Оан: ''анализ'', ''синтез'', ''индукция'', ''дедукция'' жатады. 2 страница

ылымны тарихи згерісіні талдауында логикалы дстрді сатауа мтылыс жасаан Имре Лакатос.

Попперден кейін Лакатос ылыми рационалдылы теориясыны негізі /лде методологиялы концепцияны/ сышыл принцип болу керек. Бл принцип р ылыми ызметті универсалды принципі болады; біра реалды ылым тарихына келсек радикалды жне атал фальсификация стемді болмау керек. «Догматикалы» фальсификационизм» «евклиддік» рационалды ылымы туралы арман сияты. «Контр мысалдар» мен «аномалиялар» р ашанда алымдарды з теориясынан бет бруа себеп емес; зерттеушіні рационалды детібір-нешестратегияны амтиды, оларды орта маынасы – бл озалыс жаа эмпириялы жетістіктерге міт берсе ана ала басады, сонда сзде аталады. И. Лакатос «сышыл рационализмні» «теориялы рационалдылыты» тсінуі мен дамып жатан ылымны практикалы рационалдылыыны арасында айырмашылы кріп, «сышыл рационализмді» реформалау ажет деген. Осыны нтижесінде «жнделген фальсификацонизм» атты методологиялы концепция лдеылыми-зерттеубадарламасыны методологиясы. Осы теорияны ол «Фальсификация жне ылыми зерттеу бадарламасыны методологиясы» атты шыармасында жариялады.

Лакатосты айтуынша, Поппер крсеткендей ылымдабір-бірінауыстыратын теорияларды бауы емес, ылыми зерттеу бадарламалар, яни наты рылымнан тратын теориялы саптар. р зерттеу бадарламаны «атал ядросы» бар. Керісінше эвристика modustollens-діолдануа арсы шыады. Оны орнында бар гипотезаларды дамыту лде жаа сол ядроны айналатын «орау белдігін» алыптастыру шін біз зімізді жасампаздыымызды жетілдіруіміз ажет. Тексерістен бірінші орау белдігі ту ажет; атан ядроны орап, ол бейімделу, тзетілуі лде млдем ауысу ажет. Поппер тек теорияларды арасындаы кресті арастырса, Лакатос «орау белдігін» райтын жоа келтірілетін жне бсекестік теорияларды ана емес, сонымен атар зерттеу бадарламаларды арасындаы креске назар 123 аударады. Сйтіп, Лакатос ылымны дамуын наты ылыми теоряларды кезектесуі емес, зерттеу бадарламаларды шыуы, мірі мен лдырауы.

Біра, Лакатосты зерттеу бадарламасыда неге бадарламалар ауысады екендігін тсіндіре алмайды. Логика мен методология бл жерде кшсіз, Куна араанда ол бадарламаны мазмны логикалы трыдан салыстырмалы, жне алыма андай бадарламаны тандау ажет деген рационалды баыт сынуа болады. Лакатосты пікірінше сталан пікірлерді ауысуы мен лдырауы, яни Кунны сынылан пікірінше, ылыми революциялар «топты психологиясымен» емес, екі бсекестік бадарламаларды салыстыру шін Лакатос мселелерді жылжу тсінігін сынды.

Зерттеу бадарламасы прогрессивті болады, оны теориялы суі эмпириялытан стемді болса, яни, ол жаа фактілерді болжаса /«мселені прогрессивті жылжуы»/. Бадарлама регрессивті, оны теориялы суі эмпириялытан алып ойса, яни, кездейсоты жаалытара лде конкуренцияда болан бадарламамен сынылан фактілерге кешіктірілген тсініктеме берсе /«мселені прогрессивті жылжуы»/. Егер зерттеу бадарлама прогрессивті трде бсекеске араанда кп тсіндірсе, онда оны «ысырып» жне сол бсекес бадарлама ысырылады. Мселені «прогрессивті жылжуы» боланда бадарламаны атал ядросын сатау ажет. Ал «регрессивті жылжу» болсада зерттеу бадарламадан бастартпау керек. Тоталуа шырылан бадарламаны дамуыны ішкі ресурстарында негіз табуа ммкін, сол арылы ол зі алып ойан бадарламадан озы болады. Шешуші эксперимент болып аталатын ештее жо, яни, зерттеу бадарламаны бзатын себеп жо. алым сезімге басылып зіні экспериментін бадарламаны бзушысы деп санайды, біра баса жеілген лагерден біреу зіні бадарламасын шешуші экспериментті сынса жне ол женушіге айналса, алашысы зіні атаынан айырылады.

Сйтіп, Лакатосты зерттеу бадарлама атты концепциясынан біз тсінеміз, ылыми революция сонша стемді жне маызды емес, себебі, ылымны дамуында ешашан бір бадарлама стемді болмайды, з арасында бсекес теориялар, идеялар мен бадарламар бар. Олардын ішінде біреуі бір кезде стемді болса, басасы – арта шегінеді, ал шіншісі – айтадан арастырылып жаа рылыма ие болады. Революциялар сонда ылымны негізін сонша бзбайды, алымдарды кбісі з ісін жаластырып, осы жадайа аармайды. йгілі жне арапайым, эпохалды жылжу лде жй озалу – осы бадармаларды брі методологиялы, «метаылыми» рефлексияда ретроспективті трде болады. Лакатосты пікірінше, ылымны дамуы р логикалы-методологиялыконцепцияны «сынау тасы», оны айсар трешісі.

33.Махаббатты философиялы талдау пні ретінде сипаттаыз.

Философияны бір категориясы ретінде

Егер де адам философияны негізгі обьектісі болса, онда адамзат махаббаты атты таырып те маызды философиялы ой кешулерді бірі болуы керек. Маххабат е алдымен нерді обьектісі болып табылады, біра сонымен бірге философиялы трыдан ойлануды ажет ететін махаббатты лшемдері болады. нер образдарды тілімен сйлесе, философия ымдар тілімен сйлейді, яни нер де философия да бір мселе жнінде айтып отыранымен, мны олар р трлі маынада айтады. Махаббат философиядан брыныра пайда болан, бл екеуіні брыныдан келе жатан туыстыы маххабат ымыны зіне байланысты, сондытан философия ежелгі грек тілінен аударанда даналыа деген штарлыты білдіреді.

Махаббатты алуан трлі сипаттары мен аспектілерін білдіру шін гректер трт трлі терминдерді олданды, олар: эрос, филиа, агапэ, строгэ.

«Эрос» —сзін олар обьектіні здеріне толыымен иеленіп алу масатымен, сол обьектіге баытталан сезімдерді білдіру шін олданды.

«Рhilia» — сзі жеке немесе леуметтік тадау еріктеріне байланысты біріккен индивидтерді байланысын білдіреді.

«storge» — сзі болса айырбастауа берілмейтін мгі органикалы трде туысты жаындыпен байланысты махаббатты білдіреді. Бл ата ана мен бала, ері мен йелі, отаны мен азаматтары арасындаы те нзік рі з зіне деген сенімді махаббат.

«Аgape» — термині гректерде ашы адамыны, сйіктісіні белгілі бір ерекшеліктеріні, оны ерекше бір мінезіні негізінде пайда болатын саналы махаббатты білдіреді^[1].

Махаббат ымыны сырлы лемін жрек пен ккейкзді (интуицияны) лесіне алдырып, оны эзотерикалы, тылсым бейсаналы табиатын мойындаанны зінде, алам жаратылысыны мні, хаты тану ммкіндігі, адам рухани ізденісіні тп масатына атысты аыл-ой дегейіндегі толаныстарды шешуде де Махаббатфилософиялы категория ызметін атарды. Бл бойынша Махаббат — аламны, адамзат жаралуыны телеологиялы себебі, оны рухани жетілуіні, эстетикалылззаттануыны, этик. ибраттануыны негізі. Махаббат рбір адамды бейтарап алдырмайтын, адам міріні мні мен маызы, сырлы лемі. Сондытан М. жайлы рбір адамны жеке кзарасы, зіндік ой-пікірі, тсінігі болуы жне оны р алуан болуы задылы. Махаббат рбір адамны лемдегі, оамдаы, отбасындаы зіні орнын белгілеуге, зін-зі, аиат мнді, жаратылыс сырын тануа ммкіндік беретін маызды таным-тйсігі. Сол себептен Махаббатты сипаты да трліше.

Стендаль зіні «Махаббат туралы» деген трактатында махаббатты трт трлі формаларын крсетеді. Олар:

· Махаббат ол марлы;

· Махаббат ол аыл-ойды баылауынан шыып кетуге абілетсіз жне жректе суы із алдыратын ынтыты сезім;

· Махаббат ол сттілікпен басталан кездейсо жадайда болатын инстинктерді ктпеген жерден жалын секілді жар етіп жо болып та кететін физикалы, яни тн махаббаты;

· Махаббат ол пады, яни буржуазиялы трыдан есепке ана негізделген пайдалылыты кздейтін алдын ала ойластырылан махаббат. Мндай махаббатты иегеріні сезімдеріне келсек, олар модадаы, азіргі заманы сндегі йелдерді ана алайды^[2]..

Орыс философы В.Соловьев махаббатты ш трлі типтерін ажыратады, олар:

1. махаббат ол кбінесе береді де, біра ештее алмайды, бл ата-ананы балаа деген махаббаты;

2. махаббат ол кбінесе алады, біра ештее бермейді, бл баланы ата -анаа деген махаббаты;

3. махаббатта осы жоарыда крсетілген белгілерді екеуі тепе-те тседі, бл жынысты немесе ерлі зайыптыларды махаббаты.

Махаббат философиясында махаббатты мынадай трлері бар, олар:

1. ата-ана мен бала арасындаы махаббат,

2. аналы махаббат,

3. келік махаббат,

4. аалы махаббат,

5. з зіне деген махаббат,

6. дайа деген махаббат жне

7. жануарлара деген махаббат жне т.с.с.

34. Адамны психоаналитикалы концепциясын баяндаыз.

Психоанализ — Австрия алымы Зигмунд Фрейд алыптастыран XX асыр мдениетіні барлы саласына зор ыпал еткен психологиялы ілім жне психиатрияны емдеу діснамасы. З. Фрейд з зерттеуін бастаан кезде психиатрия ылымы биологияны ыпалына айырыша шырааны соншылы, психологиялы ыбылыстарды алыптасуы мен дамуын тсіндіру жне рухани ауруларды емдеу тгелдей нерксіп дуіріне тн механикалы дістермен орындалатын. Фрейд 1885 жылы Парижде йгілі психиатр, осымша митанушы Charcot-тан тлім алып, Charcot-тыояншы (истерия) ауыруын зерттеуіні ыпалына шырады. Сйтіп ол бала кездегі рухани жараат пен жайсыз кешірмені кейінгі мірдегі кіл кйге серін зерттей бастады. Алашы емі Anna O деп аталан Josef Breuer деген ызды психологиялы ауруына психоанализ жасаудан . Ол кезде фрейд гипноз жне сйлетіп емдеу (talking cure) тсілдерін олданып, емделушіні кілін мазалаан, аладатан астыртын істі ашуа тырысты. Кейін фрейд гипноз амалы арылы ауыруды кезінде кілінде жараат алтыран оианы тауып шыуа тырысты. Біра бл ауруды жасартпаан со фрейд баса амалдарды арастырды.

Психоанализді басты ережелері

Адамны ата тегіне тартан мінезіне дейінгі барлы психологиялы асиеттерін бала кезіндегі кешірмесі белгілейді.

· АДамзатты ісін, кешірмесін жне танымын негізінен адамны иррационалды (жабайы, аылсыз, нпсілік) асары алыптастырады.

· Бл асарлар незінен санасыз кйде болады.

· Осынау санасыз асарларды саналы абата келу психологиялы з-зін орау механизміні арсылыын туызады.

· Сана мен астынсана (шектелген, жасырынан сана) жне наты шынды арасындаы айшылытан рухани соы пайда болады, ауытулар туады, психологиялы аурулар келіп шыады.

· Осынау тосылан, тйыталан астынсаналы оианы (лдеашан мытылан ерекше ятты оианы жасырын ыпалы) белгілі ксіптік амалдар арылы рухани ауруа білдіруге болады. (азаты "кйлекті кірі жуса кетеді, кілді кірі айтса кетеді" деген маалында айтыландай, зі мытып алан "з сырын" білген со адам психикалы ауытудан айыа бастайды екен).

Психоанализдік емдеу амалы таласты таырып болса да, кейбіреулер жаынан соыр сенім деп бааланса да, біра оны рухани ауруларды емдеуді кздейтін психиатрия ылымына те-мте ыпалы зор болды. Сондай-а Фрейдті бл жасампаз идеялары за саласында, дебиетте, философияда, психология ылымында ке клемде сер пайда ылып, еуропа жне АШ елдерінде психологиялы ізденісті жаа дмпуін туызды.

Психоаналитикалы теорияны XX . «ылыми мифологиясы» деп атайды. йткені оны кілдері мифологиялы материалдармен жмыс істеді. Психоаналитикалы теория миф, ритуал, дін т.б. мдениет аспектілерін мдениеттанулы зерттеуді рамдас блігіне айналды. Кптеген кркем шыармашылы тжырымдары астынсананы психоаналитикалы теориясына негізделді. Олар адам рекетіні осы саласындаы тс круді, фантазияны, интуиция мен еркін ассоциацияларды айырыша рлін негіздеуге талпынады.

Психоанализде адам міріндегі, адам мен мдениет, оам арасындаы шиеленісті алыптасуы барысындаы бейсаналыты рлін анытаумаызды. Бл салада адамны бойында психикалы ауыту мен невроздарды туындататын, мдениет тиым салан уестікте мен орыныштар жасырылан. Психоанализді негізін алаушы З. Фрейдті кзарасы бойынша, бейсаналы ылыми танымны пні бола алады жне болуы тиіс, яни рбір бейсаналыты зіндік маынасы бар. Сондытан, мдениетті психоаналитикалы концепциясы адам мен оам арасындаы шиеленісті тере себептерін, адамзат табиатындаы шиеленісті пайда болу себептерін анытауа баыталан. Философия ылымына араанда психоанализ мектебі адамды философиялы трыдан талдауа аса мн береді. Психоанализ мдениетіні философиясы адамны кнделікті міріндегі наты фактілерді, оны мірлік баытын баылауды, адамзатты міріндегішиеленістер менайылы жайттар барысында философиялы рефлекцияны жзеге асыруа талпынады.З.Фрейдті психоанализі бір жаынан, адамны агрессивті жне жанжал табиатын ашуа баытталан болса, екінші жаынан, оны баыт табуа деген ынтасына баытталан. р адам тумысынан баытты болуа лайыты, алайда оамдаы мір, мдениетті сері адамны мір сру жадайын згертеді, оамдаы ала ойылан масатыны рбаны етіп, жадайды лына айналдырады. З.Фрейдті жне оны шкірттеріні мдени психоаналитикалы концепциясыбеделді мдени-философиялы мектептерді бірі. Психоанализді мдениет философиясыны астарында индивидтерді жеке міріндегі жадайларды талдау мен адам трагедиясыны жасырынфилософиялы рефлекциясы жатыр. Адамны барлы мірі адамны баыта деген мтылысы мен басаларды баыты шін зін рбан ету, ішкі кйзелістермен теді. Психоанализ батыс еуропалы беделді мектептерді бірі болып табылады. Кптеген зияткерлер бл мектепті Дарвин, Маркс, Эйнштейн аттарымен теестіреді, йткені олар адам мнісін тсінуге з лестерін осты.

35.Адамны алыптасуы мен дамуындаы биологиялы пен леуметтік факторларды араатынасын анытаыз.

Адамны табиатпен, оаммен, леммен байланысынан оны биологиялы, психологиялы, леуметтік жатары ашылады. Жатары дегеніміз – андай-ма болмасын нрсені немесе былысты толы мнін алу шін зіні байланысты объектілерін сипаттайтын шектеулі лшемдері. Олар мазмны жнінен зара те болып келеді.

Биологиялы жаы – тндік негізі бойынша барлы ст оректі хайуандара орта асиеттерді иемденеді. Организмдерді бріне орта: ан айналым, зат алмасу, туу мен лу жне т.б процестер адамны бір жаынан биологиялы тіршілік иесі екендігін крсетеді. Сондытан адам эволюциядан ошау леуметтік жан иесі ана емес, сол табии ортаны зады жаласы болып табылады.

Ал психологиялы жаы – адамны психикасындаы зге жануарлар психикасынан елеулі айырмашылытар арылы сипатталатын жне онымен ндесетін психикалыты, психофизиологиялыты, саналылыты ттастануын білдіреді. Сана, мінез-лы, сезімдер, ойлау, иялдау, масата мтылушылы адам психикасыны ерекшеліктерін рап, психологиялы жаынан зге хайуандардан ажырай бастады. Бдан руханилы жаы ашылады.

леуметтік жаы – биологиялы жаты кейбір мтылыстары тежеліп, психикалы жаты оды, ілгерішіл жатары дамытылып, адам – адамзат кілі екендігін тйсінуден басталады. Ол оамдаы леуметтік дерістерді барлыыны белсенді-белсенді емес, ерікті-еріксіз субъектісіне айналады.

Адамдарды мір салты мен салауатты мірі бес леуметтік факторлара туелді деп арастыруа болады:
- макролеуметтік фактор- наты тарихи жадайлар, мемлектті мдени

дстрлері деп арастыруа болады;

-микролеуметтік фактор- жеке отбасыны экономикалы жадайы;