Философиядаы таным болмыс мселесі

Таным теориясы немесе гносеология философияда оны е алашы даму кезеінде а пайда болан. Гносеология грек тілінен аударанда, таным туралы білім деген маына береді. Гносеология-адамны табиатын, наты білімге атынасын, оны мдениет пен коммуникация жйесіндегі мір сру шартын, аиат білімге жетуді задылытары мен тсілдерін оытады. Гносеология адамны дниені танып білу абілетін, танымны негізгі задылытарын, дістерін, жолдарын зерттейтін философиялы ілім. Кейіннен «эпистемология» термині пайда болды, ол да те ке таралды. Бл термин ылыми таным теориясын білдіреді.

Таным субектісі дегеніміз-масатпен баытталан затты-практикалы, белсенді таным рекетін станушы, ол индивид те, жым да, леуметтік топ, оам да болуы ммкін.

Таным обьектісі дегініміз-субьектіні таным рекеті баытталан нрсе.

2. Философиялы концепцияларда танымны екі трі бар:

сезімдік таным (тйсік, абылдау, елестету)

рационалды (логикалы) таным (тснік, пайымдау, ой-тжырым)

Сезімдік таным бойынша біз лем туралы алагы білімдерді тйсік, абылдау, елестету трінде аламыз. Алынан сезімдіктер рационалды сферада ой тжырым, пайымдау, тсінік кмегімен деледі. Таным процесі адамны практикалы іс-рекетімен тыыз байланысты. оамды практика таным процесніі негізі жне масаты. Сезімдік таным трлері:

Тйсік-материалды затты адам сезім органдарына тікелей зара рекет ететін арапайым, элементарлы крінісі. Олар белгі немесе сигналды ызметтер атарады.

абылдау-сезімдік таным формасы, онда обьект тікелей сезім органына сер етіп, санада ттастай крініс беруі. абылдау тйсік негізінде пайда болады. Ол да образды-белгі бірлігімен сипатталады.

Елестету-затты жанама-сезімдік бейнесі, ол абылдау негізінде пайда болады.

Рационалды таным трлері:

Тсінік-бл ой формасы, онда жеке заттар мен оларды топтары жалпыланады, кластара блінеді.

Пайымдау-бл ой, онда лдене бекітіледі немесе шынды заттармен терістелуі ммкін.

Ой-тжырым-бл ойлау формасы, ой-тжырым арылы бір немесе бірнеше пайымдаудан жаа пайымдау шыару. Ойлауды-жалпы трде сезімдік немесе тсінікті бейнелермен интеллектуалды операцияларды деп шыару тсілі ретінде айтуа болады.

Болмыс – тарихи алыптасан ке маыналы, тере ауымды философиялы ым. р заманда мір срген ойшылдар бл ымды кбінесе жйелі философиялы толаныстарды бастапы негізі деп араан. Осы уаыта дейін де болмыс туралы бл кзарас з мнін сатап келеді. Болмыс туралы философиялы мселені тсіну шін е алдымен оны адамзатты шынайы мірінде андай тбегейлі орын алатынын ыну ажет.

Болмысты негізгі трлері:

Заттар (денелер), процестер болмысы:

А) бірінші табиат;

Б) екінші табиат.

Адам болмысы:

А) заттар дниесіндегі адам болмысы;

Б) адамны зіндік болмысы.

Рухани болмыс:

А) жеке адамны рухани болмысы;

Б) оамны рухани болмысы.

леуметтік болмыс:

А) оамдаы жне тарих процесіндегі жекеленген адам болмысы;

Б) оам болмысы.

Мазмны

1 Заттар (денелер), процестер болмысы

2 Адам болмысы

3 Рухани болмыс

4 леуметтік болмыс

Заттар (денелер), процестер болмысы[деу]

Тарихи трыдан келгенде адам ызметіні, мір тіршілігіні негізі – табиат заттары мен табии процестер. Бірінші табиат ол адамзата дейін пайда болан, адамдарды санасынан тысары жне туелсіз мір среді. Ол теіздер, мхит, ормандар, ауа, жер, т.б. Кейін адам Жер табиатына уатты да ке рекет етуші болып табылады.брын табиатта мір срмеген, адамдар ндірген заттарды, процестерді, жай-кйлерді ттас дниесі пайда болды. К. Маркс оны «Екінші табиат» деп атады. «Екінші табиата» жататындар: йлер, материалды заттар, адам ойлап шыаран сімдіктер жне тірі организмдер (табиатта кездеспейтін). Ол жасанды табиат. азіргі заманда «екінші табиат», зі «бірінші табиатты» туындысы болса да, басымды болды.

Адам болмысы

Адам болмысы екіге блінеді: - Адам тікелей жанды, наты кісі ретінде мір среді. Оны стіне адамны мір сруіні табии алышарты - оны денесіні мір сруі. Яни адам, е алдымен, «сйек пен еттен жаралан пенде». Сонда адам денесі – табиат блшегі. Денесіні болуы адамды шектеулі, ткінші жан иесі етеді. Ерте заманнан адамдар з мірлеріні затыыны лаю ммкіндіктерін іздестірген. Аылшын биологтарыны айтуынша, барлы жадайлар жасалса, адам денесі бір мы жыл мір сре алады. мір лаю шін не керек? Біріншіден, адам денесіні тіршілігін амтамасыз ету ажет. Екіншіден, адамны е алашы ыы з мірін сатаумен, адамзатты аман-есендігімен байланысты. шіншіден, жаа организм ретінде адамдар тым уалаушылы задарына баынады, мны жойып жіберуге немесе жоа шыаруа олар дрменсіз. Тртіншіден, философия адамны денесі жне оны ынтызарлыы, уаныш – реніші, психикалы жай – кйі, ойы, мінез – лы, ерік жігері, іс – рекеті, бір сзбен айтанда, арасындаы байланысты немі іздестіреді.

Рухани болмыс

Рухани болмыс сана мен санасызды процестерін амтиды. Рухани болмысты шартты трде екі лкен топа: жеке кісілерді мірлік ызмет – тіршілігінен бліп алуа келмейтін (дербестенген руханилы) жне кісіден тысары мір сретін, басаша айтанда, объективтендірілген (дербестенген емес) руханилыа блуге болады.

Бірінші жадайда адам сананы кмегімен сырты дние туралы ойлайды, оны бейнесін туызады (санасызды процестер, тіл мен сана, тіл мен ойды байланысы). Екінші жадайа жататындар – кітаптар, сызбалар, жобалар, ескерткіштер, идеялар, ойлар, музыка, т.б.

леуметтік болмыс

леуметтік болмыс та екіге блінеді: тарих процесінде жекеленген адам болмысына жне оам болмысына. Жеке адам тек ана оамда мір сре алады. Ол бір лта, тапа кіреді, бір мемлекетте трады, тарихи процестерге атысады. оамды болмыс жадайлары мен мдделері арасындаы айшылытар туады. оам нерлым жоары дамыан сайын ондаы алуан саладаы прогресті жоарылату арыны бараны, таптарды, жеке адамдарды жоары саналылыына, леуметтік белсенділігіне, яни субъективтік факторлара тікелей байланыстыын байаймыз.