Абсолютті жне салыстырмалы аиатты диалектикасын крсетііз.

Танымды жалпы трде адамны лемге леуметтік тарихи трыдан дамыан атынасы деп анытауа болады. Танымны мні оам дегейіне байланысты. Сондытан ол тарихи трыдан згермелі болады. Танымны теориясы процесті негізгі элементтеріне объектісі жне табии объектімен сйкеспейді, айта адамны субъективтік мдделерін жне масаттары крініс беретін блігі болып табылады. Таным сезімдік жне рационалды болып екіге блінеді. Танымны сезімдік дегейі мына формалара ие – тйсік, абылдау, елестеу. Ал танымны рационалды дегейіне ыну, пайымдау, ой орытындылау жатады. Танымны осы дегейлері арасында диалектикалы зара байланыс бар. Таным процесіндегі негізгі мселе аиат болып табылады. Аиат зін абсолютті жне салыстырмалы формада крсетеді. Танымны ылыми жне ылыми емес дегейлері (арапайым, діни, кркемдік) бар.

ылыми таным дегеніміз жйелік білімдерді негізділігі, ылымны тілі, ылыми зерттеулерді дістері мен ралдары сияты ерекше белгіге ие танымны трі болып табылады. ылыми танымны дістері мен формаларын екі трлі дегейде олданады. Олар:

- эмпирикалы таным дістері;

- теориялы таным дістері.

Кейде ылыми білім зге білім салаларымен салыстыранда зіні жоары длдігімен ерекшеленеді деп айтылады. Бл рас боланымен, шешуші роль атармайды. Длді натылыа атынасты белгілі бір тсілі ретінде кнделікті мірге де енеді. ылыми таным абстрактілі ымдармен жмыс жасаса, кркемдік таным наты тірі адамды бейнелі крнекілік трыда арастырады деген пікір алыптасады. Бл тжырым белгілі млшерде діл боланымен, ол да ылыми таным ерекшелігін крсете алмайды.Бір жаынан крделі ылыми таным ерекшелігін крсете алмайды. Екінші жаынан – бл білім формасы тріндегі жне оны зге формалардан артышылыын ылымны теориялы білімдер жйесі трінде мір сруінде. ылыми білімні е жетілген формасы теория болып табылады.Теория – бл тжірибені, практиканы жне баылауды орытындылануы деп жиі айтылады. Осы дрыс па? Мысалы, суы блмені ішінде пешке от жаанда уаыт те келе пешті суыанын, ал блме ішіндегі ауа ызанын байаймыз.Біз мны орытындылай келе:А) ыздырылан пеш жалыны жеткіліксіз боландытан суи бастайды;В) блмедегі ауа мен пешті температурасы бірдей болан жадайда суыну тоталады. Бл білім де орытындылау нтижесінде алынанымен, оны теориялы деп айтуа келмейді. Кез келген орытынды жекелеген заттармен, жадайлармен жне рдістермен біратар баылаулар, эксперименттер мазмнын райтын орта жалпылыты ерекшелеп бекітеді.Біра барлы орытынды ылыми теория алыптастыратындай теориялы бола алмайды. Оны себебі ылыми орытындылар, баылаулар мен эксперименттердегі орта жалпылытарды ерекшелеп ана оймай, біратар ерекше логикалы тсілдерді олдануда да болып шыады.Бастапыда кптеген ылым задары гипотеза формасында крінеді. Гипотезалар – бл толыымен бекітілмеген, длелденбеген, белгілі млшерде ана негізделген болжамдар, жорамалдар. зіні логикалы формасында олар детте мына пікірлер кейпінде болады. Егер: А жне В арасында R атынасында болса, онда оларды арасында Q атынасы да болады жне т.б. Гипотезалар екі лкен топа блінеді: алашы жне теориялы.Алашылары – жекелеген заттар, жадайлар мен рдістер туралы болжамдар мен жорамалдар. Екінші топтаы гипотезалара мысалы, Д.И. Менделеевті химиялы элементтер асиеттері згеріп жне мерзімді трде айталанып отырады деген бастапы болжамын жатызуа болады. Осы жорамал негізінде жаа химиялы элементтер мен оларды асиеттері болжамдалды. Бл болжамдар длелденген со, гипотезаны сыныс ретінде емес, берік ылыми длелденген за ретінде арастыра бастады. Теориялы білімдер з рамына практикадан длелденген, бекітілген, орныан ылым задарын ана емес, сонымен атар объективті шынды ретінде мойындалмаан. Біра теріске де шыарылмаан айаты жне теориялы гипотезаларда да, р трлі эмпирикалы тйіндерде де кіргізеді. Оларды арасындаы брыны бекітілген задара айшы келмейтін жне жоары дрежеде длелденген гипотезалар рамына ене алады. Теория осылайша теориялы білімдерді нерлым ата жне тексерілген блігі болып табылады. Логикалы формасы жаынан зара бір-бірінен белгілі бір логикалы атынастармен байланысан пікірлерді жйесі болып крінеді. Мндай атынастар атарына е алдымен эквивалентті жне туындамалы немесе логикалы жаласты атынастары жатады. Теорияны райтын пікірлер кмнсіз длелденген, объективті шынайылыы болуа тиісті. Олар здеріні шынайылыы маынасында эквивалентті. Теорияны негізгі маызы – оны райтын пікірлерді бастапы, тпкі сыныстардан таза логикалы немесе математикалы жолмен шыарылатындыы. Мндай тйін нтижесінде алынан пікірлер теория салдары деп аталады. Салдарлар з мазмны жаынан арастырылар теорияны задары болуымен атар белгілі бір жадайды ахуалдары мен рдістерді сипаттайтын эмпирикалы тжырымда болуы ммкін. Салдардар туындайтын сыныстар детте теория постулаттары, принциптері жне аксеомалары деп аталады. Танымны ерекше тріне леуметтік танымды жатызамыз. Мндаы е маыздысы зерттейтін объектілерге объективті трде сипаттама беріліп ана оймай, адамны нды мніне де кіл блінеді. ылым адамзат ызметіні баса да салаларымен тыыз байланысты жне азіргі замандаы жалпы адамзатты мселелерді шешудегі жетістіктерді анытайды.ылымдар, ылыми танымны андай артышылытары бар екенін айын ааруа болады. Адамны кез келген рекеті андай да бір міндеттерді жне мселелерді шешуді білдіреді. азіргі ылыми танымны алыптасуы барысында ылыми теориялар кмегімен мндай шешімдерді іске асуы уаытты ондаан жне жздеген есе арастыруа ммкіндік туады. Ол шін тек ылыми теория ана ру ажет. Оан белгілі ережелерге сйкес салыстырмалы трде аз уаыт ішінде кптеген берік салдарларды алуа болады. Шындыында теориялар руды зі кптеген орасан зор кш жігерді талап етеді жне оам шін ымбата тседі. Яни, алымдарды дайындауа, рал-жабдытара, экспериментке орасан зор шыын кетеді. Оны есесіне е нды нрсе уаытты туа болады. Бгінгі кнгі техникалы дамуды те жедел арыны кннен кнге ашылып жатан ылыми жаалытар демелі жылдамдыпен ндіріске еніп жатумен де сипатталады.