Таырып 5. Жкктергіш машиналарды жалпы рылысы жне жіктелуі.

Масаты: Бліну белгілерімен жне жкктергіш машиналарды рылымымен таныстыру.

Жоспар

1. Жкктергіш машиналарды жіктелуі.

2. Жкктергіш машиналарды рылымы жне олданылуы

 

Жкктергіш машиналар циклдік жмыс машиналары болып табылады, олар ктеру, тсіру жне кеістікте жкті орнын ауыстыруа баытталан. Ауыл шаруашылы ндірісінде жалпы олданысты жкктергіш машиналарды негізінде бтін жктерді тасымалдауа олданады. Сусымалы, тесекті, байланан жктерді тасымалдау шін периодты рекетті арнайы тиегіштерді олданады.

Жкктергіш машиналар былай жіктеледі:

рылымы бойынша – ктергіш рылылар (домкрат, шыыр, ілгек), крандар (автомобильдік, мосылы, белдікті) жне тиегіштер (бгіпалмаышты, автотиегіш);

беріліс трі бойынша – олды, машиналы жне аралас;

тасымалданатын жкті озалыс баыты бойынша – вертикальді, горизонтальді жне аралас (крделі траекториялар бойынша).

Кішкене биіктікке (0,15 ... 0,7 м) жкті ктеруге арналан домкраттарды (1 а суреті) кбінесе жндеу жне рылыс - растырушы жмыстарда олданады. Домкратты баса жкктергіш машиналардан басты айырмашылыы: ол жкті жк армаыш рылыларсыз ктереді. Кейбір домкраттар жкті кішкене ашытыа горизонтальді баытта тасымалдай алады. Домкраттарды берілісі олды жне механикалы бола алады.

Ауыл шаруашылыында брандамалы(2,а суреті), татайшалы (2,б жне г суреті ) жне гидравликалы домкраттар ке тараан.

Жалпы олданысты домкраттар жкті олды беріліспен кішкене биіктікке (0,2...1м) ктеруге арналан, сондытан жк баяу ктеріледі. Жиі жне жылдам ктеру шін арнайы электрлік берілісті домкраттар олданады.

Татайшалы домкраттарды машина блшектерін немесе рылымын орнату жмыстарында немесе оларды кішкене ашытыа орнын ауыстыранда олданады.

Татайшалы домкраттарды жк ктергіштігі 5 т, П..К. 0,8-ге дейін жетеді. Бл домкраттаы моменттерді негізгі араатынасы келесі:

Тгрр и ,

Мнда Тгр = - тістідоала білігіндегі жкті ауырлы кшіні моменті; m- домкратты жк ктергіштігі; dш- тістідоала диаметрі; Тр=Fрl- жмысшыны ттаа жмсайтын Fр кш моменті; и – механизмні беріліс саны.

 

 

1 сурет. Жкктергіш машиналар жне механизмдер:

А – домкрат; б – шыыр; в – ілгек; г – автомобильді кран; д – мосылы кран, е – белдікті; ж – бгіпалмаышты тиегіш; з - автотиегіш.

олданылуы бойынша домкраттар жалпы олданысты, арнайы жне машинаа орнатылан болып блінеді.

2 сурет. Домкраттар:

а - брандамалы; б - татайшалы- бралатісті; в- гидравликалы; г- татайшалы- шаппалы; 1 и 21 – тталар; 2- серіппе; 3- тірек; 4- ось; 5-екіжаты ілмешек; 6- шаппалы; 7 и 14- брандамалар; 8- негізі; 9- цилиндр; 10- белбау; 11- піспек штамасы; 12- шаыніспек - брандалы; 13- орап; 15- кбі; 16- юшы тесік тыыны; 17- буат; 18- баыттаушы басы; 19- тірегіш басы; 20- тесік; 22- айтаосыш бітеме.

 

Осыдан, ттаа жмсайтын кш Fр=

Ттаны айналу жиілігі п 0,25 с-1

2 б суретінде ааны ктеру жне тіреу шін пайдаланатын машинаа орнатылан татайшалы -бралатісті домкратты рылымы крсетілген. Жылжымалы татайшалы - шаппалы домкратты рылымы (2г) тасымалдаыша арналан тірекчгіш озалмалы баана болып келеді.

Жалпы олданыстаы брандалы домкраттарды 25 т дейінгі жктерді ктеруге арналан, сондай-а машинаа орнатылан арнайы рылы ретінде пайдаланылады. Оларды арнайы тежегіш ралдары жо, йткені оларды брандасы сызыыны ктерілу брышы 4…5 болатын здігінен тежелетін бранда. Мндай домкраттарды П..К. 0,3...0,45 – тен аспайды. Домкратты озалтпай - а ктеру биіктігін сіру шін екі брандалы жылжымалы рылыларды пайдаланады.

Егер де ктерілген жкті 150 ... 400 мм-ге жылжыту керек болса, онда сыранайтын шамаа орнатылан домкраттарды олданады. ( 2 а суреті)

Жндеу шеберханаларында брандалы домкраттар кп пайдаланылады, оларды брі автомобильдерді, трактор мен комбайндарды ктеруге бейімделген арбалар мен мосылара орнатылан.

ысыммен істейтін домкраттар механикалы домкраттардан жоары жк ктергіштігімен, те жоары П..К. ерекшеленеді, ктеру мен тсіру біралыпты, кез – келген жадайда тотату ммкін.

Ауыл шаруашылыы машиналарында гидравликалы рылылар ретінде гидроцилиндрлер пайдаланады, олар тез ктереді жне жылжу ашытыы лкен. Бл жмысшы сйытыты цилиндрлерге жіберетін насосты механикалы берілісін пайдалану арасында болады.

Гидравликалы домкраттар кдімгі жне жылжымалы болып блінеді.

Машинаа орнатылан ктергіш рылылар шін гидроцилиндрлерді лгілі рылыларын пайдаланады.

Жмыс уаытында домкратты жкті не машинаны астына ойып, ттаны брау арылы ктергіш цилиндрге сйыты жібереді. ткізгіш бітемеді босатан кезде, тсіп келе жатан жк, сйыты айтадан кбіге жібереді.

Жылжымалы домкратты кдімгі домкраттан айырмашылыы ол біріні ішіне бірі кіріп тратын екі поршенні арасында жкті екі есе биіктікке ктере алады.

Жылжымалы гидроцилиндрлерді автомобиль-зітсіргіш пен тасымалдау арбаларына орнатылан гидроктергіштер ретінде пайдаланады.

Тартыш жмыс элементі ретінде аран немесе шынжыр пайдаланатын жк ктергіш машиналарын шыыр ( 1 б суреті) деп атайды. Шыырлар жктерді жазыпен немесе клбеу жолмен ктеру жне озалту, жндеу, рылыс – орнату, жктерді тасымалдауды механикаландыру шін арналан. Шыыр деп сондай-а, жк ктергіш крандар мен ктергіштерді ктеру механизмдерін, темір аран мен шынжыр олданылатын механизмдерде шыарым зындыын згерту жне крандарды арбаларын озалтуа пайдаланатын механизмді атайды.

Шыырларды зінше механизм ретінде жне крделі жк ктергіш машиналарды рамды блігі ретінде пайдаланады.

Шыырларды келесі белгілері арылы ажыратады:

тарту ралы арылы – аранды жне шынжырлы:

беріліс тріне арай – олды беріліс жне механикалы беріліс (электрлік немесе іштен жану озалтыштарынан);

беріліс механизмі бойынша – тісті, бралатісті, шынжырлы жне йкелісті берілістері. Шыырлар дабылды жалаышны кмегімен аытылмайтын жне аытылатын болып блінеді;

жмыс дабылдарыны санына арай – бір, екі жне кп дабылды;

жмыс слбесінде арай – бір жаты имыл жне баыт згерткішті; соыны мал фермаларында, асты жне минерал тыайтыштар тасымалдау жне жк аудару жмыстарын механикаландыруда пайдаланады;

жасалуына арай – траты (жер немесе абыра), озалмалы жне трактор, автомобиль, арнайы арбалармен озалатындар.

Шыырды рылымына ойылатын негізгі талаптар: жмыстаы сенімділігі, жоары німділігі, рылы мен оны ктуді арапайымдылыы, салмаыны аздыы жне озалту ммкіндігі.

йкелісті жалаышты шыырлар іштен жанатын озалтышты берілістерімен жмыс істей алады.

Электроозалтыштарымен жмыс істегенде реерсия кезінде баяу осылу шін электрозалтышын оспауа болады. Ауыр салма тскен кезде жалаыш тежеліп механизмді сынудан сатайды.

йкелісті тежеуішсіз тісті берілісті шыырлар жкті ауіпсіз тсірілуін амтамасыз етеді.

Оларды озалту шін арнайы кран электроозалтыштары ажет, осу моменті те жоары (алыптыдан 2...3 есе жоары).

Мемлекеттік алалы техника баылау ережесі бойынша ол берілістік шыырлар ауіпсіз ттамен немесе тежегіштермен жабдыталуы керек.

ол, абыра, жер, аспалы жне ауыспалы шыырларды жк ктергіштігі 500 ... 1000 кг болады, ттадаы кш 100 ... 300 Н

500кг шыырды жабы орапты планетарлы берілісі болады. Механизмні беріліс саныны жне П..К. – ні мні те жоары жне ауіпсіздік ттасы боланда бл шыыр жмыста те ыайлы.

Жеке механизм ретінде шыырларды сирек пайдаланады: кбіне олар крделі машиналарды рамында болады. Шыырларды ртрлі жмыстарда пайдалануа болады: моторланан ол шыыры – сымдар мен оршауларды тарту, машиналарды тартып шыару шін; екі дабылды – крандарды бру шін, жем лестіретін жне нжіс шыарушы рылыларда жне т.б.

Жоары ткізгіш автомобильдерді аасыны алдыы жаында шыыр орнатылан, ол зін-зі тартуа, баса автомобильдерді тартуа, жктерді озауа арнаан. Автомобильге жебемен портал орнатанда шыырды ктеру механизмі ретінде пайдаланады. Е жоары тартыш кші 45 кН.

Шыырларды (тракторлара ілген кезінде) опару, ысырыштармен жне суктергіш механизмдермен жмыс істеуге пайдаланады.

Ілгек ( 1 в суреті) – темір аспалы белдіктерге ілінген немесе арнайы арбалара орнатылан, аспалы біртстік жолмен озалатын озалмалы жк ктергіш рылы. Ілгектер жкті тілімді немесе днекерленіп лшемделген шынжырлар кмегімен ктереді, олар берілісті жлдызшалар арылы озалыса келтіріледі.

Жк шынжыры 2,3, анда-санда 4 атарлы болып келеді. Олар рылыс – орнату, жндеу жне т.б. жмыстарда пайдаланылады. Ілгекті іліп оюа ш аяты, мосылы тірегі жне аспалы жолдар олданылады.

Ілгектер рылымына арай: бралатісті мен тісті доалатар; беріліс тріне арай: ол, электрлік, ауааынды жне гидравликалы болып блінеді.

Ілгекті П..К. жоарылату шін бралатіс зін-зі тежемейтін болып істелген (бранда сызыыны ктеру брышы 16....20). Кез – келген биіктікке жкті дискілі тежегіш стап трады.

Бралатісті ілгекті пайдалы сер коэффициенті орташа 0,6-а те, тарту кші 0,3...0,7 кН, ктеру жылдамдыы 0,01 ... 0,002 м/с, беріліс шынжырыны жылдамдыы 0,5 м/с боланда.

Планетарлы тісті згерткішті тісті ілгектер шін жк ктеру жылдамдыыны жоары жылдамды, (0,07 ... 0,8) П..К., жне рылыны ышамдылыы тн. Жк берілген биіктікте брандалы диск тежегішімен бекітіледі. Жкті ктерген кезде тежегіш стаышы шаппалыты айналуына кедергі жасамайды, жк тсірген кезде ол шаппалыты тісіне тіреледі, біра беріліс доалаыны брандада айналуы кезінде тежегіш босатылады да, жк аырын тмендейді.

Бл ілгектерді жк ктергіштігі 0,5 ... 4 т, тарту кші 0,26 ... 0,55 кН, жк ктеру жылдамдыы 0,003 ... 0,02 м/с, тарту шынжырыны озалу жылдамдыы 0,5 м/с боланда.

Жк ктергіштігі 0,5 .... 5 т электрілгектер кп таралан, ышам жне пайдалануа жеіл. Оларды ктеру жылдамдыы (0,008 ... 0,4 м/с) жк ктергіштігіне жне жмыс жадайына байланысты. Азана жылдамдыпен жмыс істеуге те аз ктергіш пайдаланылады. Жк ктеру биіктігі 40 м дейін.

алыпты жмыс режимі ПВ – 25% боланда. Монотстікпен тасымалдау жылдамдыы 0,5 м/с – ке дейін, кран – белдеумен 0,25 м/с. Электрілгектер ртрлі жкармаыштар мен бгіпалмаыштармен сусыма жктерді тиеу кезінде жмыс істейді. ндіріс ксіпорындарында, рылыс аладарында, зен жне теіз айлатарында, темір жол тасымалында механикаландыру ралдарыны кп тараан трі жк ктергіш крандар болып табылады. Крандар жк ктеру, оларды азантай ашытыа озалту жне жк армаыш ралдар кмегімен тсіру жмыстарын атарады. Кран рылымы жк армаыш рылыларды жмыс озалыстарын (ктеру - тсіру) немесе жебені брылыс платформасыны айналумен атар істей алады.

Автомобиль крандары (1 г суреті) – кп таралан здігінен жретін жебелі крандар. Крандарды орнытылыын амтамасыз ету шін, оны озалмайтын блігі шыпалы тірегі бар, тірк ауданын лайтатын аамен жабдыталан. Шыпалы тірексіз жмыс істеу шін, арты белдікті жмсартыштарын уаытша жмыса оспау шін арнайы рылы – тратандырыш олданылады.

Мосылы крандар ( 1 д суреті) кранны жру дгелектері орналасан кранны жру арбаларына орнатылан тіректермен осылан белдікті рылым. Жмыс кезінде олар жер бетіндегі тстік жолына немесе тегіс, атты еденге сйенеді: асфальт, бетон, ааш еден. Мосылы крандарды барлы механизмдеріні жылдамдытары жмыс жылдамдыы болып табылады, себебі кран мен арбаны озалу механизмдері ктерілген жкпен жмыс істей алады. Мосылы кранды басару траты немесе озалмалы болып істелген кабинадан басарылады.

Белдікті крандар халы шаруашылыыны ртрлі салаларыны ішкі цехты жне ішкіоймалы тиеу-тсіру жмыстарында олданылады. Олар негізгі екі тйіннен трады: цехты не бойымен озалатын белдіктан жне кран арбасы немесе ілгектен.

Белдікті крандарды нгізгі асиетіне кран тстіктеріні осьтеріні ара ашытыы болып табылады. Кранды басару кбінесе кабинадан басарылады.

Тиегіштер тиеу-тсіру жмыстары мен са жне сусымалы жктерді тасымалдауа олданылады.

Анда – санда са жне сусымалы жктерді тиеуге жне сусымалы жктерді зілісіз тиеуге пайдаланатын тиегіштер болады. те кп тараланы арнайы ааа орнатылан анда – санда олданылатын бгіпалмаыш тиегіштер ( 1 ж суреті) жне автотиегіш ( 1 з суреті).

Бгіпалмаышты тиегіш здігінен жретін машинаа (кбінесе трактор) орнатылан бгіпалмаыш. Тиімділікті арттыру шін бгіпалмаышты тиегіш осымша рылылармен жабдыталан: бульдозерлі крек, тіркеу ралымен. Автотиегіштерде іштен жану озалтыштарыны берілістері ауааынды доалатар бар. Трансмиссиясы автомобильді тйіндері негізінде жасалан.

Машиналарды негізгі мінездемелері: жк ктергіштігі (25 кг-нан 10 т дейін, ГОСТ 1575-81); ктеру, озалту жне брылыс жылдамдыы; ктеру биіктігі; аралы; зындыы; клемі; салмаы, уаттылыы, негізі.

 

Дебиет.

1. Красников В.В. Подъемно-транспортные машины. М.: «Агропромиздат». 1987 – 272 с.

2. Александров М.П.Грузоподъемные машины. М.,Высшая школа.1986–400 с.