Жаа Заман философиясындаы сенсуалистік жне рационалистік таным теорияларын салыстырып, талдау жасаыз.
Жаа заман фил-сы деп XVII, XVIII жне XIX асырларды амтитын дуір. Шартты трде – жаа тарихты басы деп 1640 жылы аылшын буржуазиялы революциясын – капиталистік немесе буржуазиялы атынастарды, индустриалды ркениетті бастауы болан былысты алады. ш асыр брын адамзат ежелгі дниемен оштасып (антика жне орта асырлар), «адам – аламдаы е мінсіз тіршілік иесі, эволюцияны тжі, демек – дниені ожасы» деп сенген жаа рухани пікірді бекіткен философия болды. Жаа заман, яни капитализм дуірі лды пен феодалды-ндірістік атынастарды формаларын тбірінен жаартып, айтадан затты-тауарлы атынастарды алпына келтірді.
Сезім туралы ілімі жне білімді алуды жолдарын крсету арылы Бэкон жаа эмпиризмні немесе снсуализмні негізін алады.
Жаа дуір философиясындаы эмпиризм – бл тжірибелік, сезімдік білімді наыз шынайы аиат білім деп мойындау.
Эмпириктер, эксперименталді жаратылыстануды ылымны ылымы деп есептеді. Эмпириктерді негізгі раны – Ф.Бэконны «Білім - кш» деген тезисі.
Рационализм (лат. ratіo — аыл) — болмысты, танымны, моральды негізі аыл деп санайтын философиялы ілім. Рационализм иррационализм мен сенсуализмге арсы филос. аым ретінде
17 — 19 -ларда алыптасты, негізін салушылар Р.Декарт пен Б.Спиноза. Рационализм орта асырдаы діни, теологиялы кзарастара арсы болып, лемді жаратушы дай жо, болмыс, табиат аыл-оймен танылады деп атеистік идеяны насихаттады. Философия Рационализмні туындауы Жаа дуірдегі классикалы жаратылыстану ылымыны дамуымен сйкес келеді. Философия ыл. білімні, сіресе, матем. білімні жалпыа орта жне ажетті сипаттарын ашуа тырысты. Спиноза сияты кейбір Рационализм кілдері философия мселелерін “геометриялы методты” олдана отырып баяндады. Рационализмні гносеол. оптимизміне орай табиатты ашылмайтын пиясы жо. Бл трыдан Рационализм еур. аартушылыты маызды филос. алышарты болды. 20 -да Рационализмні жекелеген аидалары феноменологияда (Э.Гуссерль),француз неорационализмінде (Г.Башляр), сыншыл Рационализмде (К.Поппер) айта жаырды.
Рационалистерді эмпиристерге арсы оятын длелдері:
Аыл сзігінен ткізілмеген сезім немесе тжірибе таныма негіз бола алмайды;
Аыл сезім мен тжірибені атысынсыз-а здігінен жаа білім мен жаалы аша алады, ол жаалытар кейіннен тжірибе трінде длелденуі ммкін.
Моральды этикалы нормалар мен тртіп негізінде аыл-ой жатыр деген тсінік этикалы рационализм деп аталады.
Ф. Бэконны танымдаы объекті, субъекті жне экспериментальды тжірибені бірлігіні ажеттілігі туралы тжырымдамасына талдау жасаыз.
Фр.Бэкон(1561-1626)-философиядаы эмпирикалы баытты негізін алаан аылшын философы жне саяси айраткері (1620-1621ж.ж)-лыбританияны лорд-канцлері ,корольдан кейінгі екінші тласы.
Негізгі ебектері: «ылымдар табысы», «Жаа Органон», «Жаа Атлантида».
Фр.Бэконны философиялы идеясыны – эмпиризмні мні таным негізінде тек ана тжірибе жататындыында . Жеке адам немесе адамзатты тжірибесі кбейген сайын ол аиат білімге жаындай тседі. Білім мен тжірибені басты масаты- экономиканы дамуына , жаа нрселерді, адамны з рекетінде практикалы жетістіктерге жетуіне , адамны табиата стемдік етуіне кмектесу. Фр. Бэконны философиялы кредосын бейнелейтін афоризмі-«Білім-кш». Фр. Бэкон «танымны басты дісі индукция болуа тиіс» деген новаторлы идея сынды.
«Танымны басты дісі-индукция» деп анытап берген философ таным рекет іске асатын наты жолдарды крсетеді. Олар «рмекші жолы», «мырса жолы», «ара жолы».
«рмекші жолы»- «таза аылдан» рационалды жолмен алынатын білім. Бл жол наты фактілерді , практикалы тжірибені мнін тмендетеді немесе ескермейді.Рационалистер, Бэкон пікірінше, шын дниеден ол зіп догматизмге салынады, «ой рнегін з ойларынан тоиды».
«мырса жолы»- тек ана тжірибеге сйеніп білім алу жолы немесе догматты эмпиризм. Бл діс те біржаты «таза эмпириктер» з назарын практикалы тжірибеге , трлі фактілерді, длелдерді жинауа аударып, білімні сырты крінісін , мселені сыртынан , «иашынан» ана кріп,мселені ішінен кре алмайды, зерттеліп отыран заттар мен былыстарды ішкі мнін тсіне алмайды.
«Ара жолы»-танымны е дрыс жолы.Осы жолды стаан зерттеуші философ «рмекші жолы» мен «мырса жолдарыны» жасы жатарын алып, оларды кемшіліктерінен арылады. «Ара жолын» стана отырып фактілерді жинап, жалпылап, аыл ммкіндігін олданып мселені «ішіне» іліп, мнін тсіну ажет. Бэкон пікірінше танымны е дрыс жолы-индукцияа негізделетін заттар мен былыстарды ішкі мнін аылмен тсінуді рационалистік пайдаланатын эмпиризм.
Фр.Бэкон таным процесі тетін жолдарды крсетіп ана оймай, адамзатты аиат білім алуына кедергі болатын себептерді крсетіп берді.Ол себептерді Бэкон «елестер» н/е «идолдар» деп атап, 4 трге бліп сипаттайды.
1.тектік елестер; 2. гір елестер; 3. Базар елестері; 4.театр елесетрі.
Тектік ж/е гір елестері-дниені тануда таным табиаты мен з табиатын алмастырудан туатын , адамдарды туа біткен адасушылытары.
«Тектік елестер»-танымны адам мдениеті «сзгісінен» тіп барып іске асатынын,сондытан таным нтижесіне сер етіп, білімні аиаттыын тмендететінін білдіреді.
«гір елесіні » мні – наты адамны тласыны таным процесіне сері , нтижесінде адамны бан дейінгі сенім-нанымдары,аидалары-таным нтижесінде крініс беретіндігі.
Танымны 4 трлі негізгі кедергілерін зерттей отырып, Бэкон аталан «елестерден» барынша алша жріп, оларды ыпалынан жоары болып, «таза білімге» мтылуа кеес береді.