Орта асыр кезеіні философиясы А. Августин, Ф. Аквинский

улие Августин (354-430) - патристика дуіріндегі е крнекті философ.

 

Августині пікірі бойынша, дай – табиаттан жоары, барлы дниені жаратан тла.

 

дайды лемді жаратуын тсіндіре келіп, Августин мгілік жне уаыт мселесіне тоталды. Уаыт барлы жаратылан заттарды озалысы мен згерісіні лшемі, сол себепті заттардан брын болмаан. Ол дайды шыармашылыымен бірге алыптасан.

 

дай згеріп отыратын заттарды жарата отырып, оны згерісіні лшемін де дниеге келген.

 

Августин сеніміні аылдан жоарылыын крсететін теологиялы формуланы сынды. Ойшыл – теолог асиетті жазуда крсетілген дайды беделіне, асиетіне деген сенім адам ілімдеріні бастапы жне негізгі айнар кзі деп есептеді. «Тсіну шін сен» деп, сенім тсінуге жол ашатындыын айындады.

 

Августин жалпы тарихты христианды тырнамасын дамытты, яни тарих дайды алдын ала болжауымен дамып отырады деген фаталистік нанымды жатады.

 

Бкіл адамзатты тарихы дай лемі мен жер леміні арасындаы тартыспен аныталады.

 

дай лемі – шынайы мір лемі, ал жер лемі – кнкр мір лемі. Жер леміні негізі – бауырын рдыма кетірген анішер Каин, оан Рим тарихында Ромул сйкес. Августин шін Рим жер леміні символы болды. Мгілік мір немесе наыз болмысты сыйлайтын дай леміне мтыландар Римді ысырып тастауы керек. Римні шуі христиан дініні баса братана халытар арасында тарауына жадай жасайды.

 

Августинні тарих туралы ойлары эсхатология деп аталады, йткені ол аыр замана баытталан.

 

IX-XIV асырлар арасында схоластика дамыды. Бл тарихи дуірде антикалы философияны кілдері Платон мен Аристотельді идеяларына ерекше кіл блінді.

 

Орта асырдаы схоластиканы негізгі мселесі – универсаийлер, яни жалпы ымдар туралы пікір талас. Пікір таласты мні - жалпы ымдар алай пайда болады деген сраа жауап іздестіру. Жалпы ымдар ойлау рекетіні туындысы, яни екінші атардаы реалды немесе ол бірінші, здігінен пайда болан, жеке дербес мір сретін былыс. Осы сраа жауап беру барысында бір – біріне арама – арсы екі баыт алыптасты – реализм жне номинализм.

 

Реализмні кілдері жалпы ымдар табиатты жеке заттарынан тыс, дербес жне олардан брын мір среді деп пайымдайды. Платонны кзарасына сйене отырып, жалпы ымдара заттар мен адамдардан тыс дербестік тн деген пікірді олдаан.

 

Реализмні крнекті кілдері - итальян философы Ансельм Кентерберийский жне француз схоласты Шамподаы Гийом.

 

Крнекті итальян ойшылы Фома Аквинский жалпы ымдар, яни универсийлер ш трлі сипатта мір среді деп пайымдаан. 1. «заттара дейін», дайды аыл-ойында; 2. заттарды з ішінде, оларды мні немесе формасы ретінде жне 3. заттардан кейін, яни абстракциялы ойлауды нтижесі ретінде адамны басында.

 

Неополитан корольдігіндегі Аквино алашыында дниеге келген Фоманы кзарастар жйесі Аристотель іліміні теологиялы тсініктемесі болып табылады.

 

Оны пікіріше, барлы тіршілік иелері иерархиялы тртіппен мір среді. дайа сас жаратылан адам озалмайтын Жерді ортасында мір среді. Табиатта барлыы оан баытталан икемделген: Кн жары пен жылу береді, жабыр жерді ылалдандырады. Бл тртіптік жйеде табиатты длей кштері орын тепкен: жер сілкінуі, боран, кшті желдер. дай бларды адамны кнкрлік істері шін жіберіп отырады. Ойшылды пікірінше, дайды барлыын, оны бірлігін, адам жаныны мгілігін аылмен тсінуге болады, ал лемді жарату, алашы кн, дайды шжатылыын аыл арылы емес, дайды ашылуы нтижесінде ана тсіне аласы.

 

Фома Аквинский католиктік философия – томистік баытты негізін алады.

 

Номинализмні кілдері – жалпы ымдар жай ана есімдер, заттарды аттары деп есептеді. Шын мнінде зіндік ерекшеліктері бар жеке заттар ана мір среді. Жалпы ымдар заттара туелді ана емес, тіпті олар заттарды сапалы асиеттері мен ерекшеліктерін бейнелей де алмайды. Номинализм – орта асырдаы материализмні крінісі. Біра олар жалпы ымдарды заттар мен былыстарды мні мен маынасын бейнелейтінін тсіне алмады.