Азіргі заманны аламды мселелері

аламды проблемалар - лемді ттас амтитын табии, табии-антропогендік немесе таза антропогендік былыстар. Осы былыстарды даму процесі жаандану деп аталады. азіргі танда Халыаралы дегейде мынадай аламды проблемалар бар:

Ресурстар проблемасы;

Азы-тлік немесе ашаршылы проблемасы;

Энергетикалы проблема;

Демографиялы проблема;

Климатты згеруі;

Экологиялы проблемалар;

«шінші лем» елдеріні артта алуын жою;

ауіпті ауруларды жою;

лемдік мхит пен космосты игеру;

ылмыспен жне терроризммен крес;

Наркобизнеспен крес.

аламды проблемаларды ерекше білім саласы - глобалистика зерттейді. Аталан аламды проблемалар зара тыыз байланысты жне барлыы іс жзінде жердегі экологиялы дадарысты даму процесімен амтылады. рбір аламды проблеманы міндетті трде шешу ажет, йтпесе оны дамуы апата - ркениетті жойылуына дейін апарып соады. аламды проблемаларды шешу шін аламды, айматы, лтты бадарламалар жасалады, біра олара келісушілік жне йлестірушілік жетіспейді. аламды проблемаларды шешуге жмсалатын шыындарды жартысына жуыын экологиялы проблемаларды шешу шыындары райды. йткені баса проблемаларды ішінде аламды экологиялы проблемаларды е артытау проблема деп санайды.

аламды экологиялы проблемалар - аламды, айматы жне лтты дегейлерде айындалан экологиялы проблемалар кешені. Зор геосаяси проблеманы экологиялы ауіптілігіні мынадай кріністері бар: табии экожйені блінуі, озон абатыны жаруы, атмосфераны, лемдік мхитты ластануы, биологиялы ралуандылыты азаюы жне т.б. Олар тек ана барлы елдерді атысуымен, Б-ны басаруымен шешілуі ммкін. Экологиялы проблемаларды аламдыы оны шешу шін барлы елдерді жігерін жмылдыру ажеттігін тудырып отыр; аруды барлы трлерін азайтпай экологиялы дадарыстан айырылу ммкін еместігі; биосфераны жалпыа орта ластануына арай ядролы соыс ана емес, тіпті жай соысты жргізуді мнсіздігі; азіргі ркениетті технологиялы рылымын айта ру, мір негізі болатын табиатпен зара іс-рекетті жаа сапалы дістері мен ралдарын жасау; оршаан ортаны орау проблемасы бойынша Б органдары жмысыны тиімділігін арттыру жне оларга ттенше кілеттік беру.

ышыл жабырлар.

аламды негізгі экологиялы проблемаларды бірі атмосферадаы ластаушы заттарды за ашытытара тасымалдануы. Алашында бл проблема радиоактивті заттарды лкен ашытытара таралуына байланысты пайда болды. Негізінен ккірт диоксиді жне оны осылыстары, азот оксиді жне оны осылыстары, ауыр металдар (сіресе сынап), пестицидтер, радиоактивті заттар сияты улылыы жоары заттарды таралуына баса назар аударан жн.

Ккірт диоксиді мен азот оксидтеріні жуылуы ккірт жне азотышылдарыны тзілуіне сер етеді. Бл лкен территориялардаы табии ортаны жалпы ышылдануына, айтарлытай экологиялы згерістерге алып келді. Тзілген ышылда р жне оларды осылыстары жауан жауын- шашынны рамында, арды, жер бетіндегі су айдындарында жне топыраты рамында кездесіп экожйелерге жаымсыз сер етуде. Ккірт диоксиді жне азот оксидтерімен болатын ышыл жабырлар орман биоценоздарына лкен зиян келуде. ышыл жабырлардан жалпа жапыра ты ормандара араанда ылан жапыраты ормандар атты зардап шегеді. ышыл жабырлар топыра ышылдыын тудырады. Нтижесінде минералды тыайтыштарды пайдасы азаяды. сіресе бл шымды клгін топыратарда атты байалады. Адам организміндегі алашы жаымсыз реакциялар ауа рамындаы сульфаттарды концентрациясы 6-10 мкг/м3, ккіртті газ - 50 мкг/м3 - ге жеткенде пайда болады. Бл осылыстарды сіресе сімдіктер те сезгіш. ыналарды кейбір трлері ккірт ышылыны концентрациясы 10-30 мкг/м3, ылан жапыратылар - шекті млшерден бар боланы 3-4 есе кбейгенде тіршілігін жояды. Тщы суларды ышылдыы рН < 5,5 (табии суларда 5,6-а жаын) крсеткіште балытарды кбеюі тмендеп, рН = 4,5 жадайда кбею жрмейді. азіргі тада антропогендік серден блінетін ккірт диоксидіні млшері жылына 150 млн тоннаны райды. Кмірді пайдалану ккіртті кп блінуіне алып келеді. Жер шарыны кейбір аудандарында, сіресе Европада, Солтстік Америкада антропогендік ккіртті тсуі кп млшерге жетті. Жер бетіне тскен ышылдар мен сульфаттар топыра рамына (топыраты ышылдануы), сімдіктер жабынына, су айдындарыны ышылдануына алып келуде.

ала экологиясы

Урбанизация (адамны планета территориясын игеруі жне зіне ажетті обьектілерді салуы) табиат а елеулі сер етеді. Халыты сапалы тіршілігін амтамасыз ету шін оны жолдарын, ралдарын, дістері мен шешімдерін экологиялы негізделген жадаймен шешуді Урбоэкология (ала салудаы экология) саласы арастырады. алалардаы адам мен табиат шін олайлы ортаны сол жерде мір сретін трындарды психологиялы, леуметтік жайлылыы, аланы йлесімді, орныты леуметтік жне экономикалы дамуы амтамасыз етеді. алалы орта сонда тратын халы шін жоары дрежеде жне ралай сер ететін табии, табии-антропогендік жне леуметтік-экономикалы кешенді факторлар болып табылады. Адамны аладаы мірі - бл птер ішіндегі ортаны, птерден тыс ортаны (ндіріс орыны, кше, транспорт жне т.б), мдени ландшафтар ортасыны (батар, саябатар), табии ортаны, сондай-а леуметтік-психолоиялы жне леуметтік-экономикалы орталарды жиынтыы.

Жер бетіндегі адамдарды кпшілігі кнделікті з ажеттіліктерін анааттандыруа олайлы алада тратыны млім. Алайда алалар негізгі экологиялы мселелерді де орталыы болып табылады. 2001 жылы тарихта алаш рет алалардаы тратын халы саны планетадаы адамдарды 50%- нан асты. Болжамдар бойынша 2030 жыла арай алада тратын адамдарды саны ауыл трындарыны санынан 2 еседей кп болады деп ктілуде. Соы асыр ішінде алалара байланысты ауымды экологиялы иыншылытар байала бастады, олар:

кптеген алалардаы ластануды суі, ластаыштарды

оршаан орта мен адам организміне тсуі;

ала ауматары мен ала халы саныны суі, халыты

тыыз орналасуы, мегаполистерді халы саны ондаан миллиона жететін одан да ірі урбоареалдара айналуы;

табиатты ыыстыру, табии ландшафтарды жасанды

ландшафтара ауысуы;

адамны табиатпен тікелей байланысыны (кзбен, иіс

сезу, тйсік, дыбыс арылы) жоала бастауы, табии сезім мшелеріні жаымсыз жасандыа ауысуы жне оларды арынды трде суі;

адамны табии биологиялы ыраына сер (тнні шектен

тыс жары болуы, шуыл, йытау орнына тнде жмыс істеу жне т.б.).