Таырып. Ксіпорын орналасуы

1. Орналасу стратегиясыны мазмны жне міндеттері

2. Орналасуа ыпал жасайтын факторлар

2. Ксіпорынды орналастыру дістері

1. Орналасу стратегиясыны мазмны жне міндеттері

Материалды аымдарды басаруды немдеген нсасын табу масатымен, орналастыру мселесі ндірушілер мен німді ттынушыларды экономикалы трыдан дрыс байланыстырады. Бл блімде орналастыруды кемшіліктері мен ерекшеліктері, ндіріс пен ызмет крсету салаларында орналастыру проблемаларын шешу жолдары сйкес басару стратегиялары, ауыспалы мндерді есептеу дістері, орналастыру талдауы кезінде олданылатын дістер, орналастыруды тиімді нсасын табу масатымен олданылатын дістемелер арастырылады. Ксіпорын орналасан жерін тадай отырып за уаытты шыындар жасайды жне орналасан жері ызметіні нтижесі ретінде табысты амтамасыз етеді. Сондытан орналастыру блуге ыпал етеді. лестірім жйесін ру ндірісті орналастырудан басталады, содан кейін ндірістік оймаларды орналастыру арастырылады, ызмет крсету жйесі тадалады, ол – кліктік желі жне таы баса лестері логикасына байланысты сратар шешіледі.

Орналастыру. Ксіпорын з объектілерін орналастыранда, зіне ыайлы уаыт клемін амтитын аражатты салым салу туралы шешім абылдайды. Ол оан тадалан ксіпорын жеріні ызметіні за уаытты табыс табуына ммкіндік береді. Траты жне ауыспалы шыындарды орналастыру ндірістік жне сервистік фирмалар шін орта ндірілген нім ндіріс типіне немесе ызмет крсету тріне байланысты тауарды реализациялау орнына келуді кліктік шыындары 25% реализациялау баасын райды. Бл ¼ табыс німді ндіруге шыындалан шикізатты келу шыындарын жабуа ммкіндік береді. Баса шыындар олара нерксіпті орналасу жері мен нерксіп фирмаларыны орналасу аймаы сер етеді, олар: салытар, ебекаы, материалдара ажет аражат. Орналастыру ндіріс пен лестірімге кеткен шыындарды згертеді, ксіпорынны басару жйесіні 10% ндірістік шыындарды азайту саясатына араанда, жалпы шыын клемінен 10% кбейтіп немесе кемітіп орналастыруды тиімді нсасы шыындарды азайтуды е оай тсілі бола алады. Ксіпорынны спецификасымен айындалатын, белгілі бір уаытта жасалан шыындар, за уаытты сер етеді жне оларды тмендету иын. Мысалы, егер де зауыт энергоресурстарды ымбат тратын аймаында орналасса, онда е тиімді, дамыан стратегиялы басару жйесі де жасы нтижеге келмейді. Осындай тсінік ебек ресурстарына да атысты, егер сол айматы е бек ресурстары таяз немесе кадрларды жетіспеуі мен класификацияны тмен болуы. Осыдан шыатын тсінік объектілерді оптималды орналастыру – инвестрлеуге баытталан басты баыт, ол сйкес стратегияны тадау шін наты зерттелген экономикалы негіздерді ажет етеді. Ксіпорын объектілеріні тиімді орналастыруын тадау шін, е біріншіден фирманы сипаттамасын зерттеу керек. ндірісті орналастыру талдауын ндірісті минималды шыындара баытталан. ндірісті блшектеп сату саудасы мен сервис назарын жалпы нім табысыны максимализациялауа салады.

 

2. Орналасуа ыпал жасайтын факторлар

Орналастыру жолдарыны ерекшеліктері ртрлі айматарда орналастыру мселелерін шешуге кптеген факторлар сер етеді:

- ебек німділігі;

- халыаралы айырбас;

- экономикадаы згерістер;

- жмыссызды;

- ксіпода;

- экономикалы айматар бойынша шекаралар;

- экология;

- салытар жне т.б.

Шыындар талдауына негізделген осы факторларды объективті талдауы ажет. Блшектік німге жмсалатын ебек кейде німні ебектік жинаы деп аталады. ндірушіге кететін шыынды ебек німділігіні саатты критикалы бірлік лшемі ретінде арастырады. Ебекаысыны тмен млшері німділік тменділігіні жне ттынушылара тмен дегейде ызмет крсетуді себебі.

Шыындарды екі категорияа блуге болады: тура аныталатын жне тура аныталуа келмейтін. Тура аныталатын шыындар – фирманы бухгалтерлік есебінде тура, длдік дегеймен сйкестендіріледі. Бл шыындар – ебек, материалдар, салытар, инфляция, пайдалылы, баалылы, нсыздану жне т.б. Тура аныталуа келмейтін шыындарды келесі салаларда арастыруа болады: білім сапасы, оамды клікті жмысы, трындарды рылыс, ндіріс пен компанияа арым – атынасы, аймата жмыспен амту дегейі. Сонымен бірге, бл шыындара келешек кезедерді шыындары, климатты згеруімен байланысты пайда болан шыындар, денсаулыты сатау мселелріне байланысты шыындар, денсаулыпен айналысу жне демалыс орындарын растыруа жмсалатын аражат, мір сру дегейін анытайтын шыындар жатады.

ндіріс пен ызмет крсету салаларында орналастыру. Егер де ндірістік секторда орналастыру мселелерін шешу шыындарын барынша азайтуда болса, ал ызмет крсету саласында табысты барынша кбейтуде болады. Бл ерекшеліктер блшектеп сату саудасына тн. Бл ндірістік шыындар – ндірісті орналасан жеріне біршама байланысты, ал ызмет крсету саласы ндірісті орналасан жеріне байланысты емес, оларды табысы стратегияа байланысты. Сондытан ызмет крсету саласыны белгілі млшердегі ызметтерді атару шін, орналастыруды табыс млшеріне байланысты тадау ажет.

Орналастыруды тадаудаы шешімді абылдау рдісінде, сол айматы жадайын зерттеу керек, соны ішінде нса бойынша. Ол шін келесі факторларды есебімен талдауы ажет:

1. Ттынушыларды сатып алу абілеттілігі;

2. Демографиялы жадай

3. Имидж жне фирманы ызмет крсетулеріні сйкестігі;

4. Фирма мен бсекелестерді орналасу ерекшеліктері;

5. Фирма, бсекелестер жне бизнес бойынша серіктестерді ттынушыларына ызмет крсету дегейі;

6. Фирманы операциялы саясаты;

7. Менеджмент сапасы.

Бл факторларды талдауы орналасан жерді жадайына объективті баа беруге жне орналасу нсалары бойынша ктілетін табыс млшерін болжауа ммкіндік береді.

 

3. Ксіпорынды орналастыру дістері

Орналастыру мселерін шешу шін трт топ дістері олданылады:

1. Салматау (таразыа тарту) дісі – таразыны арналуы жне ртрлі факторлар шін шектеулі мндер есебі жне материалды шыындарды лшеу (салытар, шыындар, ебек шыындары) материалды емес шыындарды зерттеу, ыса уаытты жне за уаытты шыындарды арастыру алыптасан.

2. Сынды нкте (шыынсыз орналастыру) дісі – (location break – even methods) критикалы нктені арнаулы осымша талдауы жне орналастыру мселесінде алыптасатын сратар.

3. Гравитациялы діс. ртрлі нарытардаы бааларды зара сер ыпалы гравитациялы діс – математикалы процедура, бірліктік ойманы орналасуына олданылады, блшектік сауданы белгілі сан сатау оймаларына ызмет ету.

4. Тасымалдау діс – сызыты бадарламалау дістері, амтамасыз ету пункті – ттыну пункті сызыын ру техникасына негізделген.

Баалауды салматау немесе таразыа тарту дісі. иын лшенетін шыындарды айтарлытай оай анытайды, оан кбінесе орналастыру рдісі жатады. Орналастыру мселелеріне - дістер клемдік баа беруге кмектеседі. рдіске байланысты сратарды шешу факторларын жйелейді. ндіріс шыындарыны апараттарын талдай отырып, экономикалы крсеткіштерді згеру арынын, р факторды маыздылыын баалай отырып, олара білім дегейі, демалу орындарымен амтамасыздандырылуы, ебек сапасы, фирма ртрлі орналастыру нсалары туралы апарат алады. Критикакалы нктені талдау – бл орналастыру нсалары шыындары бойынша талдауды салыстыру. Ол берілген альтернативалар жиынынан е тиімдісін тадап алуа ммкіндік береді. Орналастыру кезінде критикалы нкте талдауы ш нкте райды:

1. р нса шін траты жне ауыспалы, згермелі шыындар анытамасы.

2. Шыындар нтиже графигін салу, клдене осі шін – орналастыруды р нсасыны шыыны жне тік осі шін – жылды нтиже мндері.

3. Берілген нтижеге е кіші шыындар осындысыны орналастыру нсасын талдау.

Гравитация орталыыны дісі – бл математикалы діс. Ол кбінесе ірі ктерме оймаларын орналастыру шін олданылады. Ал ірі ктерме оймасы, сол айматы блшектеп сату саудасыны оймаларын амтамасыздандырады. Бл діс орталы ойманы асында орналасан блшектеп сату саудасыны дкендеріне де назар салады, олара келінетін тауар клемі, тасымалдауа кеткен шыын. Гравитация орталыыны дісі бірнеше кезедер адамдарын орындауды арастырады. Бірінші адам, координат жйесінде орналастыру мселелерін арастырады. Жйе басы мен пайдаланылатын шкалаа атысты араашытыа негізделініп, сйкестендіріледі.

Тасымалдау дістері, бірнеше амтамасыз ету пунктерімен жктерді жасы тасымалдауды анытайды, ндірісте аз шыын жмсауды амтамасыз етеді жне тауарды кліктендіреді. детте р тауар кздеріні уаттылыы арастырылады жне р ттынушы пунктеріні осы тауара деген сынысы. Жеткізуші аппараты мен ттынушылары бар р фирма, осындай жадайа кезігеді. Ол мселені барынша тиімді етіп жасау, шешім абылдауа арнайы тасымалдау дістер олданан жн. Тасымалдау дістер олмен шешім абылдауа, шыаруа тиімді.

Тасымалдау желіні растырып талдау жасау шін фирма р зауытты уаттылыын анытау керек, р ттынушыны ажеттілігін анытау, тасымалдауды шыындар мен маршруттарын анытау керек.