Н. Макиавеллиді «фортуна» ымы
Н.Макиавеллиді фортуна (сттілік) ымыны мн-манасы
айта рлеу заманындаы кп ойшылдар сияты Н.Макиавелли де мірге деген самараулыа теріс арап, оан белсенділікті арсы ойды. Ал адамны мірін ол фортунамен тыыз байланыстырды. Макиавелли заманындаы фортуна ымы, кне замандаы фатумнан анарлым блек (fatum - латын сзі, тадыр) Егер фатализм адамны мірі, жріс-трысы мен іс-рекеті алдын ала болжанан, онда ешандай тадау, еріктік, кездейсоты жо, оан арсы труа болмайды деп есептесе, фортуна ымы леуметтік ажеттілікпен теелгенмен, ол ешашанда адамны ерікті іс-рекетін толыынан жоя алмайды. Н.Макиавелли: «Елу де елу» формуласына жаын фортуна бізді іс-рекетімізді жартысын зіне кндірсе, екінші жартысы біздін зімізді еркіміз, жеттілігіміз, айрат-кшімізбен байланысты», - дейді. Сондытан «абайлаудан грі батылды жасы», йткені «фортуна -йел, ал онымен тіл табысу шін оны отын-отын сабап алу керек», неге десеіз, ол «йел ретінде жастарды досы, ал олар алды-артына арамай, батыл трде тарпа бас салып, оны з еркіне кндіреді».
Алдына лкен мрат-масаттар ойып, оларды іске асыру жолында адамны батыл, тиімді іс-рекеттер жасауын Н.Макиавелли «вирту» (virtu - лат. сзі, айбындылы, айратты) деген сзбен береді.
Алайда толыанды виртуды іске асыру рбір адамны олынан келе бермейді. арапайым адамдар лбетте те жасы да, жаман да емес, здеріні жріс-трыстарында «ортаы жолды» стайды, оны зі лкен нтижелерге ешашанда келмейді. Ал тарихтаы лы тлалара келер болса, оларды жріс-трысы, іс-рекеті тіпті басаша, олар алдына лкен масаттар ойып, бкіл сана-сезімін, еркін, кш-уатын сол істі мірге енгізуге тырысады.
Н.Макиавелли лы адамдарды іс-рекетіні нтижелілігі тек ана оларды айбындылыы, виртумен ана байланысты деген пікірден аула. лы адамдарды айратты іс-рекетіні жемістілігі –сол заманны ойан талаптарына сай келуінде.
орыта келе, «вирту» ымы жаа гуманистік моральды негізгі крінісі ретінде айта рлеу заманыны негізгі ндылыына айнала бастады. зіні мдделерін мірге кіргізу жолында адам фортунаны ауыздытай алады. Адам - ерікті, саналы, айбынды, кш-уаты мол пенде, ол алдына ойан мраттарды іске асыра алады. Бл Н.Макиавеллиді идеялары Жаа заманны ой-рісіне зop серін тигізіп, жалпы аланда, жре келе Батыс менталитетіні зегіне айналады.
Сократ философиясындаы арастыран мселесі
Ежелгі Грекия философиясыны крнекті кілі Сократ бізді дуірімізге дейінгі 470 жылы Афинада дниеге келді. Сократ философиясыны басты обьектісі адам, осы трыдан аланда оны адамтуралы азіргі заманы ылым философиялы антропологияны негізін алаушы деуге болады. Натурфилософияны мойындамаан Сократ философияны масаты адамды ізгілікке трбиелеу деп тсінді жне адам оан зін тану жне зін сынау арылы жете алады деп сенді, мселе адама ізгілік туралы білім беруде, адам білмегендіктен ана жаман болады. Білім -ізгілікке, ал наданды – злымдыа жетелейді. Оны йгілк «Мені білетінім – мен ештее білмеймін, басалар оны да білмейді», «зіді-зі танып-біл!» аидаларыны негізгі мазмны да осы. Сократты ойынша, белгілі бір асыл асиет (добродетель -Г.Н.) туралы білім жинаан адам сол асиетке жете алады, брі адамны зіне байланысты, адам тнін емес, рухын, жанын шыдауа немі мтылуы тиіс, себебі, жаны баыта бленген адам ана баытты. Жеке адамны еркіндігін дріптей отырып, Сократ мемлекетті рлін де жоары ояды, адам мемлекет задарына баынуы тиіс деп санайды. Философия тарихында Сократ метод мселесіні негізін салушы ретінде де белгілі. Оны пікірінше, адам аиат білімге философтарды кмегімен. олармен гіме-схбат арылы жете алады. Адамдармен схбат-пікірталас жргізуде ол ш тсіл сынды: ирония, майевтика жне диалектика.
Дж. Локк философиясы
Джон Локк (1632-1704ж.ж.) — Оксфорд университетіні тлегі, осы оу орынында грек тілі мен риторикасынан дріс береді. Адам ауруларын тереірек зерттеу масатымен медицинамен, кейінірек саясатпен айналысады, кіметті басарушы ызметтерінеде араласады. Негізгі ебектері: «Адамны аыл — ойы туралы тжірибе» жне «Аыл — ойды басару туралы».
Локк эмпиризмді, яни білім, таным тек тжірибеден ана туындайды деген кзарасты станады. Оны білім концепциясы сенсуализмге негізделген, аыл — ойда уелі сезімде болан нрселерден баса ештее болуы ммкін емес деп крсетеді.ойшылды пайымдауынша, адамгершілік секілді ымдар адама туа біткен асиеттер емес, оны Локк моральды тсініктерді р халыта р трлі, тіпті бір халыты зінде тарихи дамуды р трлі кезедерінде моральды ережелерді бір — біріне самайтындыы арылы жасы длелдейді. Адамда априорлы мораль болуы ммкін емес. Адам баласы мірге келгенде оны ішкі жан дниесі таза тата сияты, трбие мен ебекті арасында адам зіне білім жинатайды, білім сол татаа жазылма дейді. оама діни шыдамдылы ажет, атеизмге жол жо, йткені дінсіз оам болма емес, діни аидалар болмаса оам азып кетеді деген ойды ала тартады.