Постпозитивизм философиясыны пні туралы.

Сцентизм жне антисцентизмХХ асыр – ылыми техникалы революция дуірі Осы ылымды дамуа байланысты 2 баыт пайда болды .Біріншісі сцентизм деп атайды(лат ылым) ол баыт ылыма ылыми тех прогресске сенеді. ылым адама ызмет етеді оны мірін жеілдетіп жасарьады. Бл баыт ХХ ас 2 жартыснда дниеге келді .Оан кптеген жаа ылымдарды жаа техникаларды технологиялы дістерін компьютерді т,б. Дниеге келуі себеп болды. Екіншісі антисцентризм деп аталды.Ол ылымы сенбейді.ылыми техникалы прогресс адама тек иынды келіп зиян келтіреді, оамды басаруды тотолитарлы жйесін туызды, ал адамдарды сансын ол ыспата стайды ойлау жйесіне шектеу салады деп есептейді. Техника адамдарды барлы іс имылын ойын баылайтын автоматтарды есептегіш машиналарды жасанды интелектіні дниеге келеді. Осыларды брі адамды тірі , жанды автомата айландырды. Оны ерекшілік асиеттрін сндіреді дейді. Біра сол ылыми тех прогресс капитализмге дем беріп оны тез дамытанын айтпайды. Оларды пікірінше капитализм – мгі лмейтін оам. Бл – мселені леуметтік жаы. Ал мселе баса трыдан келсек бл екі баытты екуі де айтандары шындыа жанасады. Мселе ай жаынан келуде ана .Сйтіп ирационализм сайын келгенде мистикаа жоа сенуг де ылыми ізденістерге де жеткізеді. Сондытан оан сыаржаты арап жатауа не даттауа болмайды

.

Табиат жне оам.Т. жне -ны арасындаы арым-атынасты мн-маынасы, сипаты андай, адамдар зін оршаан табии ортамен алай байланыс жасайды, оларды бл ортадаы орны андай, оамны мір сруіні жне дамуыны басты шарты айсы деген сияты сратарды философиялы ой толамдар жйесінде ерекше дние танымды маызы бар. , Т — дамуды жаласы, ол екеуі тыыз бірлікте болады. Т пен -ды байланыстырып та, жаластырып та тратын - материалды ндіріс процесі, ебек процесі деп кміл сеніммен айтуа болады. -ды мірді, адамзат тіршілігіні е уелгі рі басты шарты – ебек. Ебекті арасында ана адамдар жануарлар дниесінен ажырап шыанын, адамды бейнеге ауысып, табиатты керемет діреті — аыл-ойа, санаа, тілге ие боланын жасы білеміз. Ф.Энгельс: "адамды адам еткен ебек" деп тжырымдаан. Ал ебек дегенімізді зі – адамны табиата деген белсенді арым-атынасы. Т. пен . арасындаы арым-атынасты наты рі тере тсіну шін географиялы орта деп аталатын тсінік олданылады. Бл ымды ылыма XIX ортасында француз географы рі социологы Элизе Реклю кіргізген болатын, одан рі бл ым Г.В. Плеханов ебектері арылы ылыми дебиеттен орын тепті. Географиялы орта – оамды мірмен тікелей байланыса тсіп, арым-атынас жасайтын табиат дниесіні бір блігі. Адамны, бкіл оамны мір сретін табии ортасы, рине кп. Ол биосфера деп аталады. Биосфера – жер шарыны тіршілік тараан аймаы. Басаша айтанда, биосфера – адамдарды тыныс-тіршілігін, мір сруін амтамасыз ететін орта.

 

Таным дегейлері жне формаларыАыл, парасат , сана сезім иесі ретінде Адам оршаан орта туралы білгісі келеді, оны арастырады.Таным дег. Сырты заттар мен былыстарды Адамны санасында трлі образдар ретінде айшылыа толы алыптасуы.Диалекетикалы матриализмні таным теориясы метафизикалы материализмні таным теориясынан айырмашылыы бар.ылыми танымны жалпы дістері мен трлерін арастыру шін танымны эмпирикалы теориялы дегейлерін ажырата білу керек. йткені р дегейді зіне тн ртрлі ерекшеліктері бар.Эмпирикалы дегейде таным объектісіні асиеттері сезімдік абілет трысынан абылданады.азіргі ылым мен техниканы дамуына байланысты адамны сезімдік танымын кеейтетін аспаптар, ралдар, компьютерлер іске оыслан.Ал теориялы дегейде таным объектісіні негізгі байланыстары ен задылытары тжірибе жзінде алынан біліммен оса абстрактілі ойлау нтижесінде тжырымдалады. ылыми танымны эмпирикалы дегейінде р трлі дістер олданады: баылау, эксперимент, модельдеу, анализ, синтез, индукция, дедукция, т.б.

 

лтты сана жне мдениет.лтты сана дегеніміз рбір лтты зін-зі тсінуі, біз осы кімбіз, ашан пайда болды, тадырымыз, тіліміз, діліміз (менталитетіміз), мдениетіміз андай деген сратара жауап іздеуі, соны ойлап толануы. асырды аяында (1886 жылы) жазан леінде, баса да ара сздерінде Абай халымызды жаымсыз ылытары мен ескі деттеріне ренжіп, бйте берсек, дниеде не болып жатанынан хабарсыз, барлы елдерді артында марм аламыз дей келіп, оны кемістерін жасырмай бетіне басып, алы аза еліні надандытан айырылмаанына ынжылып, оны жанына, намысына тиіп, халымызды сана-сезімін оятпа болан еді. Мдениет — философиялы ой-толамны аса маызды, тере теориялы мнді ымдарыны бірі. Мдениет негізі – ебек. Ебек нерлым крделі болан сайын, мдениет те жаа сипат алып отырады. Адам дамуы мдениетке байланысты. Тек осы зара туелділікті анытай аланда ана мдениетті адамзат тарихында, адам мірінде алатын орнын тсінуге болады. Мдениетті мазмндылыы рухани араатынастан айын крінеді, йткені адам санасыны мдени тарихы тріні негізі философиялы дниетаным болып табылады. Философия мдениетті сипаттайды жне оны сын кзбен баалап мдениет дамуыны методологиялы негізін амтамасыз етеді. Философия мен мдениетті араатынасы - оамны рухани мірінде орын алатын келелі, крделі былыс.

 

Ф Ницше фил.ны ирроционолистік сипаты.(1844-1900) Шопенгауэерді жігер туралы ілімін ары арай дамытып зіні Билікке мтылан жігер деген концепциясын рды. Негізгі ебектері: Музыка рухынан трагедияны туындау, Билікке мтылан жігер, Зара туштра осылай деген т.б. Оны пікірінше ркениет пен мдениетте лдырау процессі басталды. Бан кінлі тек буржуазиялы оам ана емес жалпы оамтану. Іліміні оамда болып жатан б дрыс тсіне алмауы басты себеп терді бірі. Осы трыда ол з концепциясыны негізі етіп Дарвинні мір дегеніміз крес заын алды. Осы идеяны ары дамытып отырып осы деген тжырым жасады. Осы мірді иыншылытарына сопатарына арсы тра алатындай АСА КШТІ АДАМ идеясын алыптастыру керектігін длелдеуге тырысты. Тек осындай адамдар ана мір сруге немесе билікке мтылуа ылы, сондытан олар здеріні жігерін тежейтін оамда алыптасан моральды лшемдерін мойындамай жасылытан да жамандытан да аулы жреді. Оарды тобырдан ерекшелейтін асиеттері – алырлы , жан жаты дамыан демілік, мірлік кш пен жоары дрежелі жігерлік. Билікке жету, з масаты мдделерін жзеге асыру шін, олар оамдаы кездесетін адамшылдыа, иыншылыа, зіне баытталан астандыа арсы ажымас крес жргізулері керек. Оны ойынша абсолютті болмыс жо. Болмыс дегеніміз – брын болан сансыз айталанан былыстары мнгілік айналымда болып алыптасуы. Осы трыдан ол Гегельді абсолюттік идеясын аза аыл ойын сына алып, адамны иррацональды асиеттеріне зор кіл бледі. Олар инстинг пен жігер. Осы асиеттерді е маыздысы – жігер. Себебі ол рі мбебап жалпылы аболют, рі барлы денелерді тпнегізі. Демек материалды денелерді мір сруі осы тпнегіз бен абсолют жігерді арасы. Идеялары кеиінгі кездрі саяси оилар мен практикаа лкен сер етті. Мысалы Гитлер Ницшені ілімін езіні іс рекеттеріні теориялы негізі деп есептеді.

Ф.Ницше фил.даы леуметтік мселелер.Шопенгауерді жігер туралы ілімін немісті белгілі философы Ницше Фридрих(1844-1900) ары арай дамытып,зіні ,,Билікке мтылан жігер,, деген концепциясын рды.Негізгі ебектері:,,Музыка рухынан трагедияны туындауы,, Зара-туштра осылай деген,, Билікке мтылан жігер,, т.б.Ницшені пікірінше,ркениет пен мдениетте лдырау процесі басталды. Бан кінлі тек буржуазиялы оам ана емес, жалпы оамтану іліміні оамда болып жатан былыстарды дрыс тсіндіре алмауы деп пайымдады. Осы трыда, Н. з концепциясыны негізі етіп Дарвинні ,,мір деген крес,, заын алды. Бл идеяны ары арай дамыта отырып, Н. мір дегеніміз крес арылы билікке мтылу деген тжырым жасады. Оны ойынша мірді иыншылытарына, сопатарына арсы тра алатындай «аса кшті адамдар» басаларды трбиесімен немесе зін-зі трбиелеу арылы емес, зінде туаннан бар мірлік кшті арасында алыптасады. Оларды тобырлардан ерекшелейтін асиеттер – алырлы, жан-жаты дамыан демілік жне билікке мтылдыратын мірлік кш пен жоары дрежелі жігер. Осы трыдан Н. «лды мораль» негізінде алыптасан дінді де, «жалан» моралді уаыздайтын буржуазияны да, барлы игілікті жне ндылытарды ртатын тобырды да сына алып, жалпы адамзатты масаты, оамны лы адамдары – «аса кшті адамдарды» дниеге келтіру болып табылады деген тжырым жасайды. Н-ні идеялары кейінгі кездері саяси ойлар мен практикаа лкен сер етті.

 

Ф.Энгельс адам жаратылысы туралы.Ф.Энгельсті айтуынша, біз табиата басыншыларды жеіліске шыраан халыа жасайтын стемдігіндей немесе табиатты сыртында тран лдебір кш трізденіп ктемдік жасай алмаймыз, біз, керісінше, жан тнімізбен, анымызбен жне миымызбен табиата жатамыз, соны ішіндеміз. Біра туан кннен бастап адам брыннан алыптасып алан крделі оамды байланыстар жйесінен орын алады, соны ішінде сіп жетіледі, білім – трбие алады, сол жйеде оны леуметтік орны, жадайы аныталады. Оны адамды асиеттері: стайтын жолы, дниеге кзарасы, масат тілегі, мінез лы, моральдік бейнесі іштен зімен мір сру барысында алыптасады. Жне де бларды брі оны денесіні, организмні, миы мен жрегіні, бес трлі сезім мшелері мен ол аяыны, т.б. мшелеріні ызметінен тысары бір бос уыста емес, сол ызметті атысуымен «денені з ойында» туып дамиды.

Фил. тарихдаы адам, тла мемлекет туралы идеялар.Философия адамзат дамуыны айнарынан бастау алатын ылым. Ол бізді заманымыза дейінгі мыжылдыты басында дниеге келді.Сол кезден бастап ол немі даму стінде. Адам баласыны ой-рісі кеіген сайын философияда тередей тсті. Философия – дниетанымды, теориялы, методикалы ылым. Философия бкіл лемді, оны басты салалары – табиат, оам, адам санасын ттас былыс ретінде алып, оны жалпы задылытарын ашады. Философия адамдарды ккжиегі ке, шаыраы биік дниетанымды кзкарастармен аруландырып бкіл болмыса кзін ашады. Адамдар здеріні аыл-ойларыны су дрежесіне сйкес здерін табиаттан, оамнан ажырата алатын, здеріні дербес тіршілік иесі екендігін пайымдай алатын, масат-мдделеріні табыса жету-жетпеуі табиат кштерін з алпында танып біліп іс жзінде иегеру дрежесіне тікелей туелді екендігін тсінді. Конфуцийшылдарды мемлекет – лкен отбасы, оны басшысы – халыты кесі десе, ал легистер мемлекет - з алдына бір машина сияты былыс, билеуші зін ата-баба аруаына да, халытан да, аспаннан да жоары оятын деспот. Мемлекетті негізгі масаттары: 1. са патшалытарды біріктіріп, Аспан астындаы (ытай) мемлекет ру; 2. осы мемлекетке халыты баындыру. Мемлекеттегі ызмет орындары адамдарды жмыс істеу абілетіне арай блінуі тиіс. Конфуцийшылдар мен легистерді арасындаы крес кп жылдара созылды. Тіпті азірді зінде де саяси топтарды арасында арсы шыушылар мен жатаушылар да кездеседі.

 

Фил-ны негізгі 4 функ-сы бар. 1.Экспликация - белгілі бір мдениет н/е адамдарды тарихи-оамды мірі ттастай негізге алатын тжірибе формасы. Кзарас (ымдар арылы дниені ателігін тсіндіреді) е басты идеяларды анытайды; оларды мдениет универсалийлері д.а. 2.Рационалды фун/сы -теориялы формасы, фил.ойды, пікірді ымды ж/е логикалы формаа келтіру. 3.Жйелеу функ/сы - фил. р трлі формадаы адамзат тжірибесіні нтижелерін теориялы трыдан тжырымдайды. 4.Сынау -мдениет дамуындаы айшылытар мен адамзат іс-рекетіндегі пендешіліктерді сына алу, мірді мнін анытау, пайымдау барысында алыптасан зімшілдік пиылдарды шкерелеу, адам мен табиат, адам мен адам арасындаы атынастардаы аыла сыймайтын ой мен істі табиатын мазмнын ашып крсетеді.

 

Фил-ны негізгі мселелері.Негізгі мселесі материалылы пен руханилыты айсысы алашы дегенмен ана шектелмейді. Ол сонымен атар материалды деп нені,руханилы деп нені тсіну керек деген сраты да амтиды.Осыан байланысты материализмні ішінде де,идеализмні ішінде де негізгі фил-лы мселені оюына,шешуінеарай трлішежеке тарматарпайда болады.Фил-ны негізгі мс-не келетін болса,ол фил-лы аымдарды ара-жігін ажырату шін,оларды андай негізгі баыттарды птайтындарын анытау шін ажет. Фил-ны негізгі мс-ні 2 жаы бар.1.Онтология мселесі-дниені тпнегізі туралы ілім.2.гнесеология(таным) мселесі.