Конфуцийді леуметтік – саяси кзарастары

Конфуций зіні леуметтік кзарастарында рбір топты тарихи алыптасуында з орны болуы керектігі жне оларды арасындаы арым-атынастары дет-рыпты негізінде ретке келіп отыруы керектігін крсетті. «Елбасы рашанда ел басы орнында, ызметші - ызметші орнында, ке - ке орнында, л -лды орнында», - болуы керек дейді лы ойшыл.

Сонау кне заманда Кун-фу-цзы за мен моральды арасын айын ашып, зіні тадауын моральды нормалара, адамдарды зандарды талабын орындауа мжбр еткеннен грі, адамны сана-сезіміне ыпал жасап, керекті талапты ділеттілігіне кзін жеткізу арылы оамды басаран тымды деген пікір айтты. «Егер адамдарды задарды негізінде жазалап, шектеп стаса, онда олар ылмыс жасамауы ммкін, біра оларды жрегінде жаман ылытара деген жиіркеніш алыптаспайды. Егер адамдарды моральды талаптара сай трбиелесек, онда олар здеріні жаман ылытары мен пиылдарынан ялып, шынайы дрыс жола тседі».

«Мемлекеттік істерді алай жргізуге болады?» - деген оушыларыны сраына Конфуций былайша жауап береді: «Азы-тлік молынан болуы керек, ару-жара та жеткілікті болып жне арапайым адамдарды кімет басындаылара сенімі болуы керек».

«Егер мемлекет басына кн туса, онда айсысын рбан етуге болады?», — деген келесі сраа ол былайша жауап береді: «ару-жараты рбан етуге болады. Ал таы да рбан етуге керек болса? Онда азы-тліктен бас тарту керек. Сонау кне заманнан осы уаыта шейін адамдар аштытан леді. Біра халыты жрегінде кіметке деген сенім азайса, онда ол мемлекет траты болуы ммкін емес». Бл пікірді бізді азіргі заманымыза таратып, реформалара баа берсек, ытай реформаларыны ала басуы -халы пен кімет басындаы адамдарды арасындаы берік сенімдікті болуы. Халы саяси-экономикалы шешімдерді жмыла іске асырады, ал басшылар з халына таза пиылмен ызмет етеді.

№35. Кейінгі айта рлеу дуіріні (XYI-XYII .) натурфилософиясы: материализм, ылыми дниетанымны алыптасуы, гелиоцентризм (Леанардо да Винчи, Николай Коперник, Дж.Бруно, Галилео Галилей)

Натурфилософиямен атарласа жаа жаратылыстану ылымы дамыды (ірі ылыми жаалытар ашылды, ол ылыми-техникалы прогрессті крсетті). айта рлеу дуіріні алымдары бірінші орына тжірбиені, зерттеуді эксперименталды дісін ойды. Натурфилософияны дамытандар: Д. Бруно, Б. Телезио, Н. Кузанский, М. Монтень, Н. Коперник, Г. Галилей, Леонардо да Винчи.

айта рлеу дуіріні натурфилософиясы – жаратылыстану ылымдарыны пайда болып, дамуын жзеге асырды. Натурфилософиясы дниені суретін айта жасауа тырысты. айта рлеу дуіріні натурфилософиясыны негізгі сипаттары:

- пантеизм – дай мен табиатты зара теестірілуі;

- микро жне макро космосты тедігі идеясы, бл дниетаным адамны шыармашылы абілетін табиатпен теестіруді негіздейді;

- гилозоизм – барлы болмысты жанды деп ыну;

- табиатты сапалы трыдан тсіндіру;

- материяны здігінен рекетшілдігін тжырымдау.

 

Айта рлеу дуіріні сипатыны философиялы ойда крініс беруі: дниеге кзарастаы секуляризация, нерге баыттылы, антропоцентризм, гуманизм, жаратылыстанумен байланыс, натурфилософия жне пантеизм

айта рлеу дуірі (Реннесанс) XV – XVI асырдаы феодалды рылысты дадарысы мен Еуропада капитализм тууын білдіреді. Ренессанс дуірінде ежелгі антикалы мдениетке айту, ежелгі грек-рим мдениеті мен философиясынан йрену, сурет пен бейнелеу нерінде, нер мен дебиетте тегіс гуманизмді (адамгершілікті), пантеизмді (табиат дайшылдыы), натурфилософияны негіз еткен ты шыармашылы сынатарын жасау, католик дініні озбырлытарына ащы сын айту, дінді реформациялау, протестантизм, гелиоцентризм, утопия, жаа теіз жолдарыны толассыз ашылуы секілділерде крініс тапты.

Секуляризация- оам мен жеке тланы дін ыпалынан арылуы.

Антропоцентризм- дниені орталыына адамды оятын италянды айта рлеуді тжырымдамасы. Ол Еуропалы Жаа заман мен аартушылы идеологиясына рі мірлік лшеміне жне гуманизмні маызды шартына айналды. Антропоцентризм принципі - адам дегеніміз барлы нрсені лшемі.

Гуманизм (лат. humanus – адамды, адамгершілік)-адамды біріншіорына оятын жне тланы е жоары ндылы деп арастыратын тжырымдама, дниетанымны принципі.

Гуманизм принципіні негізінде сонау кне заманнан белгілі баса адама сыйлы атынас

идеясы, оны рал ретінде пайдалануды тыю жатыр. Сондытан гуманизм идеясы – адами

мдениет пен ркениет тарихындаыорталы ойларды бірі.

Натурфилософия– (латынша natura – табиат) – табиат философиясы; табиатты бірттас арап, стірт пайымдау арылы тсіндіретін ілім. Натурфилософия ерте заманда, ылыми танымны бастапы кезедерінде елеулі орын алып, философияны тарихи алыптасуыны алашы формасы болды. Орта асырларда философияда геоцентризм тсінігіні орын алуына орай Натурфилософия ылымы ой-рістен христиан, ислам жне иудей теологияларына ауысты.

Пантеизм (гр. pan – брі, tcheos – дай) – дай мен лем бірттас деп танитын, діретті табиатпен бірлікте арастыратын философиялы ілім; дай барлыы деген ілім; бар аламды, табиатты дріптеу ілімі.Пантеизм табиатты ішкі сырларын бейнесіз лемдік рух деп танып, табиаттан тыс бастамаларды барлыын жоа шыарады. Пантеизм терминін философияа алаш енгізген аылшын философы Джон Иолланд (1670 – 1722) болды. Ол деизмді ткір сына алып, дниені жаратылуын, жанны мгілік екендігін, о дниедегі мірді бар екенін жоа шыарды.

 

№38. айта рлеу дуіріні (XYI .) реформация философиясындаы негізгі идеялары, оны батыс адамыны рухани міріндегі рлі (М. Лютер, Т. Мюнцер, Ж. Кальвин)

Реформация Батыс Еуропадаы Х-ХІ .. саяси-леуметтік, рухани жадайды айындайды. Реформация термині сол уаыттаы еуропа оамыны, саяси, идеологиялы жйесінде католик шіркеуіні стемдігін сынауа баытталан озалысты білдіреді. Реформация бл Батыс Еуропа елдерін амтыан халыаралы озалыс болды. ХІ . реформаторлы озалыс нтижесінде протестантты шіркеулер пайда бола бастады. Орта асырлы схоластика бір жаынан Ренессанс, екінші жаынан Реформация арылы ткір сына алынды. Еуропалы реформаторлы озалыс шін аылышын реформаторы Джон Виклиф жне оны ізбасары Ян Гус ілімі ерекше орын алады. Бл ілімдер реформаторлы антифеодалды идеологияны алашы кріністері болды. Реформация жне Ренессанс ажырамас бірлікте олданылады, йткені, олар гуманизмді насихаттады. Сондай-а, протестантизм Реформациямен байланысты. 1529 жылы неміс княздары мен Лютерді жатаушылар дінді тадау ыын жойан кімге арсы шыты. Осы арсылытан протестантты термині шыан