Таырып. ндірістік менеджментке кіріспе
1. ндірістік менеджмент пні, объектісі, масаты жне міндеттері
2. ндірісті басару мні, масаты жне функциялары
3. ндірісті басару принциптері мен процестері
4. ндірісті даму тарихы
1. ндірістік менеджмент пні, объектісі, масаты жне міндеттері
«ндірістік менеджмент» пні жоары ксіптік білім беру баытындаы барлы экономикалы жне техникалы мамандытарды дайындау бойынша оу жоспарымен арастырылан. Аталан пн лемні барлы университеттерінде ртрлі профильдегі менеджерлерді, экономистерді, инженерлерді жалпы ксіптік дайындауды міндетті элементі ретінде арастырылады. Бгінгі кні, «ндірістік менеджмент» пніні мазмнын райтын білімдер мен дадыларды ажет етпейтін ксіптік ызмет саласында бизнес сферасы жо.
«ндірістік менеджмент» пніні зерттеу объектісі ксіпорын (йым) болып табылады. Ксіпорын клемі, оны йымдастырушылы-ыты нысаны жне салалы атыстылыыны мні зор. Сондытан, аталан пнді зерттеу кезінде барлы ксіпорындара тн жалпы жне де жекелеген ксіпорындарды ерекшелігіне байланысты жекелей сипат беріледі.
ндірістік менеджментті зерттеу пні ксіпорынны ндірістік ызметін басаруды дістері мен принциптері болып табылады.
«ндірістік менеджмент» пніні масаты ксіпорынны ндірістік ызметімен байланысты, басарушылы шешімдерді абылдау саласында теориялы білімдер мен тжірибелік дадыларды студенттермен игеру болып табылады.
Пнні міндеттері келесідей:
· ксіпорынны ндірістік ызметін басаруды теориялы негізін зерттеу;
· ксіпорынны ндірістік ызметін басару саласында стратегиялы жне жедел шешімдерді абылдау дістерін игеру;
· ксіпорынны ндірістік ызметін басару саласында талдау жне синтездеу дістерін мегеру;
· заманауи технологиялы апараттар заманында ндірістік менеджмент саласындаы шешімдерді абылдау ралдары мен ке ауымда дістерді олдануа дадылану;
· Пнді зерттеу экономикалы статистика, экономикалы-математикалы лгілеу, микроэкономика, салалы экономика, ксіпорын экономикасы салалы ндіріс технологиясы, менеджмент негіздері, ксіпкерлік ызметті йымдастыру пндеріне негізделеді.
Пнді зерттеу нтижесіндегі алан білімдер бизнес-логистика, бизнес-рдістерді реинжирингі, бизнес-кімшілік жне халыаралы бизнес пндеріне негіз болып табылады.
2. ндірісті басару мні, масаты жне функциялары
Ксіпорыны негізгі ндірісінде ебек заттарын німге айналдыру жзеге асады. Негізгі ндірісті зара байланысан рбір цехындаы жмысшылар мен ызметкерлер, сйкес жыма біріктіріліп, німді дайындау бойынша ала ойан масаттарды жзеге асырады жне ндірістік процеске атысады. Бл жерде ндірістік жне апаратты процестер тікелей байланыста болады.
Егер, оларды алашысы, ндірістік ебекті сипаттаса, онда апаратты процесті нтижесі шешім дайындау болып табылады. Апаратты процесс берілген ндірістік бадарламаларды орындау шін оларды іс-рекетін нормативті тртіп белгілеуін, жмысшылар, бригадалар, ндірістік цехтар жне цехтар арасындаы жмысты келісімді, наты орындалуын амтамасыз етеді. Бл шешімдер, басару болмысы бола отырып, ала ойылан масаттара жету шін адамдар жымын йымдастыруа сер етеді. Басару масаттылы жымдара ана сер етіп оймай, сонымен бірге, ртрлі дістермен жзеге асырылатын жне ртрлі нысанда болатын, ндірістік процестерге де серін тигізеді.
ндірістік процестерді йымдастыру нысандарына ндірісті автоматтандырылу дегейі мен осы процесте алыптасатын адамдар арасындаы арым-атынас сер етеді. ндірістік процестерді орналасан орнына жне йымдастырылу нысандарына арамастан, басару ксіпорындаы ндірісті барлы дегейін (цехтар, учаскілер, бригадалар, жмыс орындарын) амтып бір масатты жиына біріктіреді.
ндірісті тікелей басару жоспарлау (масат ою), жмысты йымдастыру (блу), йлестіру, ебекті ынталантыру (мотивация), шешімдерді орындалуын баылау жне ндіріс барысын реттеу негізінде жргізіледі.
Ксіпорынны ндірістік блімшілері белгіленген масаттара сай дамиды жне іс-рекет етеді. Жалпы аланда, ксіпорын шін нім сапасы жне ндіріс клемі, белгіленген немесе тадалан ассортиментке сйкес оны ызмет етуге баыттылыын анытайтын негізгі масат (стратегиялы, глобалды) тн. Крсетілген масатты жзеге асыру блімше жымыны наты міндетті, оларды орындау шін іс-шараларды жне де сйкесінші ресурстарды айын анытауды талап етеді.
Масаттар мен міндеттер – бл цех жымыны ызметі нтижесіндегі жететін жетістіктеріні соы шегі. р блімшені з міндеттері болады, олар ксіпорынны масатына жетуге септігін тигізеді. Масаттар мен міндеттер, детте, орындалуды соы нтижесі бойынша бірдей болып келеді. Міндет дегеніміз - ндірістік бадарламаны орындалуыны соы нтижесі болса, ал масат дегеніміз ксіпорынны, оны блімшелері жмысыны санды жне сапалы крсеткіштері болып табылады. Яни аымды айда ндірістік учаскені шебері алдына блшектерді нды, сапалы жне санды, белгіленген ассортиментті шыару бойынша міндеттер оюа болады.
Ксіпорын, цех басшыларыны алдында мынадай масаттар труы ммкін: тмен ндірістік шыындармен белгіленген клемде нім ндіру, німні бліну пайызын тмендету, жмыс кшіні аымдылыын болдырмау, жаа ондырыларды сатып алу жне орнату немесе белгіленген мерзімге дейін жмысшы ондырыларды орын ауыстыруын іске асыру жне т.с.с. Бл санды крсеткіштер жымны масаты болып табылады.
Масатты сапалы крсеткіштері кмескі сипатта жне белгілі кезеде (жыл, квартал, ай) жымны міндетін крсетеді. Мысалы, олара келесі масаттарды жатызуа болады:
· бухгалтерлер, экономист, басару бойынша мамандарды жмыс орындарын автоматтандырумен байланысты ндірісті басаруды йымдастыру рылымын жетілдіру;
· ксіпорынны, цехтарды функционалды ызметтеріндегі кадрларды айта дайындауды жзеге асыру;
· басару жне ндірісті тиімділігін арттыру шін, мамандырылан кадрлар аппаратын йымдастыру жне жинатау;
· ызметкерлер мен жмысшыларды ндірістік емес уаытын жоалтуды шектеу.
Цехтарда жмысшыларды ызметі жымды боландытан, р ойылан масат топты болып табылады. Осыан байланысты, масат р жмысшыа тсінікті нысанда болуы ажет, сонда ана, оан жету ммкін жне жым жмысы тиімділігін нтижесін круге болады.
рбір ндірістік блімшелерді міндеттері ртрлі болуы ммкін, біра негізгі басару масаты райсысы шін бірдей.
ндіріс процесінде цехтар арасында белгілі ндірістік атынастар жне басару атынастары орнайды, ол басару персоналы мен тікелей нім ндірушілер арасындаы байланысты крсетеді жне де ндіріске атысушыларды біріккен ызметін йымдастырады. Жалпы ксіпорын шін жне рбір цех шін соы масат басару мен ндіріс атынасын згертуге баыттылыын анытау.
Крсетілген ыпалды жзеге асыру шін уаыт пен кеістікте зара байланысан жне рационалды блінген басаруды функциялары, дістері жне йымдастыру рылымы олданылады. Оларды ндірісті басару жадайына атысты арастырайы.
ндірісті басару функциялары алуан трлі жне оны барлы жатарын амтиды. Олар трлі объектілерге, ызмет трлеріне, міндеттерге жне т.б. атысты болуы ммкін. Осыан байланысты, басару функцияларын келесідей белгілері бойынша топтастыруа болады:
· басарылатын объектті белгілері бойынша: ксіпорын, цех, учаске, бригада, жмыс агрегаты;
· ызмет белгілері бойынша: экономикалы, йымды, леуметтік;
· біркелкілік белгілері бойынша: жалпы, арнайы;
· ебекті мазмны бойынша: ылыми зерттеулер, ндірісті дайындау, жедел басару, амтамасыз ету жне ткізу, техникалы-экономикалы жоспарлау жне талдау, бухгалтерлік есеп, кадрларды басару, жоспарлау жне ебек есебі мен ебекаы, жоспарлау жне аржы есебі;
· міндеттерді сипаты бойынша: жоспарлау, йымдастыру, реттеу, баылау, талдау жне есеп, ынталандыру;
· шешімдерді мерзімділігі бойынша: бір реттік, белгілі бір уаыттан кейін айталанатын жне т.б.
ндірісті басару функцияларыны негізгілеріне (жалпы) келесілер жатады: йымдастыру, нормалау, жоспарлау, йлестіру, ынталандыру, баылау жне реттеу.
йымдастыру функциясы басару жйесіне атысты, ол зіне тн асиеттерді, рылымды, рамды, зара байланысты жне крсетілген элементтерді зара рекеттесу процесін сипаттайды. Сонымен атар, бл функция рбір басару функциясын жзеге асыру бойынша жмыстарды йымдастыру жне басару жйесін йымдастыруа атысты.
Басаруды йымдастыру – бл басарылатын жйені буыны мен элементтеріні отайлы йлесімділігіні тсілдер мен дістер жиынтыы жне оны басарылатын объектілері мен баса да басарылатын жйелеріні зара байланысы.
Млшерлеу функциясын басару жне ндіріс процесінде олданылатын, ртрлі элементтерді сапалы жне санды бааларын орнататын, ылыми негізделген есептік шамаларды дайындау процесі деп арастыруа болады. Бл функция объектіні іс-рекетіне, ндіріс барысында біркелкілік пен ыратылыты жне жоары тиімділікті амтамасыз ететін ндірістік міндеттерді дайындау мен жзеге асыруды тртіптейтін наты жне ата нормалармен ыпал етеді.
Сонымен оса, ксіпорын жне цехтарда шыарылатын німні техникалы дегейін анытайтын (стандарттар мен техникалы жадайлар) нормативтер, ттас жйедегі тртіп ережелерін райтын, р трлі басару буындарыны ытары мен міндеттерін сипаттайтын нормативті жаттар жне т.б. жаттар жасалады жне жзеге асырылады.
Жоспарлау фунциясы барлы басару функциясыны арасында орталы орынды алады, йткені ол алдына ойан масаттарды жзеге асыру процесінде объектерді іс-рекетін ата реттеуге арналан. Ол ндірістік бадарламаларды дайындау жне ртрлі жоспарлы кезедерде рбір блімшені наты міндеттерін анытауды арастырады.
йлестіру функциясы ксіпорын мен цехтарды ндірістік жне функционалды блімшелеріндегі жоспарлау міндеттерін орындау процесінде атысатындарды келісімді жне реттелген жмысына ол жетуге ммкіндік береді. Бл функция ндіріс процесінде амтылан адамдар жымына немі жне оны ызметін жедел йлестіретін ксіпорын жне цехтарды тікелей басшылар мен функционалды ызметтер жаынан ыпал ету нысанында жргізіледі.
Мотивация функциясы тиімді ебекке ынталандыратын себеп, оамды ыпал, оамды жне тлалы марапаттау шаралары жне т.б. нысандармен цех жымына ыпал жасайды. Крсетілген нысандар басару органдарыны жмысын жмылдырады, ндірісті басаруды барлы жйесіні тиімділігін ктереді.
Баылау функциясы рбір цехты ндірістік ызметін талдау, жалпылау, анытау жне басару шешімдерін дайындау масатында басару ызметтеріне жне блім жетекшілеріне мліметтерді жеткізу арылы адамдар жымына ыпал ету нысанын білдіреді. Бл функция жоспарлы міндеттерді орындау барысында, ойылан крсеткіштерден ауытуды крсетеді жне ауытулар себебін талдау туралы апарат негізінде жргізіледі.
Реттеу функциясы йлестіру жне баылау функцияларымен бірге жреді. ндіріс барысында ішкі жне сырты орта жадайлары дайындалан бадарламалара ыпал етеді, соны нтижесінде міндеттерді орындау процесінде бзушылытар пайда болады. Реттеу функциясы ндіріс барысында пайда болан залалдар мен ауытуларды жою ммкін болмаан жадайда, оны алдын алу шін жедел шараларды абылдау арылы орындайтын ндірісте амтылан адамдар жымына ыпал ету арылы жргізіледі. Бір уаытта оны ыратыын сатау шін ндірісті зара байланысан буындарыны аымды жмысын йлестіру жріп жатады.
ндірісті басару процесінде баылау жне реттеу функциялары икемді ралдар рлін атарады, оларды кмегімен ндіріс барысында жоспармен ескерілген ата шектеулер здіксіз енгізіліп отырады.
3. ндірісті басару принциптері мен процестері
ндірісті басару процесін жедел міндеттер мен экономикалы негізделген ндірістік бадарламаларды ру мен бекіту, сйкес апаратты деу жне тіркеу негізінде оларды наты жадайын білу жне басару объектілері шін масаттарды анытау бойынша басару персоналыны кезектілі рекетіні жиынтыы деп тсінуге болады.
Басару персоналыны бл кезектілі рекетін теориялы ережелер мен алымдармен басару принциптері (дара басшылы, міндеттерді отайлы блу, дегейлерді отайлы саны, жетекшіні апаратты амтылуы, баылауды болуы, алашы апаратты длдігі, апаратты жктілікті отайлыы, нтижеге жетуге орындаушыны ынталылыы) негізінде жргізуге болады.
Егер де ксіпорынды басаруда йгілі Макс Веберді (1864-1920) басару принциптерін олданса, ндірісті басару процесі тиімді болады.
1. Ебекті дрыс блу, осыны нтижесінде жоары мамандандырылан мамандар пайда болады;
2. Басару дегейлеріні иерархиясы, соны нтижесінде тмендегі дегей жоарыдаы дегеймен баыланады;
3. ртрлі міндеттерді баыттылыын амтамасыз ететін жне ызметкерлерді з міндеттерін бірдей орындауа арналан стандарттар мен ресми ережелерді зара байланысан жйесіні болуы;
4. з ызметтік міндеттерін орындау барысында ресми тлаларды формальділігі;
5. Техникалы мамандандырылан талаптара сай ата трде жмыса абылдауды жргізу. Себепсіз жмыстан босатылудан ызметкерлерді орау.
Негізгі ндірісті цехтары ойан масаттарды орындалуын жне нім ндіру бойынша ебек жымыны келісілген зара іс-рекетіні, оларды жмысыны айын жне ата тртіп белгілеуін талап етеді. Бл рбір цехты масаттарын анытау, ндірісті наты жадайын зерттеу негізінде сол масаттарды жзеге асыру шін наты міндеттерді жне оларды тжірибеде орындалуы бойынша шешімдер дайындау нтижесінде жзеге асады.
Кез келген цех р жоспарлы кезеде белгілі бір ндірістік жадайымен сипатталады, ол ойылан масаттарды орындалуына сзсіз сер етеді. Бл жадайды ескермеуге болмайды.
Сондытан, басару процесіндегі (рдісіндегі) маызды фактор рбір цехтаы ндірісті наты жадайын баалау жне ндіріс кезінде алыптасан ндірістік жадаймен масатты арасындаы арама-айшылыты жеуді жолдарын анытау болып табылады. Осыан сйкес, ойылан масаттарды жзеге асыру шін максималды ммкіндіктерін ескере отырып, рбір цех наты міндеттерін анытайды.
Басару процесіні соы кезеі басару шешімін дайындау жне абылдау болып табылады, онда жоарыда айтылан арама-айшылытар жойылып, міндеттерді орындау шін йымдастыруды амтамасыз ететін жолдар крсетіледі.
Басару процесін тжірибеде іске асыру цехтара, учаскелерге жне бригадалара ндірістік бадарламаларды ру жне оларды орындалуын здіксіз адаалау бойынша айталанатын жмыстар болып табылады.
Крсетілген жмыстарды бірінші блігі, ндірісті жоспарлауа атысты, ол сйкес белгіленген жоспарлы кезеде (тосанда, айда, аптада, тулікте, ауысымда бір рет) жргізіледі. Екіншісі, ндіріс барысында реттеу шін алынан апаратты олдану мен жинауа атысты жоспарлы міндеттерді орындалуын баылаумен байланысты.
ндірісті жоспарлау жне реттеу шін ндірісті дайындау туралы, ндірістік блімшелерді наты міндеттері мен масаттары туралы жне ндірістік бадарламаларды цехтармен орындау барысында алынан, ндірістік процесті жадайы туралы апарат ажет.
Мліметтерді тіркеу жне ндірісті дайындау блімшелері мен цехтарды жмысыны нтижесі туралы апаратты жинаталу процесі жне де оларды ндірісті басару органдарына беру кнделікті жне здіксіз жріп жатады. Осы процестегі е крделі, ебек сыйымды, рі жауапты жмыс цех жне оны блімшелерінде пайда болан апаратты уаытылы тіркеу болып табылады.
Бл процедураны иын жолы жаттау арылы немесе аса тиімді жолы – есептеу техникасыны кмегімен іске асыруа болады
ндірісті жоспарлау міндеттеріні тиімді нсау шешімін іздестіруде ЭЕМ-ды пайдаланылатына арамастан, басару процесіндегі соы кезе, яни соы шешім абылдау адаммен іске асырылады.
4. ндірісті даму тарихы
Шамамен жз жыл брын жаа ылым: ндірісті йымдастыру ылымы немесе азіргі уаытта «ндірісті ылыми йымдастыру» деп аталатын ылым пайда болды. Сонымен бірге, азіргі уаыттаы дебиеттерде «ндірісті йымдастыру» тсінігіні мазмнына наты анытама берілмеген. «ндірісті йымдастыру» тсінігіне анытама беруге ХХ асырды басында ресей алымдары К. Адамецкий, Аронов М., Будрянский М., Милонов Ю., Чахотин С., тырысты. Кейін 30-жылдарды соында жне 40-жылдар басында Коценбоген Б., Любович Ю., жне т.б. алымдар натылау анытама берді. 60-шы, 70-ші жне 80-шы жылдарды кптеген алымдар «ндірісті йымдастыруа» здеріні анытамаларын беруге тырысты. Берілген анытамаларды 2 топа топтастыруа болады:
1. ндірісті йымдастыру – ксіпорынны ндірістік-шаруашылы ызметіндегі объективті экономикалы задарды пайда болуын жне іс-рекетін зерттейтін ылым.
2. ндірісті йымдастыру – белгілі бір масата жету шін ндірісті затты элементтеріні жне жеке уаыт пен кеістікті тымды бірігуі.
азіргі экономикалы дебиеттерде «ндірістік йымдастыруа» келесідей тжырым алыптасты - «ксіпорынны масатына жету шін минималды ресурс шыындарын жмсай отырып ндіріс элементтеріні кооперациялау, блу жне тадау дістері».
1956 жылы Американды институт «ндірісті йымдастыру» анытамасын абылдады: «ндірісті йымдастыру туралы ылым лгілеу практикада интегралды жйені, оны ішінде адамдар, материалдар мен техникаларды тексеру».
Тарихта е бірінші «ндірісті йымдастыру» Египет фараоныны ркениетінде байалды. Сол кезде Египетте мемлекетті басаруа е кп кіл блінді. Египеттегі пирамидалар мен суармалар жйесін салу мыдаан адамдарды тиімді басару, йымдастыру жне баылау нтижесі басаруды ажет етті. Б.з.д. V-VI мы жылдыта ртрлі «шаын» сратар бойынша мамандардан кеес алу жне жазбаша жауаптар алу тжірибеге енді.
Шамамен сол асырларда Вавилон ркениетінде патша болан Хамурапиді занамасы шыан. Мнда еркін жмысшыларды ебегі шін аы тлеу заы абылданды жне басарушылар з жмысын баса адамдара жктеуге тыйым салынан. Мы жылдан кейін сол Вавилонда Навуходанасор ІІ былай деп жазан, - егер ебек еткен адама жалаы тленсе, онда оны жмыс істеу ынтасы жоары болады.
Сократ басаруда «жйелік принципті» енгізді, ал Ксенофон оны жеке бір нер деп жазды. Парсылы Шах Кир: адамдарды ынтасын тудырушы асиетін арнайы зерттеу керек, яни мотивацияны зерттеу ажет деген. Кейіннен ол жоспарды олдану тиімді деп жазан.
Грецияда ебекті йымдастыру теренен зерттелді, Платон мамандандыру принципін енгізді. Ескендір з скери басшылыында е бірінші – басшылар кеесін йымдастырды, оны кейіннен «штаб» деп атаан. Антикалы дниеде е соы тжырымдаманы «Жмыс ыын делигирлеу принципі» Диоклетианды енгізді.
Басшылара оятын талаптар жйесін дамытан, Шыыста екінші Аристотель атанан бу-Насыр л-Фараби жне оны ойын толытаран Шыыс философы, теолог л-Газали болды.
Кейінірек осы мселелермен итальян алымы Маккиавелли айналысты, оны замандасы Томас Мор жаман басаруды жаымсыз зардаптарын талдады.
XVIII асырда алымдар адам мотивациясына кіл блді. 1651 жылы аылшын философы Томас Гоббс з «Левиафан» кітабында адамны негізгі мотивациясы билікке мтылу деген. Жз жылдан кейін бл мселені толы талдаан, оны отандасы Джеймс Стюарт болды.
Басару теориясы мен практикасыны дамуындаы жаа асырды XVIII . аяындаы жне XIX . басындаы нерксіптік ткеріс ашты. ылыми эксперимент кеінен олданыла бастады, оны кмегімен ндіру жне ебекаы нормалары, жабды жмысыны максималды жылдамдылыы, отайлы нім шыару есебі, ндіріс жне ебекті йымдастыруды жетілдіру аныталды.
XVIII асырды басында француз алымы Шевалье «Ксіпорын ндірісін йымдастыру техникасы» кітабында келесідей ебектерді арастыран: Аммонтонэні «Кейбір жмыстарды орындауда адамдар мен аттарды наты жылдамдылыы туралы» баяндамасы; Вобанны «Кесімді ебек аыны олдану шін хронометраж жргізу туралы» ебегі; Перронны «Тйреуіш дайындау кезіндегі ебекті блу мселесі бойынша» ебегі.
1798 жылы ататы физик Кулон «Адам ебегіні німділігі туралы» баяндамасында хронометраж туралы сыныстар берген.
Аылшын Р.Аркрайт игерілетін машинаны ресми растырушысы болып табылады. Ол зіні фабрикасында тоыма ндірісіні барлы процесін жзеге асырды жне оны йымдастыруды иерархиялы принципін ашты. Жабдыты орналастыруды жоспарлау, ебекті блу, машина мен персоналды жмысын йлестіру негізінде технологиялы процестерді здіксіздігін амтамасыз етті. Осыны негізінде шыындарды немдеу жне бсекелестерді жеу ммкін болды.
Ебекті блу туралы ілім, ндірісті йымдастыру туралы ылымны маызды бір раушысы болып табылады. Оны толы зерттеген шотланды экономист Адам Смит (1723-1790). Осы ілімдерді зіні «Халытар байлыыны табиаты мен себебі туралы зерттеу» классикалы ебегіні бірінші блімінде арастыран.
Р.Оуэн бірнеше шотланды тоыма фабрикаларыны басарушысы мен директоры болды. 1800-1828 жж. ол леуметтік-экономикалы тжірибе ткізді, оны мні жмысшылара трын й беру, ебек, трмыс жне демалыс жадайларын жасарту, олара бірінші кезектегі ажеттіліктерді анааттандыратын тауарларды ол жетерлік баамен сататын дкендер ашу. Оуэн осындай шараларды олдану арылы ебек німділігін жоарылатты.
Басаруды теориясы мен практикасыны дамуында маызды адам жасаан аылшын Чарльз Бэббидж (1791-1871) алашы есептеуіш машинасын ойлап тапты. Ол ртрлі операцияларды жзеге асыру кезінде жмыс уаытыны шыындарын зерттеу дісін жне де біртекті ксіпорындар жмысын салыстырмалы талдау дісін дайындады.
ХIХ асырды соында американды Джозеф Вартон колледждерде оыту шін бірінші басару курсын дайындады.
XX асырды соында ндірісте ірі згерістер болды. Біріншіден ндіріс ауымы жне клемдері сті, бл рине ылыми техникалы прогресті жетістігі арасында. Соны нтижесінде, ндірісті басару шін ылыми станымдар ажеттілігі туындады.
ылыми менеджментті пайда болуы Фредерик Уинслоу Тейлорды (1986-1915) есімімен байланысты. Оны басты ебектері «Фабриканы басару» (1903), «ылыми менеджмент принциптері» (1911), «Конгресті арнайы коммиссиясы алдында крсету» (1912). Филадельфиядаы оны зиратыны басына «ылыми менеджментті атасы» деп жазылан. Ф.Тейлорды ылыми менеджментті дайы баылау, эксперименттеу жне логикалы топшылау арылы аныталан нормативтер кмегімен бизнесті жандандыратын менеджмент трі болып саналады. «Миндоейлде», кейіннен «Бетлехем Стилде» жмыс істеген кезде Ф.Тейлор ылыми менеджментті трт салада дамытты: нормалау, уаыт пен міндетті зерттеу, дайы срыптау жне баулу, ашалай ынталандыру.
Ф.Тейлорды концепциясыны негізгі аидалары:
1. Тжірибеде алыптасан ескі, дстрлі жмыс тсілдеріні орнына ылыми іргетасты ру, оны рбір элементін ылыми трыда зерттеу. Ол былай деді: басаруда да кпір салу секілді асан длділік ажет.
2. Жмысшыларды ылыми критерий бойынша тадау, оларды жаттытыру жне баулу.
3. Ебекті йымдастыруды ылыми ойластыран жйесін тжірибеге енгізу кімшілік пен жмысшылар арасындаы ынтыматасты.
4. Ебекті біркелкі блісу жне кімшілік пен жмысшылар арасындаы жауапкершілік.
Ф.Тейлор жеке жмыскерлерді ебек операцияларын талдай отырып, рбір опрацияны жекелеген рамдас бліктерге жктеуге, жне де хронометраж кмегімен жмысты нерлым прогрессивті дістерін анытауа болатындыын длелдеді.
ХХ асырды 20-шы жылдары Ф.Тейлорды крнекті зерттеушілері мен белсенді насихатшылары Генри Гант, Фрек Гилберт, Лилиан Гилберт, Хрейс Хеэуй, Сенфорт, Харригон, Эмерсон, Г.Форд жне т.б. болды.