Философиядаы сана мселесі

Сана танымды трыдан араанда дниені бейнелеуді тек адама тн идеологиялы формасы. Сана белгісіз айыптан атадан балаа кшетін нсілдік. Философиялы трыдан, сана деп-адам миыны объективті шындыты сезімді немесе логикалы образдарда масатты трде жан-жаты жне баа беру трінде бейнелеуін айтамыз.Сана бл текана андайда бір образ ана емес дниені белсенді трде бейнелеумен оны айта бейнелеуге баытталан рекетті е жетілген трі.Адам санасыны е маызды асиеттеріні бірі-оны белсенділігі.Сананы белсенділігі мынадай жадайларда жзеге шыады дниені масатты трде жне тадау арылы бейнелеуде.Табии жне леуметтік былыстармен процесстерді даму туралы болжамын жасайды адамны айта згеру рекетіні негізгі ретінде ызмет етеді.Сананы пайда болуы табиат эвалютциясыны нтижесі болып табылады.Жердегі мірді крделенуімен бейнелеуді тітіркенушілік, озушылы,сезушілік деп аталатын арапайым трлеріні болуымен сипатталатын тірі табиат болады.Егерде сана миды функциясы дейтін болса ал ми орталы нерв жйесінсіз ммкін емес.Орталы нерв жйесінен адам ми жануарларды психихасы тзіледі.Психиканы дамуыны е жаа кезеі адам санасыны пайда болуы. Бл ебек ралдарын ойлап табу ретіндегі адамдарды жасалан мдениет заттары ретіндегі жне адамны белгілі бір даму кезеінде пайда болан белгі жйелері леуметтік фактурларды себепшісі болуымен байланысты.Адам санасыны пайда болуымен дамуыны алы шарты тілді дамуымен штастырылан адамдарды сайман жасау іс - рекеттері.Бл іс-рекет адамдарды бір-бірімен оян-олты араласуын, зара рекеттесуін талап етеді. Ол жалпыа орта масатсыз ммкін емес.Дамуыны бастапы кезінде адам санасыны сырты сипаты тн. Адам зін бл дниеден тыс сезінеді.Кейінірек адамда зін-зі танитын абілеті пайда болады. Бл баыт сапаны дамуына рефлекстік деп аталады.Екінші баыт ойлауды дамуымен байланысты ынушылы деп атайды. Бл баыт, ойлаумен тілді з ара тыыз байланысын білдіреді.Бл жерде, ымдармен сздер маызды элементтер болады. здеріні ттастыында сананы мынадай бірліктері сз ымды білдіреді.Сананы рылымы дние жайлап білімдерді бкіл тыныштыын обиект пен субекті айырмашалыын жне субектілік обектілік атынас сонымен бірге масатты іс рекетті білдіреді.

Сана — плсапалы санат.Сана тсінігі плсапа саласында негізінен адам болмысы трысынан, яни оамды дірістерді крінісі, былыс жне адамзатты тарих пен мдениетті жаластыруды амтамас етуші діс ретінде арастырылады. Сана оамды жне жеке «лшем» бірлігінен крінеді. Шын мнісінде, сана арылы оамдаы байланысты жеке адам зінде бекітеді. Сана — бейнеге сйене оаммен арым-атынаса тсе алатын адам абілеттілігі, адамны заттармен байланыс іс-рекеті, табии жне мдени атынасы, ашытаы, жаындаы адамдар зара атынасы мен ызметі, яни осы образдарды зіні мінез-лы баытында діс-тсілі ретінде пайдалану. Сана тсінігі бл психика тсінігі; психика тірі жанны оршаан ортамен тікелей байланыс тсілі (сондай-а жеке адам) деп тсіндіріледі, демек оларды мірлік рдістерінде серлендірушісі жне крінісі ретіндегі, психикалы абілеттілік жыйынты, табии жне арышты ыратар байланыстарында адамны оамды жне мдени іс-рекеттерінде з-зіне баыт-бадар жасай алуы мен басара алатын абілеттілікпен амтамасыз етуі.Адам санасы, оны оршаан ортамен байланыс ерекшелігіне арай, «тзу сызыты» болып келмейді. Онда адамнан тыс жне оан туелді адамны іс-рекетініні ерекшелігіне арай, адамны адаммен, заттармен, табиатпен атынас байланыстары тйіскен жне жекелеген рекеттері бекітілген. Бл абілеттер ртрлі йлесімділікте — аны жне жасырын — байланыстар байалмайтын сана «орталыы». Бл абілеттіліктерді рылуы сананы жетілгендігін, «жауапа абілеттілігін» ескертеді. Оны деградацияа шырауы сананы лдырауына келеді.ртрлі уаыт кезедерінде адам санасы бір нрсеге шоырлана бекітілген. Оны белгілі бір зата атысты айындалып крінуін, «ашылуын», ол зі анытайды. Бл — оны алыпты жмыс жадайы. Сана жеке адамны зата, формаа жне кейінгісі адамны адаммен байланысы ретінде, рекеттерде олара тн атынасты бекітеді. Жеке адамны баса адамдармен, заттармен арым-атынас дерісіндегі байланысы жне оны ары жаында жасырын жатан былыстары сана арылы енгізіледі.Сана арапайым жолмен зерттеуге жне тсіндіруге келе бермейтін, ерекше нысан. Ол адам міріні «мшесі» ретінде ызмет атаранымен, біра оны мірі, адам дене мшесімен ана шектеліп алмайды, керісінше одан шыатын кштер оны сыртында ,— адамзатты арым-атынастар лемінде, адамдар рекеттеріні діс-тсілдерінде, мдени формалар мен ртрлі табии кштерде крініс табады. азіргі кезге дейін сана жне оны табиаты мен ызметі аз зертттелмеген. Олар жайында р кезені плсапашылары з ойларын орытып келді.

Сана рылымы. Сана миды айналадаы объективтік шындыты бейнелеуінен туады, яни ми ызметіні жемісі. Адамны психикалы мірінде кездесетін негізгі психикалы процестерге таным процестері — тйсік, абылдау, зейін, елес, ес, иял, ойлау мен сйлеу: эмоциялы, процестер адамны кіл-кйлері сезімі; ерік процестері — адамны алдына ойан масатына мтылуы, талаптануы жне соан байланысты рекет жасауы жатады. Осы психикалы процестерді рылымы деп сана рылымын айтады.

Сана мен іс-рекетті бірлігі Сана мен іс-рекетті бірлігі - сананы генетикалы жне функционалды байланыс бірлігі. Бл станым ылыми психологияны философиялы жне методологиялы іргетасын алайды. Психология ылымыны негізгі принциптеріні бірі — сана іс-рекетті, іс-рекет саналы болуа тиісті дегенді станады. Санаастылы — психиканы трлі саналанбайтын жйелерін (мысалы: санаалды мен санасызды) немесе оларды жиынтыын білдіретін жинатаушы ым.

Санасыз Санасыз — санасыз акт, адамны жан дниесінде санадан тыс атарынатын рекет. Санасыз рекетке адам мн бере оймайды. Санасызды, субъект зіне сері бар екенін есеп бере алмайтын шынайы былысты ыпалымен болатын психикалы рдістер, актілер мен кйлер жиынтыы немесе психикалы бейнелеуді формасы. Санасызды санадан айырмашылыы: санасыздыты ырыты баылау жне ондай рекеттерді баалау ммкін емес. Санасыздыта ткен, азіргі жне болаша жай бірігіп бір психикалы актіде іске асады (мысалы, тс круде). Санасызды балада ертеректе болатын (таным рекетінде): ойлауында, интуициясында, аффектісінде, рейленгенде, тстерінде, гипнозды жадайда крініс береді. Санасызды былыстарды психоанализ баытымен тсіндіруге рекеттеніп 3. Фрейд "санасыздыты динамикалы ыыстыру" терминін ылыма енгізді. Ол санасыздыта леуметтік нормаларды талабына байланысты іске аспаан уесойлыпен штарлытар болады деп тсінген. Психолошяда санасыздыты зерттеуге азіргі кезде кп кіл блінуде.

Санасыз рекет Санасыз рекет — адамны жан дниесінде санадан тыс атарылатын рекет. Санасыз рекетке адам мн бере оймайды, ашан, алай боланы жнінде есеп бере алмайды. Санасыз рекетті арапайым мысалына адамны ой жгіртпей істелетін дадылы рекеттері, тс кру, кейбір мселені шешімін кенеттен аян бергендей табуы, т.б. жатады. Санасыз рекет туралы ойлар Г. Лейбниц, В. Вундт, З. Фревд. т.б. алымдарды ебектерінде кездеседі. Санасыз уестік — белгілі бір уаытта адамны зі тсінбейтін, біра оны психологиясы мен ылыына сер ететін адамны ішкі трткілері, ажеттіліктері, ылы себептері (мотивтері).

Сананы блінуі Сананы блінуі — орталы жйке жйкесіні заымдалуынан туындайтын психикалы ауру адамны миы р трлі жадайлара байланысты ауруа шалдыуы ммкін. Ми заымдалан кезде оны жоары жйке ызметі згеріске шырайды. Адамны абылдауы, ойлауы, кздеген рекегі бзылады. Балаларда сананы блінуі р трлі кезеде орталы жйке жйесіні заымдалуынан болады. Біреуінде заымдану рсата жатан кезде болса, енді біреуінде туаннан кейін 3 жаса дейін болады. Процесті зін тікелей миа сер еткен дл осы кезеде оны заымдануын органикалы заымдану, ал балаларды здерін олигофренопедагогикада олигофрендер деп атайды. Санасына заым келген, санасы блінген балаларды психикасын психологияны арнайы саласы — дефектология ылымы арастырады. Балаларды орталы жйке жйесіні бзылуы ртрлі себептерге (йелдерді жкті кезде жарааттануы, анасыны немесе баласыны жпалы аурулармен ауыруы, анасыны теріс резус-факторы, зат алмасуды бзылуы жне т.б.) байланысты болады. Ал миды заымдануынан жоары жйке жйесіні ызметі атты блінеді. Бдан бкіл психикалы процестерді дамуы бзылады. Кейде 3 жастан кейін де баланы санасы блінуі ммкін. Оан р трлі жарааттар, миды абынуы, психикалы аурулар жне т.б. себеп болады. Бдан балаларды бкіл психикалы процестері — ойлау, сйлеу, есте сатау, абылдау жне т.б. абілеттеріні дамуы бзылады. Аыл-ойы кем мектеп оушыларындаы басты белгі жне психикалы ерекшелік — ойлау процестеріні жетілмеуі (атап айтанда, ой орытындылауды, талдап жинатауды нашарлыы) болып табылады. Мны брі сананы блінуінен болады.