оамды пікірді анытау, почта мен хат алысу жне кптеген баса да арналар ызметін масат-мдделеріне ндестіреді.

Бл функцияны іске асыру саяси элита кілдерінін белгілі бір сапаларды, атап айтанда: адамдармен арым-атынас орнату дадысын, ойылан сауалдара дл рі ызылыты етіп жауап айтару, беделді болу, оам дамуыны бадарламасын тартымды баяндап беру, ол адамдарды олдау тудыратындай абілетін штауды талап етеді.

Осымен байланысты саяси элитаны барлы уаытта оамды ймдастыру ажеттігімен яни йымдастырушылы функциясын атарумен шырасатын жне онымен кездесе беретінін айту абзал. Потенциалды саяси элиталар (биліктен міткер топтар) арасында здеріні бадарламаларымен халыты олдауды амтамасыз етуді барынша ала тартандары ана тиімділікке жетеді. Саяси элитаны йымдастыру функциясы жасалан баытты практикада жзеге асыруды, саяси шешімдерді іске асыруды арастырады.

Жасалан стратегиялы баыт р трлі саяси шаралар жйесіне енеді. Оан за шыару – зады абылдау жне парламентті, президентті, кіметті баса да за актілері; жмылдырушы – оамды санаа р трлі ыпал ету формалары, адамдарда кіл-кй, нды баыт-бадар алыптастыру; реттеуші-материалды, адамды, аржылы ресурстарды блу жне айта блу; йестіру-орталы жне айматы рекеттерді йлестіру жне баылау; тзету енгізу жне басалары жатады. Жоарыда айтыландардан тйер ойымыз: саяси элитаны йымдастыру функцияларын жзеге асыру – оамды интегративтікке жеткізе алатын ксіби дегейі жоары саясаткерлерді ана олынан келеді.

Саяси элитаны интегративтік функциясы – саяси ылымдарды аса маызды мселелеріні бірі. Бл функцияны мні – оамны тратылыын ныайту, оны саяси жне экономикалы жйесіні орнытылыын арттыру, ткір шиеленістерге, бітіспейтін арама-айшылытара саяси рылымны брмалануына жол бермеу. Халыты р трлі жіктерін біріктіру, оларды леуметтік мдделерін йлестіру, келісімге жету, оамдаы барлы кштерді ынтыматастыымен тыыз саяси зара рекеті осы функцияны маызды элементтері болып табылады. Саяси элитаны интегративтік функциясы саясаткерлерді нерінен, икемділігінен, ммлегерлігінен, оамны барлы жіктерімен байланыс орнатып, зара рекет етуінен крінеді. Саяси элитаны интегративтік функциясыны басты міндеті – саяси кштерді траты тепе-тедігіне жету, траты саяси тртіп алыптастыру бл рдісте берік саяси жйе орнату. Саяси элитаны аталмыш функцияны атаруа абілетсіздігі, тарихты зі крсеткендей, апатты салдарлара кеп сотырады. Барлы «формация аралы революциялар» осыны мысалы бола алады.

Саяси элиталарды функциялары жне оларды алыптастыру жне алмастыру механизмдерін осы топтарды оамды рлі мен бейнесіне тікелей ыпал етумен атар, оларды жекелеген кілдеріне – саяси кшбасшылара тн деттегі-типтік белгілерді анытайды. Сондытан да саяси элиталарды кптеген проблемалары саяси кшбасшыларды мні мен табиаты мселелерімен тыыз байланысты.