Ежелгі нді философиясыны ортодоскальді (астика-Ведалы) мектептеріні дние тсініктері

нді философиясы б.з.д. II жне I мыжылдыты бас кезінде, арийлерді солтстік-батыстан енуі, оларды елді басып алуы, алашы ауымды рылысты лдырауы ежелгі ндістанда тапты оам мен мемлекетті пайда болуымен дниеге келді. Ежелгі ндістан оамыны леуметтік стратификациялануын тмендегідей сипаттауа болады: 1.Брахмандар Абызды варна 2.Кшатрийлер скери асйектер тобыны варналары 3. Вайшьялар Егінші-варналар 4. Шудралар Тменгі варна. Текті абызды жанялар оама айтарлытай ыпал етті жне білімділік пен арнайы білімдерді иеленушілер болды, діни идеологияны дамуына ыпал етті. Ежелгі нділіктер ой-толамдарыны алашы ескерткіші Ведалар болды. Б.з.д. II жне I мыжылдытар аралыында пайда болан, жне адамзатты деби ескерткіштеріні е ежелгілеріні бірі болып табылатын ведалар ежелгі нді оамыны рухани мдениетіні дамуына, оны ішінде философиялы ойды дамуында лкен анытаушы рлге ие болды. «Веда» сзі санскриттен аударанда «білім» деген маынаны береді. Біра бл жай білім емес, ерекше білім. Веданы мойындайтын философиялы мектептер. Вайшешика– атомистикалы ілімге негізделген мектеп.

Вайшешика

Вайшешика – атомистикалы ілімге негізделген мектеп. Мектепті атауы «вишеша» - «ерекшелік» деген маынаны білдіреді. Вайшешик мектебі б. з.д.VI-V.. п.б. Вайшешик философиясы бкіл дниені пайда болуы мен ыдырауын атом ілімі арылы тсіндіруге кіл бледі. Атомны трт трлері – жерді, ауаны отты жне суды атомдар байланысы дниені ттастыын райды. Осындай тжырымы шін вайшешиктерді атомистер деп атайды. Вайшешиктер крделі объектілерді пайда болуы мен жойылу тртібін, оларды мгі еместігін тсіндіруге кіл бледі. Атомдарды байланысын сезінуге болмайды, логикалы тотаммен ана тсіндіруге лайыты. Дние – физикалы денелер мен тірі заттар арым-атынасыны жйесі. Дниедегі тртіпті мораль, адамгершілік тртібі дерлік. йткені мір мен рбір индивидті тадыры кеістік пен уаытты физикалы задарына ана туелді емес, олар карманы жалпылама моральды заына да баынышты.

Ньяя

Ньяя - гносеологиялы мектеп. Ол б.з.д. III . пайда болан. Ньяя философиясыны негізі Готаманы (немесе Гаутаманы) «Ньяя- сутр» шыармасында аланан. Ньяя философиясын кбінесе ойлану туралы жне сыни талдау туралы ілім деп жатады. Осындай йарыма жетелеген себеп те бар. Готама дрыс танымны жадайына жне шындыты тануды тсілдеріне айрыша мн берген. Ньяя философиясы логикалы проблемалармен кп шылданан. Десекте, ньяя философиясыны басты, тп масаты - бл мселе ана емес, адам мірін мгі азап-айыдан тару жолы. Осы трыдан аланда ньяя философиясыны-шындыты тануа, логикасыны – дрыс танымны тсілімен жадайларын анытауа тигізер ыпалы мол.

Йога

Йога – адам психологиясы, трлену дгеленген азат болу ілімі. Йога б.з.д. II . пайда болан. «Йога» сзі «шоырлану» деген маына береді, оны негізін алаушы болып кемегер Патанджали есептелінеді. Йога жйесі ведалы дстрді іс жзіне асыруа, кнделікті тіршілікте йретуге ерекше мн берді. Йога жйесі рухты дене арылы, денені сырты ызметін барлы шектеулерден босатпа, тіпті босататын теориялы нсауымен жне практикалы негізімен тартымды. Йога жйесіндегі басты мселе - жаттыу тсілдері мен практикасы арылы жеке адамды зін-зі стауа, зіні сезімі мен мінез-лын баылауа, жан дниесін баулуа йрету. Йоганы масаты – тн мен жанны йлесіміне жету. Денені шынытыру арылы жан саулыы мен сергектігін жетілдіру.

Миманса

Миманса – таным мселесімен айналысты. Ол б.з.д. III . пайда болды. Мимансаны негізі Джайминиді «Сутрасында» аланан. «Миманса» сзі «кейбір проблеманы ойлану жне сыни талдау арылы шешу» деген маынаны білдіреді. Мимансаны пні - карма немесе рсім-салт мселелері. Мимансаны бастапы масаты - ведалы салт-рсімді сатау жне орау. Сонымен атар, Миманса философиясында таным теориясы, метафизика, этика теориямен атар арастырылады.

Санкхья

Санкхья – ос реализмді, пуруша мен пракританы абылдаан философиялы жйе. Оны негізін алаан Капила. Санкхья терминіні маынасы туралы кп болжамдар таралан. Санкхья дегеніміз - сан, танымны объектілерін санау арылы тану.

Веданта

Веданта философиялы толаныс пен талдауа толы бадар. Веданта идеясы мынандай аидаа сйенеді: ттас жне елестеулі дниені, кллі нрсені тп негізі – Абсолютті шынды, Брахман. Ол — блінбес ттас біреу. р адамны рухани «Мені», оны Атманы осы тп негізбен бара-бар