Жаа заман философияны кзарастарыны ерекшелігі Р. Декарт, Ф. Бэкон

Рационализмні негізін алаушы - француз философы, алым-математик Рене Декарт (1596-1650) деп саналады.

Декартты философиядаы лесі мынадай:

1.Дниені танудаы аыл-ойды рлін негіздеді;

2.Субстанция, оны атрибутары мен модустары туралы ілімді сынды;

3.Философиядаы материализм мен идеализм баыттарын келісімге келтіруге тырысып, дуализм теориясын негіздеді;

4.Танымны ылыми дісі жне «туа біткен» идеялар теориясын сынды.

Болмыс пен таным негізінде аыл-ой жатанын Декарт былай длелдеді:

1.Дниеде адама тсініксіз заттар мен былыстар кп (мысалы: дай деген бар ма? Оны ажеті андай? лемні шеті-шегі бар ма? т.б.);

2.Есесіне кез-келген былыс пен зата кмндеуа болады (дние шынымен тіршілік ете ме? Кн шыып траны рас па? т.б.);

3.Тсініксіз, аны емес заттармен, былыстармен салыстыранда кмндану наты асиет, шын процесс жне длелді ажет етпейді;

4.Кмндану – ойды асиеті, демек, кмндана отырып адам ойлайды;

5.Шын тіршілік ететін адам ана ойлай алады;

6.Ойлау – аылды жмысы боландытан, болмыс пен тану негізінде ана жата алады.

Осыан байланысты Декарт: «Мен ойлаймын (кмнданамын), демек, мен тіршілік етемін» афоризміні авторына айналды.

Субстанция - з тіршілігі шін зінен басаны ажетсінбейтіні брі. Ондай асетке тек субстанция дай ана бола алады. дай мгі, діретті, жойылмайды жне барлы нрсені себебі мен зегі. Жаратылан субстанцияларды Декарт екі текке жіктейді:

1.материалды (заттар),

2. рухани (идеялар).

Сонымен оса оларды райсысыны тек здеріне ана тиесілі асиеттері (атрибуттарды) болатыны атап крсетеді: дйектілік - материалды заттардікі, ойлау – рухани идеялардікі. Осылайша, барлы материалды субстанцияларды бріне тн асиет дйектілік (зындыына, еніне, биіктігіне, тередігіне арай) жне олар сансыз кп рет (шексіздікке дейін) бліне береді.Мысалы, дйектілікті модустары – форма, озалыс, кеістіктегі жадай, т.б.; ойлауды модустары - сезімдер, тілектер, тйсіктер, т.б.

Адам з бойында екі субстанцияны атар біріктіретіндіктен келіп дуализм (екідайлы, осарлылы) идеясы туындайды.

Рационалистік – дедуктивті дісті олданумен атар Декарт мынадай зерттеу тсілдерін сынады:

1.Зерттеу барысында бастапы аидалар ретінде тек аиат, шын, аылмен жне логикамен длелденген, ешбір кдік туызбайтын білімдерді ана пайдалану;

2.Крделі мселені арапайым блшектерге, бліп арастыру;

3.Белгілі жне длелденген сратардан белгісіз, длелденбеген сратара жйелі трде ту;

4.Зерттеуді жйелілігін, логикалы тізбегін ата сатап, сол тізбектегі бірде-бір зерттеу блшегін тысары алдырмау.

Декарт туа біткен идеялар теориясын сынады: таным жне дедукция арылы алынатын білімдермен атар, ешбір длелді ажет етпейтін ерекше, туа біткен идеялар болады. Ол аиаттар (аксиомалар) о бастан айын жне шын, олар дай аылы мен адам аылында рдайым болан жне болатын, рпатан-рпаа беріліп отыратын білімдер.

Ол білімдер екі трде:

1.ымдар; «дай» (бар); «сан» (бар); «ерік»; «тн»; «жан»; «рылым», т.б.

2.Пікірлер трінде беріледі. «бтін з блшектерінен лкен»; «жотан ештее пайда болмайды»; «бір мезгілде болу жне болмау ммкін емес», т.б.

Декарт бойынша таным масаттары мынадай болуы тиіс:

1.адамны оршаан дние туралы білімдерін кеейту жне тередету;

2.ол білімдерді адам мддесі шін табиатты барынша пайдалануа олдану;

3.адамды жетілдіруге жне

4.тпкі масат - адамны табиата стемдігіне пайдалану.

Буддизм философиясы

Буддизм (санскритше – , buddha dharma Будданы ілімі) — дниежзіне кеінен таралан негізгі 3 дінні бірі. Б.з.б. V-VIндістанны бгінгі Бихар штатында пайда болды. Буддизмні негізін салушы Сиддхарта Гаутама деп есептеледі. Буддизм баса ілім-танымдарды бойына оай сіірді жне оны негізгі аидасы жан иесіне жаманды жасамау боландытан, жер жзіне соыссыз тарады. азіргі кезде Буддизм дінін 1 млрда жуы адам станады. Буддалы діни ілім кзарастарды крделі жйесі б. т.

Сенім.Ол діни шыармалар жинаы "Трипитакада" ("ш себет") баяндалан. Буддизмні уаыздарыны зіне тн ерекшеліктері бар. Буддизмде дниені жаратушы дай жайындаы идея айтылмайды. Буддизм фни мірді азаптары - ауру, крілік, лімнен тылу жолын іздейді. Ол мірді асіреті - нпсіні тілегіне байланысты деді. Адамны денесі уаытша мір среді. Ал нпсі анаатсыз тілегімен, лімні орынышымен ыли бейнет туызады. Сондытан нпсіні тілегінен тылу керек. Ол шін трт асыл аиатты білу ажет:

Азап бар;

Азапта себеп бар;

Азапта со бар;

Жол азапты тоталуы бар.

Аимсаны жзеге асыру шін Буддизм Веданы жоа шыарады. Будда ілімінде этика мселелеріне кп кіл блінген. Буддизмні негізіне оршаан ортадан блінбей арастырылатын жеке адамды дріптеу жне болмысты бкіл дниемен байланысып жатан ерекше психологиялы процесс ретінде абылдау принциптері алынан. Соы он жылдыта необуддизм немесе метабуддизмні біратар жаа баыттары пайда болды. азіргі уаытта будда йымдары Азия елдерінде ртрлі леуметтік рл атарады. Оларды кейбіреулері отаршылдыа арсы, лтты туелсіздік шін креске белсене атысуда. анаушы оамда байлы, кш, кімет кімні олында болса, соан жалбыры- ну жер бетіндегі азап шеккені шін кндан тарады деп тсіндіреді. Сондытан адам ткінші, жалан мір сретін мысал денесін ойламай, мгі мір сретін жанын таруды амын ойлауы керек. Бл - анаушылармен келісуді уаыздайтын Буддизм дінні реакциялы жатарынан бірі.Буддизм таралуы синкретикалы мдени комплекстерді рылуына сер етті. Бларды жиынтыы будда йымы - 1950 ж. рылан буддашыларды дниежзілік бауырластыы.