Мотивацияны кту жне ділеттілік теорияларыны тжірибеде олданылуы

Мотивация – бл зін ж/е басаларды йымны масатына жету шін ызметке оятатын процесс.Мотивацияны азіргі кездегі теорияларын екі топа блуге болады: мазмнды ж/е процессуалды.Процессуалды теориялары адам р трлі масата жету шін з кш-жігерін алай бледі ж/е жріс трысты наты бір трін алай талдайтынын талдайды. Мотивацияны процессуалды теориясы 3-ке блінеді:

1) Кту;2) ділеттілік; 3) Портер Лоулер.Кту теориясы Теория мынадай аидаа негізделеді: белсенді ажеттілікті болуы адамдарды масата жетуіні бірден-бір себебі - мотивациясы болып саналмайды. Адам зіні тадап алан мінез-лы типі зін анааттандыратындыына жне ойлаан масатына жеткізетіндігіне сенеді. Кту – бл жеке адамны белгілі бір оиа ытималдыын баалауы. Кпшілік адамдар, мселен, жоары оу орнын бітіргеннен кейін жасы жмыса араласатындыына жне де егер жасылап жмыс істейтін болса ызметі жоарылайтындыын ктеді.Мотивация кту факторыны: «ебек шыыны – нтижелері», «кту – нтижелер – ктермелеу» жне «валенттілік» ызметі болып саналады. Ебек шыыны тарапынан кту – нтижелер - бл жмсалан кш-жігер мен алынан нтиже арасындаы атынас. Егер адамдар жмсалан кш-жігер мен ол жеткен нтижелер арасында тікелей байланысты жотыын сезінсе, онда кту теориясы бойынша мотивация лсірейтін болады. Мндай зара байланысты жотыы жмыскерлерді зін-зі дрыс бааламауынан, оларды даярлыыны нашарлыыны немесе дрыс баулымаудан немесе жмыскерлерді зіне бекітілген міндетті орындауына жеткілікті ы бермеуінен болуы ммкін. Нтижелер тарапынан кту – ктермелеу – ол жеткен нтижелерге жауап ретінде наты ктермелеуді немесе мадатауды ктуі. Кту теориясындаы мотивацияны айындайтын шінші фактор – бл валенттілік немесе мадатауды не ктермелеуді ндылыы. Валенттілік – белгілі бір ктермелеуге ие боланнан кейін пайда болатын анааттану немесе анааттанбау дрежесі. ртрлі адамдарда ажетсіну мен мадатауды абылдауы трліше боландытан, ол жеткен нтижеге жауап ретінде наты ктермелеу, кейде сол адама ешандай баалы болмауы ммкін. Егер валенттілік тмен, яни адам шін ктермелеу ны шамалы болса, онда кту теориясы бойынша мндай жадайда ебек рекетіні мотивациясы лсірейтін болады. Егер жоарыда айтылан 3 факторды мні шамалы болса, онда мотивация лсіз, ебек нтижесі тмен болады. Жмыс кшіні мотивациясын кшейтуде кту теориясыны практикалы маызы бар. ртрлі адамдарды ажетсінуі трліше боландытан, олар наты ктермелуді трліше баалайды. Демек, йым басшысы сынатын ктермелеуін салыстыруы тиіс. Кту теориясы адамны белгілі тадап алан іс-рекет типі оны анааттануа жне кткен жетістіктерге жетуіне ммкіншілік береді дегеннен туындайды. Бл теория бойынша, мотивация бірге осылан ш факторды ыпалыны нтижесі –« ебек шыыны-нтиже» атысты кту (3-Р); «нтиже-сый» атысты кту (Р-В) жне валентность немесе мадатауды баалылыы. Бл жерде валентность деп мадатауды туан болаша анааттану немесе анааттанбау дрежесі, ал мадатау ( марапаттау) деп адам нені зі шін баалы есептейді деп, соны айтамыз. Егер осы ш факторды біреуі аз болса мотивация лсіз болып жмыс нтижесі тмен болады. Бл ш факторды атынасын келесідей крсетуге болады:Мотивация –(3-Р) * (Р-В) * валенттілік.

ділеттілік теориясы Адамдар здеріне крсетілген марапат пен жмсалан кш жігерді арасындаы атынасты субъективті трде айындайды да, дл осындай жмыс атаран адамдара крсетілген марфапатпен салыстырады. Салыстыру ділетсіздікті крсетсе, психологиялы жаынан ысымшылы кргенін біледі. Адамдар з ебегіні ділетсіз баалананын байаса, ебек німділігін бірден тмендетеді. Бл теория бойынша адамдар жмсаан кш- жігеріне тиісті ктермелеуді субьективті баалап, осы тектес жмысты баса адамдар алай абылдайтындыын салыстырады. Олар ктермелеуді ділетсіз баалаан жадайда психологиялы шиеленіс пайда болады. Ттастай аланда, егер адам з ебегі дрыс бааланбады деп санаса, онда ол кш жігерін жмсауын кемітеді. Егер ол з ебегін асыра баалады деп санаса, онда ол керісінше кш жігерін жмсауды брыны дегейде алдырады немесе тіпті арттыра тседі.ділеттілік теориясы бойынша адамдар жмсаан шыындарына арай алан мадатау млшерін з трысынан баалайды жне оны сас жмысты атаратын адамдармен салыстырады. Егер ділетсіздік крініп, екі жмысшыны бірдей жмысы шін р алай сый алатын болса, онда пайда болан шиеліністі жне дисбалансты жоюа кіл блу ажет. Болмаан жадайда, мндай дисбалансты жою шін жмысшы з бетімен ебекке селос арай бастайды.

 

Портер Лоулерді 5крсеткіштеріні:жмсалан кш,абылдау,алынан нтиже,сый-аы,анааттану дрежесі арасындаы байланысты сипаттаыз.

Негізінен бл модель кту жне ділеттілік теориясыны элементтерінен трады. Бл модель кеінен олдау тауып отыр. Мнда мотивация жмыскерлерін ажетсінуін міттенуін жне ділетті ктермелеуіні басты ызметі болатындыына негізделген. Жмыскерлер ебегіні нтижелілігі оларды кш-жігер жмсауына, жеке басыны зіндік ерекшеліктері мен ммкіндіктеріне, сондай-а з ролін баалауына байланысты. Жмсалатын кш-жігер клемі жмыскерлерді ктермелеуді аншалыты баалайтындыына жне зіне деген мадатауа сенімділігіне байланысты. Портер-Лоулер моделі бойынша, ебек нтижелігі анааттану сенімін туызады. Л. Портер жне Э. Лоулер моделі осы екі теорияны элементтерінен трады, бл модельді бес айнымалылысын крсетуге болады: жмсалан кш, ыну (тсіну), болан нтижелер, марапаттау, анааттану дрежесі; олар бір-бірімен белгілі арым-атынаста болады. Мысалы, нтижелер жмысшыны жмсаан кші, абілеттілігі жне зіні ролін баалаумен байланысты болады. Одан рі адам зіні ажеттілігін жетістіктері шін алан аы арылы анааттандырады. Бл жерде анааттанушылы ішкі жне сырты мадатау шараларынан ділеттілік негізінде туады. Бл жерде анааттанушылы ішкі жне сырты мадатау шараларынан ділеттілік негізінде туады.Бл жерде іштей мадатаулар жмысты бітіруден туан анааттанушылы сезімі, з ызметіне жетік болу жне зін-зі сыйлау сезімдері. Сырты мадатаулар- бл басшыны матауы, сыйлы, ызмет бабында ктерілу жне т.с.с. Портер - Лоулер моделі мотивацияны кешенді процесуалды теориясын жасап шыарды. Оларды лгісінен бес згергіштерді атауа болады:1.Жмсалан кш - жігер;2.сезіну;

3.алынан нтижелер;4.марапаттау;5.анааттану дрежесі.

Портер - Лоулер моделі бойынша ебек нтижелері ш ауыспалылыа байланысты згереді: Кш-жігерден; абілеттілік пен мінез - лы;ебек процесіндегі бейнесін сезіну.

Бл моделді маызды бір ортындысы жемісті ебек адамды анааттандырады, бл кзарас адамды атынас теориясын жатаушыларыны «анааттану жоары нтижелікке жеткізеді» дегенге арама-арсы келеді. Теорияны негізгі орытындысы- нтижелі ебекті анааттандыруды тудыратындыынан трады. алымдарды есептеуінше орындалан жмысты сезімі анааттануа келеді жне ебек нтижесіні ктерілуіне ммкіндік береді. Басару практикасы мынадай ойды малдайды: жадайын нтижелік, толыанааттануды салдары емес, оны себебі болып табылады.