Таырып. Материалды-техникалы жабдытау
1. ндірістік менеджмент жйесіндегі материалды-техникалы жабдытау шаруашылыыны маыздылыы
2. ндірісті материалды-техникамен жабдытауды басару
3. МТЖ жніндегі дирекцияны функциялары
1. ндірістік менеджмент жйесіндегі материалды-техникалы жабдытау шаруашылыыны маыздылыы
Материалды-техникалы жабдытауды отайлы йымдастыру, ксіпорынны ндіріс ралдарын пайдалану дегейін, ебек німділігінні суін, німні зіндік ныны тмендеуін, пайда мен рентабельділікті суін алдын ала анытайды. Осы арылы ндірістік менеджмент жйесіндегі материалды-техникалы жабдытауды рлі аныталады.
ндірісті ажетті материалды ресурстармен амтамасыз ету ндірістік процесті бастапы буыны, ал дайын німді ткізу – оны аяталуы болып табылады. Ксіпорынды материалды-техникамен жабдытау дегеніміз оны ндірістік-шаруашылы ызметін дрыс жргізуге шін ажетті, клемдер мен талап етілетін мерзімдерде материалды-техникалы ресурстарды барлы трлерімен амтамасыз ету процесі.
Ксіпорынны материалды-техникамен жабдытауын басару мен йымдастыруды негізгі міндеттері бекітілген жоспара сай ндірістік процесті жргізу шін, барлы ажетті материалды ресурстармен ндірісті амтамасыз етуді дер кезділігі, тотаусыздыы жне жинатылыы болып табылады.
Ксіпорынны ызмет ету тжірибесінде жабдытауды екі нысаны алыптасан: транзиттік жне оймалы.
Ксіпорынды жабдытауды транзиттік нысанында шикізат пен материалдар тікелей ндіретін, шыаратын немесе семдейтін ксіпорындардан алынады. Бл нысан экономика трысынан тиімді болады, егер белгілі бір уаыт аралыындаы ттынылатын шикізаттар мен материалдарды клемі транзиттік млшерге те немесе одан кп болса.
Жабдытауды оймалы нысанында, ксіпорын ажетті материалды ресурстарды жабдытау-ткізу йымдарыны оймалары мен базаларынан алады, экономикалы трыдан бл нысанды аз клемде ттынылатын материалдарды сатып алу шін олдану ажет.
Аталаан жабдытау нысандарынан баса, азіргі уаытта ксіпорындарды материалды ресурстармен амтамасыз етуді баса да дістері мен нысандары кеінен олданылуда:
- тауарлы-шикізатты биржалар арылы;
- аукциондар мен байаулар;
- демеушілік;
- ктерме сатып алу арылы;
- шаын париялармен немі сатып алу;
- ажеттілікті туындауына байланысты сатып алу;
- тапсырыстар бойынша ндірістік жабдытау;
- зіндік ндірісі жне таы баса.
Ксіпорын материалды-техникалы ресурстармен жабдытауды наты нысанын (дісін), ресурстарды ерекшелігі, оны алуды затыы, сыныстар саны, ресурсты баасы мен сапасы жне баса да факторларды ескере отырып тандайды. Ксіпорынды ресурстармен жабдытау нысанын анытаан кезде, жабдытаушыларды сенімділігін жне оларды шыаратын німдеріні бсеке абілеттілік дегейін зерттеу ажет.
Жабдытаушылармен арым-атынас жасауда бірнеше негізгі принциптерді сатаан жн:
1. Жабдытаушыларды, з німін ттынатын ттынушылар сияты баалау.
2. Екі жаты ызыушылыты, іс жргізуде крсетіп отыруды мытпау.
3. Жабдытаушыларды з жоспарларымен жне мселелерімен таныстырып отыру. Сонымен бірге, оны іскерлік операцияларынан хабардар болу.
4. Іскерлік тжірибеде жабдытаушыны ызыушылыын ескеру. Онда иынды туындаанда кмектесуге тырысу.
5. зіне жктелген міндеттерді орындау.
6. Жабдытаушылармен траты іскерлік арым-атынаста болуа тырысу.
Ксіпорын шін несие берушілермен дрыс арым-атынас жасау маызды болып табылады. Себебі оларды сенімі, ндірісті материалды-техникалы ресурстармен жабдыытауа жне бсекені жеуге кмектеседі.
2. ндірісті материалды-техникамен жабдытауды басару
Ксіпорынды шикізатпен, негізгі жне кмекші материалдармен, жанар-жаармаймен жне таы да баса материалды-техникалы ресурстарды трлерімен амтамасыз етуді материалды-техникалы жабдытау блімі іске асырады.
Материалды-техникалы жабдытау блімдеріні функциялары келесідей:
1. Негізгі жне кмекші ндірісті ызмет етуі, жне де крделі рылысты эксплуатациялауы шін, ксіпорына ажетті материалды-техникалы ресурстарды жоспарлау.
2. ажетті материалды-техникалы ресурстара тапсырыстар ру жне оларды материалды-техникалы жабдытау блімі мен жоары тран жоспарлау бліміне сыну.
3. Жабдытау жоспарларын іске асыру бойынша барлы жедел ызметтерді (келісім-шарт жасау, жабдытаушылармен жасалан келісім-шарт бойынша жне блінген ора сйкес материалды ресурстарды алу) орындау.
4. абылдау, орналастыру, сатау, жіберуге дайындау жне ксіпорынны ызметтері мен цехтарына материалды-техникалы ресурстарды жіберу.
5. Ксіпорынны жоспарлы-экономикалы, техникалы жне аржы блімдеріні бірігіп жмыс істеуі нтижесінде, материалды-техникалы ресурстарды запастарын ру, реттеу жне баылау жмыстары ола алынады.
6. Материалды-техникалы ресурстарды немдеу бойынша йымдастырушы-техникалы шараларды дайындауа атысу, тапшы материалдар мен шикізаттарды ол жеткізуге болатындара алмастыру.
7. Цехтар мен ызметтердегі материалды-техникалы ресурстарды шыындарына баылауды йымдастыру.
8. Ксіпорына келіп тскен материалды-техникалы ресурстара жедел есеп жргізу, оларды цехтар мен блімшелерге блінуі жне ндірістік запастарды жадайы.
Материалды-техникамен жабдытау бліміні йымдастыру рылымы ндірісті тріне, оны клеміне, олданылатын шикізат пен материалдарды номенклатурасына жне ксіпорынды ндіріс ралдарымен жабдытау нысандарына байланысты болады.
Шаын ксіпорындарда жабдытау функциясын шаруашылы бліміні рамына кіретін жекелеген жмысшылар немесе топтар орындайды. Ал, орта жне ірі ксіпорындарда материалды-техникамен жабдытау блімшелері айналысады.
Кптеген ксіпорындарда жабдытау ызметін материалды-техникамен жабдытау блімдері іске асырады. Оларды рамына келесілер кіреді: жоспарлы-экономикалы топ; материалдарды трлері бойынша мамандандырылан, материалды топтар; диспетчерлік топ; материалды оймалар.
 |
3.9.1- сурет. Ксіпорынны МТЖ йымдастыру ызметіні типтік сызбасы
Ксіпорында материалды-техникалы жабытауды басару ызметі директор орынбасарына жктеген. Оны арамаында материалды-жабдытау блімі бар, ол жабдытауды келесідей міндеттерін шешеді:
ü тапсырыс берілген ресурстар саныны есебі жне ажеттілікті анытау мен талдау;
ü жабдытауды нысандары мен дістерін анытау;
ü материалды ресурстарды амтамасыз ететін жабдытаушыларды тадау;
ü тапсырыс берген ресурстарды баасына келісу жне жабдытаушылармен келісім-шарт жасасу;
ü ресурстарды жеткізу мерзімін, клемін жне сапасын баылауды йымдастыру;
ü ксіпорын оймаларында ресурстарды дрыс орналастыруды йымдастыру.
Осы міндеттерді кп блігі материалды-техникалы жабдытауды жоспарлау кезеінде шешіледі.
3. МТЖ жніндегі дирекцияны функциялары
Тапсырыс берілген ресурстар саныны есебі жне ажеттілікті анытау мен талдау. Материалды-техникалы жабдытаужы жоспарлау процесінде келесілерді анытау ажет:
ü ксіпорынны ндірістік-шаруашылы ызметін амтамасыз ету шін ажетті материалды ресурстарды трлері;
ü ндірістік бадарламаны орындау шін ажет болатын материалды ресустарды саны;
ü трлері жне келіп тсу мерзімі бойынша тіркелген материалды ресурстара деген сраныс;
ü жабдытаушыларды тадау жне оларды ммкіндіктерін анытау;
ü материалды ресурстарды сатау шін олданылатын ажетті ойма ауданы;
ü материалды-техникалы жабдытауа кететін шыындар;
ü з ксіпорынында кейбір материалды ресурстарды (жартылай фабрикаттар, блшектер, жинатаушы німдер жне т.б.) ндіру ммкіндігін йымдастыру.
Жабдытауды нысандары мен дістерін анытау. Тжірибеде жиі олданылатын дістер мен нысандарды арастырайы:
1. Тауарды (материалды ресурстарды) бір партиямен сатып алу. Тауарларды бір рет (таурлы-шикізат биржаларынан, байаулардан, аукциондардан, жабдытаушылардан ктерме сауда арылы) лкен млшерде сатып алуды болжайды. Оны артышылыы: жаттарды зірлеуді тездігі, барлы партияны келеп тсуіні кепілдігі, сауда жеілдіктеріні болуы. Кемшіліктері: лкен клемдегі ойма орындарыны ажеттілігі, капиталды аз айналымдылыы.
2. Шаын партиялармен немі сатып алу. Бл жадайда, сатып алушы тауарды ажетті клемде сатып алады. Негізгі артышылыы: капитал айналымдыыны жеделдігі, жекелеген партияларды келіп тсуіне байланысты тауар ны тленеді; ойма орындарын олдану немделеді жне арты запастарды сатау шыындар тмендейді. Кемшіліктер: тауара тапсырысты кп болу ммкіндігі; белгілі тапсырысты барлы тауар нын тлеу ажет.
3. Бааны згеру байланысты кнделікті (ай сайын) сатып алу. Арзан жне тез ттынылатын тауарды сатып алу шін олданылады. Артышылыы: капитал айналымдыыны жеделдігі; сатау мен оймада стауа кететін шыындарды тмендігі; жеткізуді уаыттылыы.
4. Тауара деген ажеттілікті туындауына байланысты сатып алу. Бл діс тауарды здіксіз келіп тсуімен байланысты, келесі ерекшеліктермен сипатталады:
Ø тауар саны ата ойылмайды, жай ана жуытап алынады;
Ø р тапсырысты орындау алдында, жабдытаушылар сатып алушымен хабарласады;
Ø жеткізілген тауар клеміне ана тленеді;
Ø келісім-шартты мерзімі тіп кетсе, тапсырыс беруші тауарды алуа немесе нын тлеуге міндетті емес.
Артышылыы: белгілі клемдегі тауарды сатып алу барысында траты міндеттемелерді болмауы капитал айналымдыыны жеделдігі, жаттарды дайындаудаы жмыстарды аздыы.
Жабдытаушыларды тадау. леуетті жабдытаушылардан келіп тскен сыныстарды баалау мен алу процедурасы алуан трлі болады. Е кп тарааны жне тиімдісі тмендегілер:
1. Бсекелік сауда (тендер) – лкен аражатты соммаа шикізат, материал, жинатауыштар сатып алу ажет боланда немесе ттынушы мен жабдытаушы арасындаы за мерзімді атынастарды орнату шін олданылады. Бсекелік сауда жабытаушылара да, ттынушылара да тиімді.
2. Жабытаушылар мен ттынушылар арасындаы жазбаша келіссздер екі діспен йымдастырылуы ммкін:
ü тауар жабдытаушысы тарапынан келіссздер жргізу ынталылыы;
ü сатып алушы тарапынан келіссздер жргізу ынталылыы.
Жабдытаушыны тадауда негізгі критерий келесідей болуы ммкін:
ü ызмет немесе тауарды сатып алу баасы;
ü ызмет крсету сапасы.
Жабдытаушымен келісім-шарт жасау. Жабдытаушымен келісім-шарт жасау, детте «Жеткізуге тапсырыс» бері бланкісін толтыру арылы жргізіледі, онда келесілер крсетілуі тиіс:
Ø жатты атауы;
Ø реттік нмірі;
Ø сатып алушыны аты мен мекен-жайы;
Ø тапсырысты орындалмаан жадайдаы жауапкершілік пен олданылатын шаралар;
Ø жабдытаушыны атауы мен мекен-жайы, мерзімі;
Ø жеткізу мерзімі мен жеткізілетін тауар клемі;
Ø тауар сипаты;
Ø жеткізу орныны мекен жайы;
Ø тауар баасы;
Ø банк реквезиттері.
Ресурстарды жеткізу клемі мен сапаны баылауды йымдастыру. Жеткізілетін тауарларды сапасы келісім шартта крсетілген талаптара сай болуы тиіс. Тауарды сапасын амтамасыз ету бойынша дістерді келесідей топтастыруа болады:
1. Жеткізілген партияларды абылдау дісі:
а) жаппай баылау;
б) тадау дісі арылы баылау.
2. абылдау орнындаы баылау дісі:
ü сапалы жасарту барысындаы жабдытаушыны жйелік дістері
ü сапалы жасарту барысындаы жабдытаушыны сатып алынатын тауарды сапасын баылау
ü салыстырмалы сапа баасы, жабдытаушыа байланысты.
ü жеткізілетін тауар сапасын жне оны ндіріске келу уаытын анытау ксіпорындаы оймалы шаруашылы блімі айналысады.