Лидерлік билік ыпал ету

Кшбасшылы – бл жеке адамдар мен топа, оларды кш жігерін йымны дамуына жіберу арылы, ыпал ете алу ммкіндігі. Кшбасшыны ызмет орнына ресми трде ешкім сынбайды, ол басшылы позицияны топты ашы нмесе жабы келісіммен атарады; топ абылдаан нормалар мен нды баыт-бадарламалар жйесі кшбасшыны олдауымен жзеге асырылады; топ міріндегі арнайы, алайда біршама мнді жадайларда кшбасшы тиісті роль атарады. Топ кшбасшысыны роліндегі адамны жеке басында біршама сапалы ерекшеліктер, атап айтанда, инициативалыы мен белсенділігі бірщама жоары, йымдастыру ызметінде тжірибесі мен дадысы бар, топ ісіне мдделі адамдара йір, рі зіні мінез-лымен лгі неге крсете білетін, топта едуір беделді болуы тиіс.

Ыпал – екінші бір индивидті мінез лына, арым атынасына згеріс енгізе алатын бір индивидті мінез лы. Бір тланы екінші тлаа ыпал етуіне сер ететін наты рекеттер: лаа айтылан тініштен, тамаа тірелген пышаа дейін. йым шартында мндай «пыша» жмыстан уылу орынышы болуы ммкін. Сонымен атар, бір адам екінші адама арапайым идеяны арасында ыпал етуі ммкін.

Билік – бл басаларды іс рекетіне ыпал ете алу ммкіндігі.

Билік балансы. Кптеген адамдар, билікке ие болу бл баса адамны тілек, сезім, абілетіне арамастан зіні еркін байлау деп ойлайды. Егер бл солай болса, йымны таайындалан басшыларында рашан зіні баыныштыларына ыпал ету билігі болар еді. Біра ыпал ету мен билік тедей ыпал етіліп отыран адама жне басшыны жадайы мен ммкіншілігіне туелді болады. Наты абсолютті билік болмайды, себебі барлы жадайларда бкіл адамдара ешкім билік ете алмайды. ай адамны аншалыты билігі бар екенін оны формалды кілеттілігімен емес, оны баса адама туелділігімен аныталады. аншалыты баса адама туелді болса, соншалыты сол адамны билігіне баынуа мжбр болады. Мны мына формуламен крсетуге болады: билік берілген А адамны Б адама ыпалыны дегейі Б адамны А адама туелділігіні дегейіне те болады. Осы билік балансы болып табылады.

Баыныштылар билігі. Жалаы, жмыс тапсырмалары, ызметте ктерілу, кілеттілікті кееюі т.б, сияты сратара келгенде, детте, басшы баыныштыа билік етеді. Біра кейбір жадайларда баынышты басшыа билік етеді, себебі шешім абылдау шін ажетті информация, баса блімшелердегі адамдармен формалды емес атынас, баыныштыларды ріптестеріне жргізетін ыпалы басшыа керек. Баыныштыларды басшыа билік жргізуіні аны мысалы ретінде артист немесе ататы спортсменні жасы шарт келісімге отыруын айтуа болады. Оларды басшылары з жалаысынан арты жалаыны артистке бергісі келмейді, біра оны келісімін алуы шін еріксіз кішіреюге мжбр болады.

Билік жне ыпал ету формалары.

Ыпал – жеке бір адамны келесі бір адамны мінезіне, басалармен арым– атынасына, сезіміне, т.б. згеріс енгізетін андай– да бір мінез – лы рекеті. Билік– басаларды мінез– лына сер ету ммкіндігі. Басаруда билік болмаса, йымны жмысы ала баспайды, тртіп нашарлайды.Билікті бес негізгі трі бар:1)Мжбр етуге негізделген билік: орындаушы ыпал етушіні рекеттерінен жасанады, аса лкен ажеттіліктерді анааттандырмай тастау ммкін деп ойлайды; 2) Марапаттауа негізделген билік: орындаушы ыпал етушіден з ебегіні жемісі шін жасы сыйлы аламын деп сенеді, одан жасылы ктеді; 3) Сараптау билігі: орындаушы ыпал етушіні белгілі бір ажеттілікті анааттандыруына ммкіндік беретін білімі бар деп сенеді; 4) Эталонды билік ( лгі билігі):орындаушы шін ыпалды сипаты мен асиеттері те жаымды, сондытан ол ыпал етушіге ксаысы келеді; 5) Зады билік: орындаушы ыпал етушіні бйры беруге ыы бар, ал оны орындау зіні парызы екендігіне сенеді.Орындаушы баынан кезде ана ажеттіліктер анааттандырылатынын тсінеді де дстр бойынша ыпал етушіге баынады. Сондытан зады билікті кбінесе дстрлі билік деп те атайды.Ыпал ету трлері:1)рейлендіру арылы ыпал ету(мжбрлеу арылы билік), яни басшылар з баыныштыларын жмыстан шыарамын деп рейлендіру арылы айтанын істетеді. Біра рейлендіру арылы немі масата жете беру ммкін емес, йткені ол теріс ыпалын тигізуі ммкін: кек алу, келемеждеу сияты сезімдер баыныштыларды басшылыпен арама-арсы атынаса итермелейді; 2) О, дрыс ыпалды кшейту арылы ыпал ету(марапаттауа негізделген билік), яни басшы баыныштыларды жмыса ынтасын арттыру шін марапаттау мен мадатауды пайдаланады; 3) Дстрлер арылы ыпал ету(зады билік) тек баыныштыны белгілі бір ндылытарды игеру кезінде ана жзеге асады, олар мдениет пен алыптасан дстрді сыйлаандытан з жмысын дрыс атарады; 4) Харизма арылы ыпал ету(эталонды билік) орындаушыны з басшысына деген рметі мен сйіспеншілігіне негізделген орындаушы з басшысымен зін салыстырып кз алдына кптеген састытарын келтіре алады; 5) Салихалы сенім арылы ыпал ету(сараптау билігі) баынышты адам басшыа сенім арта отырып оны кмегіне жгінеді,яни з басшысыны белгілі бір проблема бойынша сарапшылы билігі бар деп сенеді.Баыныштыны белсенді байланыса шаыратын ыпал етуді екі трі бар: 6) Сендіру– баса адама ыпал ету шін з кзарасын тымды трде жеткізе алу, яни басшы з баыныштысыны белгілі бір асиетіне сенеді де оан билік береді; 7) атынасу– басшы орындаушыны кш жігерін белгілі бір баыта брып апараттармен еркін алмасуды амтамасыз етеді яни баынушы басарушымен бірге басаруа атысады.