Аврелий Августин ілімі: патристиканы шыы ретінде. «дай аласы туралы» трактат
Антикалы философия
Антикалы философия: ойшылдары мен негізгі мектептері. Антикалы философия” деген термин мы жылдан аса тарихы бар грек-рим философиясын білдіреді. "Антика” сзіні латын тілінен аударанда “кне” деген маынаны білдіретінін ескерсек, бл жалпы философиялы ой дамуыны бастапы кезеін аартар еді. Бл кезені басты кілдері—софистер жне Сократ. Сезімнен тыс лемні ашылуы жне негізгі философиялы мселелерді органикалы трде арастыран Платон мен Аристотельді лкен синтезі кезеі.Александр Македонский жорытары дуіріндегі эллиндік мектептерді—кинизм, эпикуреизм, стоицизм, скептицизм жэне эклектицизм баыттарыны дуірі.Антикалы дниетанымды ойыны діни дуірі - неоплатонизм жне оны модификацияларыны айта жандану кезеі. Христианды ойды алыптасуы жне грек философиясыны категориялары трысында жаа дінні догмаларын рационалды алыптастыру кезеі. Софистер бл 5-6 .б.э.д мір срді. Ежелгі Грецияда мір срген философиялы мектеп. Бл философиялы мектепті айраткерлері теоретик философ болып ана емес, азаматтарды философияа, орталы нерге баса да білімдер тріне йреткен, оытушы философияа орталы нерге баса да білімдер тріне йреткен , оытушы философ ретінде де болан. Софизм Софистерді негізі логикалы дісі ретінде. Сократ философиясы Сократ (б.э.д 469-399) Софистикаа атынасы бар, е адірлі философты бірі.Ерекшеліктері:Сократ маыналы шыармалар алтыранмен тариха йгілі полемист, ойшыл оытушы философ ретінде алды.Сократ жасап , алданан негізгі дісін майевтика деп атаан. Оны мні – логикалы дістер арылы ойылан сраа гімелесушіні здігінше дрыс жауапа келуіне кмектесу.Сократ з философиясын, аартушылы жмысын е зекті мселелер бойынша, алы халыты, базарларда ашы гіме базар рып жрген. Жасылы пен жаманды махаббат, баыт, адамды т.б таырыптара.Сократты ресми билік органдары мойындамаан, оны арапайым софист , яни жастар арасына блік салып жолдарын баса жаа брып , оамны тыныштыын бзушы деп араан. Платон Сократ ілімін ары арай жаластырды. Заттарды тек эмпирикалы трыдан арастыруа болмайды дейді Платон. р затты з идеясы, мні болады. Дние заттардан жне оларды идеяларынан трады. Заттар мен идеялар екі трлі байланыста болады. Заттан идеяа ту, идеядан зата ту. “Идеялар адамсыз мір сре алады” дейді Платон. Идеялар космоста мір среді. Олар зата онады, рі заттарды тастап кете алады. Платон жалпылы туралы ілімін идеалистік трыдан шешті. Жалпылы з бетінше мір среді дейді. Зенон, элейлік (б.з.б. 490 – 430 ж.ш., От. Италия, Элея .) – ежелгі грек философы. Зенон дниені бірттастыы туралы Парменид (б.з.б. 540 ж.ш.) ілімін дамытып, сезімдік болмысты тсініп болмайды деп длелдейді. Аристотель Зеноны диалектиканы негізін салушы деп атаан, себебі ол айшылытарды ашумен кп шылданып, арама-арсы пікірлер мен айшылытар туралы айтыс кмегімен немесе оларды талдап тсіндіру арылы аиата жете аламыз деп ойлаан. Демокрит ( 460 б.э.д. — 370 б.э.д. ) - алаш рет адамны, адамзатты, оамны пайда болып, алыптасуын лемдік даму процесіні бір блігі ретінде арастырды. Осы даму процесіні кезінде адамдар ажеттілік серінен табиат пен адара арап жне здеріні тжірибесіне сйене отырып, оамды мірге ажетті білімдерін ала алады
Аристотель философиясы
Аристотельді философиялы кзарасы «Метафизика», «Рух туралы», «Категориялар» жне «Алашы жне кейінгі Аналитика» деген шыармаларында жете пайымдалан. Аристотель философияны "шынайы арышты себептерін зерттейтін ілім" деп баалады. Бл Платонны философияны "Идеяны тану ілімі" дегеніне арсы айтылан. стаз да, шкірт те философияны арышты тану деп тсінген. Біра арышты алай тану жне арышты негізгі мні не деген мселеде екеуі екі баыт станды. Платонны айтуынша, идея барлы нрсені сомдаан арыты себеп. Алдымен арышты идея мір среді, ол траты, баянды, бірегей, мнді, ал былыс идеяны крінісі болып, уаытты, ауыспалы, ткінші нрсе[26]. Аристотель бан келіспеді. Ол рбір наты нрсені негіз етіп арышты зерттеуді ана болашаы бар екенін, егер наты осы заттар болмаса идея да мір срмейтінін уж етті. Платонда наты нрсе мен идея ортасындаы байланыс кгірт болып, идея арышты бір алыбы, лгісі дегеннен ары замады. Платон наты нрсе туралы білім мнді білім емес, шынайы білім бірттас идеяны білу деп есептеді. Аристотель тек наты білім ана шынайы білім береді, біз з тжірибеміз бен зердеміз арылы наты нрселерді зерттегенде барып дниені мнін тсіне аламыз деп есептеді
Аристотель ылым классификациясында онтологиялы философияны е жоары орына ояды. Баса ылымдар болмысты кейбір жатарын ана зерттеумен шылданса, онтологиялы философия болмысты жалпы табиатын зерттейді деп есептеді.
Философияны баса ылымдардан артышылыын Аристотель былай деп тсіндірді: “Шындыында даналы бтіндей стемдік рушы, жетекші ылым боландытан, баса ылымдар оан арсы сз айтуа дрменсіз. Сондытан масат пен игілікті зерттейтін ылым бірінші орына ойылады.” (Метафизика, М., 1934,с45).
Аристотель айтан "Табиат философиясы" сзі табиат дниесіндегі озалыс, жары, физика задары атарлылы былыстарды зерттеуге аратылады. Бл араа блен асыр салып азіргі заманны ылымына, ылыми зерттеу методикасына арау болды жне арнайы пндер болып философиядан блінді.
азір философия десе кбінесе метафизика саласы кзде ттылады, біра табиат дниесін ылыми зерттеу айтылмайды. йткені табиатты танитын ылым лдеашан философиядан блініп кеткен. Аристотель заманында философия барлы білім абатын тгел амтыан болатын.
Негізінен айтанда, Аристотель философия мен логикалы тжырымдауды бір нрсе деп есептеп, философияны ылыми тсінді. Яни, арыш туралы, не баса туралы кез келген ойда ылыми логикалылы болса, онда ол философия есептеледі. Бл азіргі ылымдар философиядан блініп кеткен замандаы наты ылымдарды трлі ылыми дістеріне самайды.
Аристотель бойынша, ылым (логикалы тжырым) дегеніміз не наты, не иялдауа болатын, не теориялы нрсе. "Наты" дегеніміз этика, саясаттану секілді олданылу маынасы бар екендікті білдірсе, ал "иялдауа болатын" деген сз поэтика, эстетика секілді тек елестету арылы тсінуді крсетеді. Ал теориялы дегеніміз физика, математика, жне метафизика секілді тере зерттеу, толаныс салаларын крсетеді.
Метафизика мен философия Аристотельді анытамасы бойынша "пішінсіз затты тану", яни "бірінші философия", "теориялы философия", немесе "е жоары дерексіз абаты тану" деп атады. Ал, логиканы (анализдеу) осынау жоары дегейдегі философияны йренуді алашы сатысы деп есептеді.
Аристотель Философияны 3 негізгі пнге блді:
1. Теориялы пндер — математика, жаратылыстану ылымы, метафизика деп аталан бірінші философия. Кейінгісі болмыс туралы ілім, болмысты рамы, себептері жне бастауы туралы ілімдерді крсетеді.
2. Тжірибелік пндер — адамдарды іс-рекеті турлы ілімдер, мысалы этика, саясаттану, экономика, стратегия жне риторика
3. Поэтикалы пндер — аынды шыармашылы, сурет, музика атарлылар.
Аристотель з философиясында болмыс туралы ілімге, табиата, яни барлы заттарды негізі болып табылатын алашы материяа кп кіл блді. «Метафизика» кітабында Аристотель табиатты жан-жаты зерттеумен шылданды. Табиат – бір жаынан затты пайда болуыны, зат рамыны негізі жне “райсысындаы алашы озалысты кзі” болатын болса, екінші жаынан, табиат здігінен мір сретін заттарды мні, “табиат дегеніміз – форма жне мн
Аврелий Августин ілімі: патристиканы шыы ретінде. «дай аласы туралы» трактат
Патристикалы кезені крнекті кілі, шіркеу кесі Аврелий Августин (354-430 жж.) болды. Ебектері: «Донатаа хат», «уындауды апологиясы», «Аиат дін туралы», «Тубе», «штік туралы», «дай аласы туралы».
Августин бойынша, адам міріні масаты дайа лшылы ету мен сйіспеншілік, адам дай идеяларын абылдаушы. Аврелий Августин философиясыны теоцентристік кзарастаы философия, дай жалыз тпнегіз ретінде брі соан туелді, барлы нрселер соны клекесі. Августин дай мен адам арасындаы кн ымына атысты з кзарасын баяндай отырып, адам дай алдында кнлі. Кн антропологиялы, метафизикалы, космологиялы мнге ие. Адам е алдымен жан иесі. Августин неоплатонизм мен христиандыа тн адам тніне деген жиренішті кзарасты олдайды.
«дай аласы» трактатында адамзат тарихы дай патшалыы мен ібіліс патшалыыны ымырасыз кресі болып табылады. Оны философиясыны негізгі жатары: оам мірі – екі арама-арсы патшалытарды кресінен трады, Жергілікті жне дайлы алалар. Жердегі ала – жауыздар мен перілерді лемі, онда басарушылар мен олара баынышты халыты басару жзеге асады.дай аласы – бл адамгершілік пен дай лемі, сйіспеншілік бойынша басарылады, лды етеді. дай патшалыы – шіркеу, ал мемлекет – кн патшалыы. Себебі мемлекет пендені зімшілдігіне негізделген. Рим империясы мемлекетті жоары сатысы. Римні лауы зады. йткені Рим мемлекетіні тарихы ібілістік негізде рылан. Адамзат тарихын ол алты кезеге блді. Бес кезеді Кне сиет тарихымен байланыстырады. Алтыншы кезе Иисусты бірінші келуімен басталып, Иисусты екінші келуі сот кнімен аяталады.