Ытай философиясындаы Даосизм баыты.

Даосизм (ытайша «дао цзяо” – «жол ілімі”) б.з.б. ІV-ІІІ асырларда Ежелгі ытайда пайда болды. Аыз бойынша бл ілімні пиясын аты аыза айналан Хуан-ди («Сары император”) ашан. Аиатында даосизм шаманды нанымдардан жне ежелгі магтар ілімінен бастау алады, ал оны негізгі аидалары данышпан Лао-цзынікі деп саналатын «Жол мен ізгіліктер туралы канонда” (Дао-дэ-цзинде) жне философ Чжуан Чжоу кзарастары крініс тапан (б.з.б. ІV-ІІІ .) «Чжуан-цзыда” баяндалады.

Ттас жйе ретіндегі даосизм «Лэ-цзы” (б.з.б. ІV-ІІІ .) жне «Хуаинань-цзы” (б.з.б. ІІ .) ебектерінде тжырымдалан.

Даосизм – адама оршаан лемні сырларын ашуды, мір мен лім мселелерін айындауды масат етіп оятын ілім. Даосизмні негізгі категориясы дао (жол, аиат, тртіп) – арыш болмысыны ішкі задылыы, табиатты жалпы заы іспетті, формалар лемін тудырушы бастау. Дао тек бастапы себеп ана емес, сондай-а соы масат, болмысты аяталуы. Даоны ешкім жаратпаан, біра барлы нрсе даодан жаратылан жне соында даоа айта оралады. Дао – бл барлы нрсе, сонымен атар ол еш нрсе де емес; ол – мгілік жне шексіз; даоны аты да заты да жо боланмен, ол – бріне есім мен атау беруші бастама. Дао – беймлім, оны сезім органдары арылы танып білу ммкін емес, ол уаыт пен кеістік аясын ажет етуден ада. Даоны наты крінісі тек «дэ” (ізгілік) кші арылы ана байалады: егер дао барлыын жаратушы болса, дэ – оректендіруші. Тауа масаты – даоны тану, ол оны «арыш йлесімділігі” – адамны табиатпен ауышуы деп тсінеді.

Даосизм философиясыны мні – бес алашы элементтер (топыра, ааш, металл, от жне су) туралы ілім болып табылады. Осы алашы элементтерден лем ралан. Ал элементтерді зі «киден” (алашы материя) бастама алып, элементтерді негізін райды деп тсінілген.

Даосизмні таы бір негізгі ымы «рекеттенбеу” («у-вэй”) – табии лемдік тртіпке кереар келетін масатты рекетті терістеу, табии йлесімділікті бзбау, табиат дамуына араласпау, адамны табиилыын стану, андай кйде жаратылса, сол кйде болу. Басынан жаратылан нрсені згертуге тырысу мтылысын жоа шыаратын рекеттенбеу аидатына сйенген ел билеушісі Аспан асты елін тртіпке келтіріп, мемлекетті басаран, толуларды алдын алан. Даосизм арыштаыны брін бір ттасты ретінде арастырады, арама-айшылытарды йлестіруге талпынады.

«Чжуан-цзы” бойынша мір мен лім жалпылама метаморфозаларды тек сатылары ана. Универсум сияты кіші лем – адам да мгілік. Оны физикалы тні лгенде рухы лемдік «арнаа” сіеді. мір бастауы ретіндегі даомен бірігу, діни пайымдау, тыныс жне гимнастикалы жаттыу, жынысты тазалы, алхимия жне с.с. арылы ана мгілікке жетуге болады.

Тауа-даошылар табиат аясына кетіп, йлесімділікке жету шін онымен ттасуа талпынды. Ажалды жеу мен за мір сру шін кем дегенде, біріншіден, «рухты оректендіру” ажет. Даошылар адамды кптеген рухтарды мекені, діретті кштерді шоырлануы ретінде арастырады. Тндік рухтарды осы жйесіне аспанды иерархия сйкес келеді. Аспандаы рухтар адамны жасы-жаман істерін тізіп, санап, мір затыын анытап, сиеттерді орындауа, ізгі болуа шаырады. за мір сруді екінші шарты «тнді оректердіру” – ата диета сатау жне организмге тіршілік дарытатын эфирді тарататын тыныс гимнастикасын жасау болып табылды.

за мір сру мен мгілік мір сру идеяларын уаыздау даошыл магтар мен уаыздаушылара халы арасында жне император алдында лкен бедел келді. Олар жаа дінні негізін алап ана оймай, сонымен атар мгілік мір сруге ммкіндік беретін дрілер мен эликсирлер жасайтын «алхимияны” дамытты. Сондай-а даошылдар астрология, бал ашу, геомантия, магия жне дерт шалан адамды айытыруа септесетін медицинамен айналысты.

Кне даосизмні философиялы станымдары ортаасырлы даошыларды діни ілімдеріне негіз болды. Ортаасырлы даосизмні крнекті кілдері Гэ Хун (VІ .), Ван Сюаньлань (VІІ .), Ли Цюань (VІІІ .), Тянь Цяо (Тянь Цзиншэн) (X .), Чжуан Бодуань (XІ .). Конфуцийшілдік білім алан интеллектуалды элита да даосизм философиясына ызыушылы танытты, олара арапайымдылы пен табиилыты кне культі атты нады, табиатпен ттасуда творчестволы еркіндікке ол жеткізілді. Даосизмге деген ыылас, сіресе, Хань династиясы лап, конфуцийшілдік ресми дін ретінде з ммкіндігін сарыан уаытта орын алды. Буддизмні ытай жеріне бейімделуі барысында даосизм одан біратар культтер мен философиялы ой-тжырымдарды абылдады, буддалы ымдар мен философиялы концепциялар ытайлара тсінікті даолы терминдерге аударылды. Даосизм неоконфуцийшілдікті дамуына ыпал етті.

Магия жне физиогномистикамен байланысан оккульттік даосизм халы барасын зіне тартты, сол себепті ол билік тарапынан арсылыа шырады. Билік одан ктерілісшіл-эгалитарлы дстр шынын сезді. Даолы кзарастар пия ауымдарды идеялы негізіне («лы тедік жолы”, «А лотос ілімі” жне т.б.) жне шаруалар ктерілісіні жебеушісіне айналды (мысалы, 184 жылы «Сары орамалдылар” ктерілісі).

Барлы адамдарды анасы, туылмаан Ана-Сиванму дайыны мекені – Батыс жмаы туралы ілімді дамытан даошылар, баршаны тедігі жне леуметтік ділеттілік идеясын негіздеді. Емшілер мен кріпкелдер де осы идеяларды жатаандытан, олар кпшілікке ке таралды.

Даолы дін кне анимистік нанымдарды, Ккке табынуды жне улие даналар культін зіне абылдады. Ортаасырлы даосизм ытайды рухани мдениетімен тыыз байланыста болды. Даошылар кнарлар жаны жазаланатын ззілдер патшалыы мен ділетті жандар шін дайындалан дайлар мекендейтін аспан бар деп сенді. Орта асырларда мгілік туралы ілім за мір культіне, ал мір бастауы ретіндегі дао доктринасы кп балалы культіне жне т.б. айналды.

дайлар иерархиясына аызды ел билеушілерді, мифтік батырлар мен даналарды, конфуцийшілдікті крнекті айраткерлерін, тарихи тлаларды абылдаан даолы пантеон синкретизмні айын крінісі болып табылды. Халы арасында ділеттілік пен ізгі істі жатайтын сегіз мгілік данышпан тлалары ке таралды (олара адамды жне сиырлы асиет тн деп саналды).

ІІ асырда «Аспан стаздарыны жолы” деп аталатын Чжан Даомин (І-ІІ .). негізін алаан баыт пайда болды. Аыза сай ол Лао-цзыдан аян алып, оны жердегі кілі болу ын иеленеді. Оны «Кктен тскен стаз” титулы осы уаыта дейін рпатан рпаа мирас болып келеді. ІV асырда «Жоары тазалы” жне «Рухани асыл азына” атты даолы мектептер пайда болды. Олар медитациялы пайымдау тсілдеріне кп кіл блді.

ІV-VІ асырлардан бастап даолы іліміні кптеген аидалары айта арастырылып, ресми мртебеге ие болды. Біртіндеп ке ауымды иерархиялы канон жасалды. VІІ-VІІІ асырларда монахты институттар мен монастырлар, VІІІ асырда ытайды солтстігінде кптеген мектептер алыптасады, соларды бірі – «кемелденген аиат ілімі” осы кнге дейін жетті.

Кейінгі даошылар з ілімін мемлекеттік дінге айналдыруа талпынды. Олар буддалы лгідегі сиеттерді жинатап, ізгі адамдарды игі істері мен ызметтеріні тізімін жасады. Мемлекетке опасызды жасау мен ктеріліс жасааны шін атал жазалар олданылды. Тан улеті з тегін ресми дайландырылан Лао-цзыдан бастады.

азіргі уаытта даосизм ХР, Корея, Тайваньда, Сянганда жне ытай эмигранттары арасында ке таралан. Даосизмді кнделікті трмыса енгізген діни синкретті топтар 1960 жылы ХР-да удалауа шырады, біра 80-ші жылдардан бастап олар, сіресе, шет айматарда з ыпалын алпына келтіруге талпынды. Белсенді рекет ететін ытай дайлары пантеонында шаман – медиумдар, галлопаттар, бал ашатындар, физиогномистер ызмет жасайды. Даолы храмдара, монастырлар мен киелі орындара мыдаан діндарлар барады. ытайдаы «Даосизм ілімін станушыларды бкілытайлы ассоциациясы” жмысын айта жандандыран.

Даосизмні азіргі кні лемде ке таралан оккульттік практикасы фэн-шуй немесе геомантияа ерекше назар аударуа болады. Сзбе-сз фэн-шуй «жел жне су” – мір аымыны озалысы деп аударылады. Бл – адамны ішкі дниесін йлесімділікке келтіріп, сырты ортадаы заттарды кмегі арылы леммен гармонияда болуы.

«Фэн-шуй” жйесі – адамны жанында энергетикалы йлесімділік ру дісі ретінде танылады. Бл жйемен шылданушыларды пікірінше, заттарды дрыс орналастыру мен трлі тстерді гаммасын орынды олдану арылы денсаулыа, энергетика трысынан жетістік пен табыса олайлы жадайларды жасауа болады. Адам бл жйеде аламны энергетика задылытарына баынатын кішігірім объектісі ретінде арастырылады.Фэн-шуй ТМД аумаына ытайдан емес, Батыс елдері, соны ішінде Англия мен Германиядан келген. Батыста халыаралы «Фэн-Шуй” орталыы рылан, ал оны азастандаы филиалы 2000 жылды 3 мамырында тіркелген. Алматы мен республиканы біратар ірі алаларында фэн-шуй жйесін практикада олдану бойынша жмыстар атаратын орталытар бар.

Жалпы аланда, даосизмні ытай мдениетіне лкен сері болды. Алхимиямен шылдану химия, фармакология саласында бай эмпирикалы материалды жиналуына ыпалын тигізді. Даолы алымдарды шыармаларында металдар мен минералдар, ааз жасау сыры, о-дрі, фарфор, жібек, дрілер рецептін баяндайтын деректер саталан.