Т. Гоббсты леуметтік-саяси концепциясы

Материалистік философияны, танымны дамуына жол ашан, леуметтік-философиялы ойларын тжырымдаан аылшын философы Томас Гоббс (1588 – 1679) болды.

Оны негізгі шыармалары – «Азамат туралы ілімні философиялы элементтері» (1642) жне «Левиафан» (1651).

Т.Гоббсты саяси-леуметтік, оамды кзарастарын айындайтын шыарма – «Левиафан». Бл шыармада оамны пайда болуы мен даму ын жан-жат ыарастырды. оамды екі дуірге блді:

1) алашы дуірі табии деп аталды. Мнда адамдар те ылы, барлыы заттара те иелік етеді. Бл те ылы адамдар арасындаы атыыса, соыса келді, ол адамны жер бетінен рып кетуін келетін болды.

2) екіншісі азаматты деп аталды. Онда адамдар зара келісе отырып, «мынау менікі, мынау сенікі» деген ыты атынастарды тудырды. Сонымен жеке меншік пайда болды. Ал жеке меншгікті орау шін мемлекет пайда болды. Ендіге жерде оам екінші дуірге ая басты. Гоббс оамны діретті кшімен орнайтындыын теріске шыарып, оамды келісім теориясын жасады. Бл теориясы бойынша жеке меншік пен мемлекетті пайда болуы зады процесс жне ол асиетті. Оан арсы шыуа болмайды, оан арсы шыу адамзат табиатына, белгілі бір задылыа арсы шыу деген сз.

Туелсіздік жне аза философиясы: аза философиясы мен мдениетіні рухани бастауларын ашу, аза философиясыны тарихын айта арастыру жне зерттеу, фарабитану ренессансы

аза Философиясы– оамды сананы лтты трі; трмыс пен танымны орта принциптері, адам мен дние жзіні атынасы туралы ілім, табиатты, оамны жне дниетанымны жалпы даму задары жайындаы ылым. аза халыны даналы рісінде дние мен адам туралы дниетанымды кзарастарды тарихи алыптасан даму жйесін амтиды. аза тіліндегі даналы тсінігі мні жаынан философияа жаын.

Туелсіздік деген ым кез келген халы шін те адірлі ым болып табылады. Бл былысты тере астарларын тарих ойнауынан, ата-бабамызды ткенінен, оны сан асырлы арманынан іздегеніміз абзал. Аыры, тбінде халымыз шін крделі кезе болан XX асырды соында, «Алмас ылыш ап тбінде жатпас» дегендей жар етіп туелсіздікті, дербестікті де кні туды. Туелсіздікке кзі жеткен азастан Республикасы алдында руханиет саласында орасан зор рі асиетті масат – халы рухын, оны зегі – лтты философияны жаырту немесе айтадан алпына келтіру масаты тран еді.

Енді жаа тарихи жадайда дамыан, ркениетті елдердегі сияты рбір азаматты жеке белсенділігі мен жауапкершілігіне негізделген кэсіби біліктілігін рбіту ажеттіліктері туындай бастайды. Бл туелсіздікті іргетасын бекіте тсетін, рбір азаматты жеке бос-тандыын орай алатын жаа заманны леуметтік болмысына сйкес келетін философияны алыптасуына итермелейді. Міне, сйтіп, жалпы халымыз бен ттас мемлекетіміз шын мнінде туелсіз болуы шін алдымен рбір азаматты ыы мен оны жеке даралылыын орай алатын оамды алыптастыру ажеттілігі зектене бастайды. Сонда ана адама арай бетбрыс та жасалады, орта тап та дниеге келеді, ксіпкерлік те биік дегейде ркендейді, лемдік мдениет мойындай бастайды жне діни дниетаныма деген бостандыымыз ныая тседі. аза халыны ойлау мдениеті тарих ойнауындаы сатар мен ндар замандарынан басталып ежелгі тркілік тайпаларды алыптасан кезеінде айын крініс береді. орыт, бу Насыр л-Фараби, ожа Ахмет Йасауи, Ахмет Игінеки, Жсіп Баласан, Махмд ашари, адырали Жалайыри жэне т.б. кптеген тркілік ламаларымыз аза хандыы кезіндегі аын-жыраулар мен би-шешендерге здеріні даналыа толы философиялы ойларын сабатастыпен табыстады. Одан рі Шоан, Ыбырай, Абай, Шкрім, Мшр Кпеев сияты длдлдеріміз тарих санасына келді. Ал, енді XX асырды басындаы аза зиялыларынан алыптасуы да зінше керемет былыс емес пе? Міне осындай лкен рухани белестерді, рухани байлыымызды философиялы трыдан за жылдар бойы тере зерттеусіз алуы жэне олара жан-жаты пайымдаулар жасалмай келуі тарих алдындаы кнэ іспетті болатын. азіргі заманда азастанда интеллектуалды саладаы шын мэніндегі бэсекелестікке кабілетті, биік дегейі бар ксіби философия алыптасу стінде. Бларды бэрі кілге демеу болады, болашатан міттендіреді. Ал, енді аза философиясыны баса халытарды философиялы жйелерінен айырмашылыына тотала кететін болса, онда оны екі айрыша асиеттерін атап ту керек. Біріншіден, аза халыны сан асырлы философиялы ойы негізінен этикалы бадарлара, моральдік кндылытара сйенгенін атаан жн. Екіншіден, л-Фарабиді рационалистік философиясынан басааза даласыны даналарында, негізінен, поэтикалы формадаы элемді игеру, пайымдау, зерделеу крініс береді, кркемдік образдармен бейнелеу басымды танытады. Бл бізді Шыысты ділімізге, элемді кркем образдармен рнектеуге бейім келетін ерекше тсініктерімізге толы сэйкес келетін сипаттамалар болып табылады. Мндай ерекшеліктер жалпы адамзатты мдени жйені байытпаса, ешандай дегейін тмендетпейді.

Фарабитану — лемдік ылымда 19 асырды 2-жартысында алыптасып, азастанда 70 жылдардан бастап дамыан ылым саласы. Фарабиді днижзіндегі мдениет пен ылыма осан лесін зерттеуді маызын алаш рет шетер алымдары Г. Сартон, Д. Беркал жне А. Койре негіздеп берді. 1975 жылы Фарабиді артында алан мол ылыми мраларын жете зерттеуге арналан Халыаралы ылыми конференция (Мскеу-Алматы-Бадат) йымдастырылып оан атысан алымдарды ебектері жеке жина ретінде басылып шыты