Жаа дуір философиясыны кілі Ф. Бэкон философиясындаы таным мселесі

Фр.Бэкон (1561-1626) – философиядаы эмпириялы (тжірибелік) баытты негізін алаан аылшын философы жне саяси айраткері (1620-1621 жж.) – лыбритания лорд-канцлері, корольдан кейінгі екінші тласы.

Негізгі ебектері:«ылымдар табысы»,«Жаа Органон»,«Жаа Атлантида».

Фр.Бэконны философиялы идеясыны – эпиризмні мні: таным негізінде тек ана тжірибе жататындыына. Жеке адам немесе адамзатты тжірибесі (теориялы, практикалы) кбейген сайын ол аиат білімге жаындай тседі. Біра аиат білім – тпкі масат емес. Білім мен тжірибені басты масаты – экономиканы дамуына, жаа нрселерді, адамны з рекетінде практикалы жетістіктерге жетуіне, адамны табиата стемдік етуіне кмектесу.

Фр.Бэконны филофиялы кредосын бейнелейтін афоризмі: «Білім - кш».

Фр.Бэкон «танымны басты дісі индукция болуа тиіс» деген новаторлы идея сынды.

Индукция – кптеген жеке былыстарды жалпылау негізінде жалпы орытындылар жасау (мысалы, «трлі металл трлері балитын болса, барлы металдар балу касиетіне ие») деп тсіндіреді Фр.Бэкон. Адамзатты біліміні барлы салаларында барынша кп тжірибе жинауы – индукцияны басты кемшілігін (айынсыздыын, болжамды сипатын) жою жолы, деп тсінді Бэкон. «Танымны басты дісі - индукиця» деп анытап берген философ таным рекеті іске асатын наты жолдарды крсетеді. Олар:

«рмекші жолы»,«мырса жолы»,«ара жолы».

«рмекші жолы» - «таза аылдан» рационалистік жолмен алынатын білім. Бл жол наты фактілерді, практикалы тжірибені мнін тмендетеді немесе ескермейді. Рационалистер, Бэкон пікірінше, шын дниеден ол зіп догматизмге салынады. «ой рнегін з ойларынан тоиды». «мырса жолы» - тек ана тжірибеге сйеніш білім алу жолы немесе догматты эмпиризм (мірден ол зген рационализмге керісінше). Бл діс те біржаты. «Таза эмпирктер» з назарын практикалы тжірибеге, трлі фактілерді, длелдерді жинауа аударып, білімні сырты крінісін, мселені сыртынан, «иашынан» ана кріп, мселені ішінен кре алмайды, зерттеліп отыран заттар мен былыстарды ішкі мнін тсіне алмайды.

«Ара жолы» - танымны е дрыс жолы. Осы жолды стаан зертеуші философ «рмекші жолы» мен «мырса жолдарыны» жасы жатарын алып, оларды кемшіліктерінен арылады. «Ара жолын» стана отырып фактілерді жинап, жалпылап (мселеге «сыртынан» арап), аыл ммкіндігін олданып мселені «ішіне» іліп, мнін тсіну ажет. Бэкон пікірінше танымны е дрыс жолы – индукцияа негізделетін (фактілерді жинау жне жалпылау, тжірибе жинау) заттар мен былыстарды ішкі мнін аылмен тсінуді рационалистік тсілдерін пайдаланатын эмпиризм.

Фр.Бэкон таным процесі тетін жолдарды крсетіп ана оймай, адаманы (адамзатты) аиат білім алуына кедергі болатын себептерді крсетіп берді. Ол себептерді Бэкон «елестер» («идолдар») деп атап, трт трге бліп сипаттайды:

«Руды елестері»барлы адамдара бейімді, себебі біз дние-млікті табиатына деген зіні меншікті табиатын арластырамыз. Бны брінесебеп табии себептер (парасатты дегейі, мірлік тжірибе).

«гір елестері»адасулар жеке факторлар кесірінен (трбиені шыындары, крсоыр табынушылы беделге жне пікірлерге).

«Сауда елестері»адамны жалан кріністері соларды кесірінен сзді немесе апаратты жалан берілуі (олар ате телефон номері, нарыты алып ашпа сздерге сас).

«Театр елестері»жалан аиданы жне оу-жаттыуларды сенімді абылдау ыпалыны нтижесі.

 

Аза философиясыны ойшылы Ш. дайберділыны «ш аны» ебегі

Шкрім философиясыны негізгі зегі - адам. «Адамны мні – оны дниені танып білуінде, ол тек адама ана тн нрсе», - дейді.

Шкрімні философиялы ой сараптауын «ш аны» трактатынан круге болады, ол зерттеушіні 28 жылды ебегіні орытындысы. «ш аны» аза халыны тарихи тадырына лкен згеріс келген жылдары жазылан. Бірінші орыс революциясы, бірінші дниежзілік соыс, апан, азан революциялары жне таы да баса оиалар аза жеріне кп серін тигізді. Осы жадайлар Шкрімді немрайлы тыныштыа алдыра алмайды. Халы туралы толаным болашаы ойшылды иналдырып, осы тоыраудан шыу жолына итермеледі.

мірді мні не? – деген срапен ол кне ойшылдара сонымен оса жаа дуірді діни жне философиялы дебиеттерінен ізденіп, зіні философиялы ойыны тередігін крсетеді.

Шкрім «ш аныта» Аиат деген не? деген сра ояды. Оан зі «адам аиатты аыл – ес кзімен кріп, абылдауы керек. Аиат - рбір адамны жанында болады не ол зіндік мір среді» - деп орытынды жасайды. Жанны е негізгі ажет ететіні – ждан. «Адамны нысап, ділет, мейірім – шеуін осып, мсылманша айтанда, ждан, совесть орысша айтанда совесть бар» дейді.

Шкрім ар – ждаы адамгершілік этикалы жаынан ана емес, оны философиялы категория, лем рылымыны негізгі болатын субстанция ретінде жоары арастыран.

Ол адамны рухани суіне мыты тірек болатын ш аныты атайды: Бірінші – мгі згерістегі Универсумда барлыына себепші жаратушы ие. Екіншісі – бл жаратушы барлы тірі мен тірі емеске жан береді, адам лген со, одан рі тазарып, жоарылайды, здігінен мір среді.

шіншісі – жанны жоарылап, тазаруы шін адам ждана сай арлы мір сруі керек. Шкрім адамдарды осыан шаырады.