Аза философиясыны ерекшелік сипаты,кезедері. азатарды дстрлі дниетанымы.

аза философиясында баса халытар трізді лем мен Адам екі дниені сырын ашуа мтылан. Аспан денелеріні озалысына тандана арап, зінше ой тйген. Кк аспанны сырын ашуа талпынан. Жлдызды лемні жмбатарын ашуды арман еткен. Нтижесінде дние туралы тсінігі, кзарасы алыптасан. Адам бойындаы небір тылсым кштерді де тануа мтылан. аза халыны дниесезімі мен дниетанымыны ерекшелектері зі мір срген ортамен тікелей байланысты. аза халы баса еуропа халытары сияты табиатты згертуге немесе оан стемдік етуді масат етіп оймаан. Керісінше, табиата бейімделіп, онымен гармониялы атынас орнатуды масат ттан. азіргі заман тілімен айтанда, кшпенді азатарды экологиялы санасы биік болан. Бл - біріншіден. Екіншіден, аза дниетанымыны ерекшеліктерін айтанда, ескерер мселе, ол - ашанда оларды еркіндік пен бостанды сйгіштігі. аза жерінде ешашанда лды болмаан. шіншіден, аза ашанда тедік пен ділеттілік мселесіне атты назар аударан. Тртіншіден, тедікке негізделген ділеттіліктен леуметтік айырмашылытар мен леуметтік топталу аз болан. Бесіншіден, байлыа жетуден грі ар-намысты жоары стау халыты анына тере сіген ндылы. Онымен тыыз байланысы бар нрсе - бар зата анаат ету де азаа тн асиет. Алтыншыдан, жымды мддені жеке мддеден грі жоары стау – ол да кшпенділік мір салтынан шыан ндылы. Жетіншіден, не бойы кшіп-ону барысында ашанда р илы иындытарды, ауіп-атерлерді бастан кешуге тура келді. Ол - ерлікті, батырлыты асиет етуді талап етті. Сегізіншіден, кшпенділерді мірі не бойы ауіп-атерлерден, сотыыстардан траннан кейін ол кнбе-кнгі мірді баалап, алудан грі болуды жаратан. рбір кнді той-думана айналдыру, зін шешен сзбен, даналыпен крсете білу, ртрлі сайыстара атысу, «сегіз ырлы, бір сырлы болу» бабаларымыза тн нрселер болан. Тоызыншыдан, дниеге, баса халытара деген кіліні ашытыы, иналандара риясыз ол шын беру - бл да бізді халыты керемет асиеттеріні бірі болып саналады. Оныншыдан, кшпенділерді негізігі ндылытарыны бірі - ата-ананы, лкендерді сыйлау. рине, халыты мыдаан жылдар шеберінде бойына жинаан кп адір-асиеттеріні ішінен біз негізгілерін ана крсеттік.

 

№58. ожа Ахмет Ясауи (1093-1166) - аза халыны байыры мдениетіні тарихында айрыша орны бар лы аын, сопылы поэзияны негізін салушы, кллі кншыыс мсылмандарыны рухани стазы болан лы ойшыл, діни айраткер.з аты Ахмет, есіміні алдындаы «ожа» мсылман дінін таратып, уаыздаушылы ызметіне орай берілген атау, ал соындаы «Ясауи» аынны ай жерден шыандыын крсетеді. Біра натылы шін айтса,Йасы аласы оны туан жері емес, жастайынан жетім алып, аайын туыстарыны олына келіп, бала кезінен скен жері.Аынны туан жері азіргі Отстік азастан облысыны Сайрам ауданы. кесі Ибрахим мсылманша сауаты бар,сз адірін білетін білікті адам болан.Бала Ахметті басты стазы, трбиешісі аталас туысы болып келетін Арыстанбаб болды.Ол мірден айтаннан кейін Ахмет 17 жасында Йасы аласына келеді.Дл осы кезден бастап араб, шаатай, парсы, тркі тілдерінде ледер жаза бастайды.Шыыс поэзиясы мен дебиетіне ден ойды.Кейін Бхара аласында Жсіп Хамаданиді діни медресесінде оыды. Оны тммдаан со сопылы жолды біраз ащы-тщысын татып, кптеген алаларды аралап, туан шаары Тркістана айтып оралады да,Арыстанбаб алап кеткен дстрді жаластырды.Осында ол ислам дниесі ке таныан кемегерге айналды.Ал 63 жасынан бастап алан мірін жер астында, яни ылуетте ткізді.Бны Ахмет «Пайамбар жасына жеттім.Маан одан артыты ажеті жо», - деп тсіндіреді. Оны бгінгі рпаа жеткен клемді шыармасы - «Диуани Хикмет» (Даналы кітабы) ыпша диалектілерімен кне тркі тілінде жазылан. «Диуани Хикметтен» аза халыны ертедегі мдениетіне, дебиетіне, тарихына, этнографиясына, экономикасына атысты баалы деректер табуа болады. Тркістан аласында жерленген ожа Ахмет Яссауи зіреті слтан аталып, басына XIV асырды аяында ататы Аса Темір кмбез орнаттырды. Бл жайында жергілікті халыта мынадай аыз бар: «ожа Ахмет Ясауи мазарын трыза бастаанда ара дауыл абыраларын шырып кетеді. Осыдан кейін Аса Темірді тсіне ызыр еніп, е алдымен Ахметті стазы Арыстанбаба мазар трызу жнінде аян беріпті. Темір ызырды айтанын екі етпей орындап, содан кейін барып ана зі ойлаан жмысына кіріскен екен».ожа Ахмет Ясауиге ту етушілер алдымен Арыстанбабты басына барып тнейді. 1978 жылы ыркйекте ожа Ахмет Яссауи республикалы мражайы ашылды. 1989 жылы тамызды 28-інде азастан Республикасы кіметіні шешімімен «зірет Слтан оры-мражайы» йымдастырылды.Тркия елімен арадаы келісім бойынша жргізілген имаратты алпына келтіру жмыстары 2000 жылы аяталды. 2003 жылы маусымда Парижде ткен ЮНЕСКО-ны 27-ші сессиясында ожа Ахмет Яссауи кесенесі дниежзілік мдени мралар тізіміне енгізілді.Мазарда отыза жуы мешіт, кітапхана, залдар бар.