Абай мен Шкрімні философиялы кзарастарын салыстырыыз.

азаты рухани мдениеті мен зор лес осан ойшылдарды бірі - Шкрім дайберділы. Шкрімні философиялы кзарасы - лтты философияны алыптасуына зор ыпалын тигізген былыс. «Трік, ырыз, аза м хандар шежіресі», «Мсылманды шарты», «ш аны» аталатын ебектерін, поэзиясын гуманистік жне адамгершілік мраттарды, демократиялы аартушылы идеяларды уаыздаан мра деп баалау керек. Шкрімні философиялы ойларында зі мір срген дуірді оамды кріністері, аыл – ой ізденістері, таламды тжырымдары із алдырды. Ол аза оамыны рухани суіне кмектесуді, жастарды ылым – білім, нерге баулуды мрат ттты.

лы ойшыл, гуманистік айшылыа толы оамда мір срді. Шкрімні дниеге, мірге, табиата, сан – сала былыс кріністерге, дінге кзарастарында кейбір айшылытар кездескенімен, ол ешашан дінге берілген фанатик, барлыын жоа шыартып пессимист болан емес. Шкрім кбінесе рационализмге, деизмге бейім болды. Бл философиялы баыт бойынша дниені жаратушы бір кш бар дегенді мойындау, оны длелі табиатты жарасымдылыы, озалысы, мірде аиат, шынды, білім – ылым, аыл мен сезім дамуы арылы іске асатынын, адамны болмысты танып білуі адам зін - зі жетілдіру арылы жзеге асатынын тсінуге болды.

Шкрімні лирикалы шыармаларыны басты бір ерекшелігі ойшыл, философ болуына байланысты. Оны лирикасында кіл кйі, ішкі сезім серлері, махаббат таырыбы да елеулі орын алан. Алайда, Шкрім лирикасында сыршылдытан ойшылды басым, философиялы сарын кшті. Шкрімні ойшылдыыны, аындыына тн флсафашылдыыны сыры не десек, бл алдымен, рине оны ойыны керемет логикалы уаттылыынан туан. Сонымен атар ол кп ізденіп, те кп оыан. азаты белгілі аын, жыршы – жырауларымен атар ары – бергі трік аындарыны, шайырларыны, араб, парсы, орыс жне Батыс аындарыны шыармаларын те жасы білген. Тарих, философия, дінтану, психология, шыыстану, тріктану, салаларындаы трік тіліндегі, орыс тіліндегі, араб тіліндегі ылыми ебектерді за жылдар жалыпай оып, ыруар малмат жиан, жан – жаты энциклопедиялы білімі бар лама оымысты, дана адам болан.

Аын мрасында бір жйеге тсірілген кзарасын тжырымдайтын арнайы филос. шыармасы жо. Дегенмен, Абайды кептеген ледері мен прозалы шыармаларында «... адам мен адамгершілік, ждан, мораль философиясына ттелей атынасы бар, толып жатан блек-блек бір келемді, рі сапалы ойшылды пікірлері бар екені даусыз» (уезов М. Абай нанбаев. Маалалар мен зерттеулер. - А. , 1967, 171-6.). Абай шыармаларын зерттеуге арналан ебектер жеткілікті боланымен, оны философияны негізгі мселелеріне байланысты кзарастары жнінде лі кнге дейін тиянаты пікір тжырымдалан жо. Ойшыл аынны тере ойы мен дниетанымыны ішкі мазмны аырына дейін ашылып, тсіндірілмей келеді. Бан оамды болмысты зекті мселелері жніндегі оны кзарасыны крделілігі, жйесіздігі, тіпті, кейде арама-айшылытары белгілі дрежеде ыды туызды. Абай шыармашылыын зерттеуді алашы кезеінде, 20-30 жылдарда аынны идеялы мурасы ызу айтыстар таырыбына айналды, «Абай философиясын» діншілдігі басым деттегі бурж. идеалистік философияны жамап-жасаан бір трі деп длелдемек болушылар да табылды (абылов I. аза аыны Абайды философиясы жне оан сын. «Советская степь», 1928,2тамыз). Крнекті мдениет айраткерлері мен жазушылар: М. О. уезов, С. Манов, . Жбанов, С. Садуаасов, С. ожанов, I.Жансгіровты. б. Абайды аынды мрасын арнайы- социологиялы шабуылдан орап, маалалар жазды. «Кзарасыны арама-айшылытарына арамастан, -деп жазды Манов, - Абай бл сзді намды мнінде е озы реалист-суреткер болды жне сонысы шін де біз оны рмет ттамыз, сондытан да оны деби мрасы біз шін баа жетпес байлы болып табылады, тап солай боландытан да аза халы Абайды зіні аса ірі лтты аыны деп біледі» («Казахстанская правда», 1934, ЗО ккек).

Аын шыармалары 19 -да азастанда демокр. оамды ойды алыптасып, дамуына негіз болан басты-басты идеялы ш айнардан нр алды: 1) азаты ауыз дебиеті мен еткен замандардаы жазба ескерткіштерінен сусындаан алдыы атарлы халыты дстр; 2) ежелгі жне орта асырдаы Шыыс ойшылдарыны тадаулы шыармалары; 3) орысты материалистік философиясы мен демокр. мдениеті, сол арылы дн.жз. (е алдымен Батыс Европаны) филос. ойды жетістіктері.