Баылау сратары

1. Машинаны пайдалану жадайлары німділік формулаларын ескереді ме?

2. озалыс кедергісіні ай раушысы машинаны клдене жазытыа атысты орналасуын ескермейді?

 

Таырып 9. Тартушы жмысшы блігі бар зіліссіз жмыс машиналары.

Масаты: Тйіндерді рылымымен танысу жне машиналарды есептеу дістемелеріні негізі.

Жоспар

1. Таспалы тасымалдаыштар.

2. алашалы, татайшалы жне тілімді тасымалдаыштар.

 

Таспалы тасымалдаыштар – зіліссіз жмыс істейтін клікті ішіндегі ртрлі сусымалы жне бірлікті жктерге арналан е кп тараланы. Оны артышылыы – ызмет етуді арапайымдылыы, німділікті ке салалыы жне энергиясыйымдылыыны аздыы.

Таспалы тасымалдаыштарды олданылу масаты бойынша – клдене тасымалдауа арналан тегіс жне адыр-бдырлы таспасы бар жалпы олданысты ГОСТ22644- 77…ГОСТ 22647-77) жне астыдейтін, тама жне т.б. ндірістерде олданылатын арнайы болып блінеді; тиеу дісі бойынша – бас дабылдан механикалы жне плужкалы латырышпен жкті латыру арылы.

Тасымалдау жолы тзусызыты жне исысызыты болуы ммкін. исысызыты жолдарды ызмет ету шін тасымалдаышты блек секцияларын олданады. Таспалы тасымалдаыштарды комбайндар, ктеріпалыштар, жне т.б. крделі машиналар мен комплекстерге орнатылан механизмдер ретінде де пайдаланады.

Таспалы тасымалдаыштар траты орнатылан, озалмалы (52 б суреті),жылжымалы болып блінеді. сусымалы, тесекті жне бірлікті жктерді жоары клбеулі тасымалдауда татайшалы , екітаспалы, таспалы – ттікті, ал оай заымдалатын жктер шін поролон немесе са саылаулы резекелі таспасы бар тасымалдаыштарды олданады.

Таспалы тасымалдаыштарды жалпы негізгі бліктері болады. Сонымен атар, тасымалдаыш рамына клбеу брышын жне озалыс реттейтін механизмдер, таспаны тазалау рылылары, зілу жне ктпегенкезде энергия снгендегі таспанытотататын тотатыштар кіреді.

Тасымалдаыш таспа – негізгі тартушы жне жк тасушы рылы. Таспаны еніні алыпты мндер атары ГОСТ 22644-77 –де крсетілген.

Тасымалдаыш таспасына келесі шарттар ойылан: аз ылал сііргіштік; иілгіштік пен клдене жне бойлы баыттаы беріктікті жоарылыы; дабылдардаы жне шыыршыты тіректердегі майысулар кезіндегі згергіштік жктемелерге крсететін кедергіштік; тасымалданатын жктерден болатын тозуашыдамды; заруыны аздыы; жкті физикалы – химиялы ыпалына жне оршаан ортаны ыпалына шыдамдылыы.

Тартушы аасыны трі бойынша резеке маталы, резеке шылбырлы жне болатты таспа болып блінеді.

Резеке маталы жалпы олданысты таспаларды ГОСТ 20-85 бойынша бірнеше мата тсемдеріні резеке абатшаларымен вулканизациялау нтижесінде жасалынады. Маталы тсем негізден жне уткадан трады.

Синтетикалы жіптерден жасалан аалы таспалардан баса, шылбырлы негізді таспаларды олданады. Оларды болат шылбырлары резекеге вулканизацияланан. Резенке шылбырлы таспалар тсеммен жне тсемсіз етіп жасайды. Бл таспаларды лкентесекті жне згеше жктерді тасымалдауа пайдаланады.

Механикалы заымданудан сатау шін таспаларды жмысшы жаынан ₁= 1,5…6 мм, ал тірегіш жаынан ₂=1…2 мм резекемен аптайды.

Таспаны беріктігіне жне аттылыына арай абатшалар санын анытайды.

Нерлым абатша кп болса, сорлым таспа алыдыы да, дабыл диаметрі жне рылым салмаы да артады.

Резекелі таспа алыдыы

= ₀z+₁+₂

бл жерде ₀ - бір абатша алыдыы, мм

Таспаны сызыты тыыздыы

q_л=1,12B

бл жерде 1,12 – алыдыы 1 мм, кг/ м²; таспаны 1 м² орташа мні. В – таспа ені, м.

Тасымалдаыш таспаны штарын ртрлі дістермен жалайды: тігу арылы, металл топсалар, салын желімдеу арылы.Соы діс е сенімді жне шыдамды. Бл жалау кезінде тйін аттылыы артпайды да, оны беріктілігі таспаны беріктілігімен бірдей болады.

Жкті сызыты тыыздыын жоарлату шін жатауы бар таспаларды олданады (11 д суреті), ал тасымалдау брышын кбейту шін таспаларды дестермен, абыралармен жне пішінді ыстырмалармен жасайды. (11 в,г,е,з суреті), олар жкті тсіп алуына жол бермейді. Шатрізді жне улы жктерді тасымалдау шін механикалы апсырмасы бар ттікті таспаны (11 ж суреті) немесе баыттаушы ттіктегі жалпа таспаны олданады.

11 сурет. Тасымалдаыш таспаларды рылымдары.

а – резекематалы б –резекешылбырлы в,г – абыралы жмыс бетті д – жатаулы жалпа е – аласы бар ж – бойлы лыппен з – тсенішті – татайшалы; 1 жне 2 – жмысшы жне тірегіш жаы; 3 жне 5 – тсем мен шылбырлар 4 – ораушы мата.

 

Тамырсаба, асты, рылыс материалдары жне крзекелерді тасымалдаанда бір – (12 а,г,д суреті), екі – (12 з суреті), ш – (12 б суреті) жне кп шыыршыты (12 ж суреті) тіректерді олданады. Иілген шыыршытарды ртрлі жылдамдыпен пайдалану таспаны біралыпсыз тозуына келеді (12 д суреті). Кп шыыршыты таспа (12 ж суреті) мен ттікті баыттаушылар (12 е суреті) таспаа зіндік е кп кш алуа ммкіндік береді.

Таспалы тасымалдаышты оны таспасындаы біралыпты беріліспен сусымалы жкті тасымалдау кезіндегі німділігі.

Q=kA,

Бл жерде k=1…0,75 – 20 градус брыша дейін тасымалдаышты исайандаы жкті тгілуін есептейтін коэффициент. А – жкті тасынны има ауданы.

Таспаны еніне В жне жкті физикалы-механикалы асиеттеріне туелді жкті тасынны има ауданын А есептеу жне тасымалдауды жылдамдыын дрыс тадау деген масат ойылан.

Таспа жылдамждыы 6....7 м/с жетеді, ал латырыш тасымалдаыштарда одан да кп. Жоары жылдамды кезінде клемі кішірек таспаларды олдануа боады, біра бл тозу, заымдану жне ажалу клеміні лаюына келеді.

Жалпа олдананда (12 а суреті) жкті тасынны имасын негізі b жне оан j_р=0,35j_п брышымен исайан бйір жатарынан тратын те бйірлі шбрыш сияты кейбір згерістрмен абылдайды. Мнда j_{п -} тыныш кйіндегітабии ылди брышы.

Онда има ауданы

А_п=0,5bh=0,25k_b²B²tg j_р.

 

Жкті тгілуін болдырмау шін таспа олданылуыны коэффициентін алады:

k_b= =0,8…0,9.

ш шыыршыты науалы таспа кезіндегі (12 б суреті) жк тасыныны имасыны жалпы ауданы

А_ж= А_п+А_т.

12 б суретіндегі слбадан трапеция ауданы:

А_т= tga=0,25 k_b²B²k_b²B²tga.

Онда

А_ж=0,25 k_b²B² ,

мндаы k₀= =0,35…0,4; a=20…30° жне одан сирек 45... 60 °

Жатаулы жалпа таспа олдананда (12 г суреті) жк тасыныны ауданы:

А_п.б= А_п+А_пр=0,25(tgj_р+3,2k₁)B²,

Мндаы А_пр=h_пB; h_п=(0,7…0,8)h_б, h_б=k₁B; k₁»0,1…0,15.

 

12 сурет. Таспаны ртрлі тіректері кезінде жк тасыныны има ауданын есептеулеріні слбасы.

А, г – бір шыыршыты б – ш шыыршыты в – науалы д – иілген шыыршыты е - ттікті ж – кп шыыршыты з – екі шыыршыты.

 

 

Жатау жне батыры таспасы бар жалпа таспа олдананда, яни екітаспалы тасымалдаыш олдананда

А_п.б.д= А_пр= h_пB=(0,7…0,8)k₁B².

Ттік пішінді таспа олданандаы (12 е суреті) аудан:

А_тр=0,25 ,

Мндаы В=2r- таспа ені.

Тпкі дабылда ана ммкін таспалы-ттікті тасымалдаышты тсіру кезінде, А_тр>А_п, боландытан, таспаны жазу барысында жк шеттерінен тгіледі, сондытан шектейтін баыттаушы жатауларды орнату керек.

Тере науалы (12 ж суреті) таспа олдананда жктелген блігіндегі таспаны клдене имасын кейбір жоаалмен дгелек има ретінде елестетуге болады.

Тере науалы тасымалдаыштарды ттік трізді таспалы тасымалдаыштар сияты жартылай сйы жемжі оспаларды жне сол тріздес жктерді тасымалдауа болады.

Екеуіні жк тасыныны клдене имасыны аудандарыны мндерін ойанда сйкес мынау шыады:

Q_п=0,25kB²k_b² tg_p

Q_ж=0,25kB²k_b²

Кп тараан жктерді ерекшеліктерін ескеріп, жоарыда келтірілген формулалар бойынша тексеру жне жобалы есептеулер жргізу ммкін.

Таспа енін кейбір жіберулермен былай анытайды:

В=

Мндаы k_п- німділік коэффициенті, ол жк тасыныны клдене имасыны пішінінен жне физикалы-механикалы асиеттеріне туелді.

Табылан В лшемін стандарта дейін дгелектейді.

Тесекті жктер кезінде В=(2,5…4)l_г атынасымен тексереді.мндаы l_г - тесекті е лкен лшемі, ал бірлік жк кезінде В=l_ш+2*(0,05…0,1) атынасымен тексереді. Мндаы l_ш – е лкен клем лшемі.

Беріктік оры бойынша таспаны мынадай тексереді:

S=

Мндаы z – тсем саны; - рсат етілген сызыты беріктік Н/мм, оны 10 жне 11 таблицаларынан тадайды; F_max- таспаны е лкен тартылуы, - аралас таспаларды беріктік оры 9...11,5, синтетикалы таспаларды 9...10, резекешылбырлы таспалардыкі 8....9.

Тадалан дабылды сйкестігін рсат етілген =0,4МПа ысым бойынша тексереді:

=

Табылан крсеткіштерді жобалау барысында натыланатын жоаал крсеткіштер деп санау сынылады.

Тесекті, бірлік, сусымалы, байланан жне баса материалдарды тігінен жне 70° клбеумен клдене жазытыа озау шін шынжырлы немесе таспалы элеваторларды пайдаланады.

Оларды келесі белгілері бойынша ажыратады:

жасалуы бойынша – траты орнатылан,озалмалы соылаыш, асты кептіргіш, асты тазарыш жне жем дайындайтын тіркесім (НБК), тиеу машиналары (Д-565).

Жмыс блігіні рылысы бойынша – шмішті(13 а,б,в,г суреті) блшек жне сусыма материалдар, таталы (13 а суреті) жне асаушалы бірлік жктер шін;

Тсіру жне тиеу бойынша – аырын жретін жне тез жретін.

13 в суретінде иілгіш маталы таспадан жасалан шмішті элеватор, ал 13 г суретінде ттастай жк тасынын болдыратын тпсіз шміші бар элеватор крсетілген.

13 сурет. Шмішті элеваторларды слбесі;

а– сырта тепкіш тсіру, б – гравитациялы тсіру, в – алталы, г – тпсіз шмішті, д – таталы; е – асаушалы, 1,6,10,14 жне 18 – берілісті жлдызшалар жне дабылдар, 2,7,11,15 жне 19 – тартушы блік, 3 жне 5 – шміштер, 4,9,13,17 жне 21 – тартылмалы жлдызшалар мен дабылдар, 8 – тата, 12 – асауша, 16 – алта, 20 – тпсіз шміш.

 

Элеваторларды негізгі артышылытары: ышамдылыы (клденеінен млшері кішкене); жоары биіктікке жкті ктеру ммкіншілігі (45...70м жне одан жоары); німділікті ке аралыы – 1...350 т\ч (ауыл шаруашылы ндірісі шін 40 т\ч).

Элеваторларды кемшіліктері: материала соылы сері; рылымыны салыстырмалыы крделілігі; шамадан кп жкке шыдамсыздыы.

Шмішті элеваторлар жемцехтарында жне малсіруші фермалардаы исатаушы оймаларда, асты оймаларында,жне асты, ккніс, н жне т.б. сусымалы, тесекті жктерді тасымалдау кезіндеолданылады.

Тасымалданушы материал элеватор башмагына тседі де, онда шміштер толтырылады да, тартушы блікпен бірге жоарыа 0,6 ...5 м/с жылдамдыпен ктеріледі. Элеваторды жоары блігінде шміштер материала тсетін ауырлы жне сырта тепкіш кштер серінен жкті тсіреді.

Элеватор шміштерін болат беттерден жне резекеден немесе пластмассадан жасайды, бл заымданудан жкті сатайды. Сонымен атар торлы ылып жасайды. Оларды тартушы блігінде бір адам ашытыта бекітеді(13 а суреті). Аырын жретін элеваторларда шкірбрышты шміштерді таспаларда немесе шынжырда бірінен со бірін орнатады(13 б суреті). Сондытан мндай элеваторларды ашылан жнежиырылан болып блінеді.

Болат шміштерді болтпен немесе тойтарыш шегемен, ал резекелі жне пластмассалыларды арнайы желімен бекітеді.

Шміш пішіні келесі негізгі крсеткіштермен аныталады (ГОСТ 2036 - 77): батырып алу брышы , жоары жиек брышы , ені b, шыарылымы 1; тередігі .

Шміштерді лшемдері жне оларды жалпы олданысты элеваторлара сйкестілігін ГОСТ 10190-70 белгіленген, онда шміштер 3 трге блінген: 1 – шаын, 11 – орташа, 111 – тере. Шаындары нды азытара, орташалары – асты шін, тередері асты пен комбижемге арналан.

Элеваторларды тартушы бліктері таспа мен шынжыр болып келеді. Таспаларды ГОСТ 23831-79, ГОСТ20-85 бойынша орындай жне оларды жылдамжруші элеваторларда асты, н жне са шатрізді материалдара олданады. Тесекті жктер жне клбеу жазытыпен тасымалдаанда шынжырлы тартушы бліктерді олданады.

німді айта дейтін нерксіптерде келесі шмішті элеваторларды олданады:

Траты орнатылан – астыты тасымалдайтын диірмендер мен элеваторларда, малсіруші фермалардаы жемдайындаыш цехтарда жемдерді машиналара, шанатара, оймалара, реттеушілерге тасымалдауа пайдаланады;

озалмалы – малсіруші фермаларда технологиялы процестерде периодты ызмет ету шін пайдаланылады.

Ауыл шаруашылы машиналара орнатылан – німді жмысаралы тасымалдау шін: соылаыштарда, жемдайындайтын, астытазартатын (ЗАВ - 40) жне астырататынрылыларда пайдаланылады.

Крделі машинаа орнатылан элеватор башмактаы білікті озалыса келеді. Машинаны мндай кинематикасы кезінде тартылатын рылы элеваторды басында орналастыру ажет, яни жоары елгезер немесе жлдызша асында. Бны есептеу кезінде ескеру керек.

Шмішті элеваторлар зіжретін тиегіш машиналарда оректендіргіш ретінде олданады, мысалы тиегіш Д-565, машина МВС-4 -да вагондардан жкті тсіру шін.

німділігі 30 м3/са (8,33 кг/с) болатын КПК – 30 шмішті экскаватор и тиеуде зіні жоары тиімділігін крсетті. Элеватор жоары шымен топсалы трде рылыс рылымына бекітілген, тменгісі шыырды полиспасты аранына ілінген. Беріліс механизмі уаттылыы 2,8 кВт болатын электр озалтышынан, тісті згерткіштен жне шынжырлы берілістен трады. Шміш сыйымдылыы 12 л.

алашалы, тілімді жне таталы тасымалдаыштар ауыл шаруашылыында жеке траты жне озалатын машина немесе арнайы машиналара бекітілген кйі таралан.

алашалы тасымалдаыштар сйреу тсілімен жмыс істейді: жкті озалатын алашалар кмегімен озалмайтын науа немесе быр арылы озайды. Олар ттас немесе контурлы, здіксіз ала басатын жне айтара ала басатын болып блінеді.

14 сурет. Шынжырлы тасымалдаыштар слбесі.

а – оректендіргіш бар алашалы б – таталы в – тілімді 1 – тартушы блік 2 –жмысшы блігі 3 – тасымалданатын жк.

 

алашалы тасымалдаыштарды те сусымалы жктерді тасымалдауа пайдаланады: асты, н, тыайтыш, кмір т.б. , сондай-а мал фермаларында и тазартуа пайдаланады.

алашалы тасымалдаышты артышылыы: рылымны арапайымдылыы; клбеу брышпен тасымалдай алатындыы; кез келген баытта, керек кезінде екі баытта да.

Кемшілігі – тасымалдау кезінде жкті сатуы жне ажауы, баыттайтын науаны тез тозуы.

Татайшалы жне тілімді (14 б жне в суреті) тасымалдаыштарда жк татайшалар жне тсемдерде тасымалданады. Бл тасымалдаыштарда тартушы блік жк тасушы болады.

Татайшалы тасымалдаыштар бірлік жктерді тасуа бейімделген (шп бумаларын, ап, себет, жшік), сондай – зынсабаты бос жктерді (сабан, шп, жгері).

Ауыл шаруашылыында оларды ауыл шаруашылы машиналарында олданады, сондай - з бетімен озалатын зындыы 10...15м тасымалдаыштар. Артышылытары мен кемшіліктері алашалы тасымалдаыштардаы сияты.

Тілімді тасымалдаыштарды сусымалы жне бірлік жктерді тасуа пайдаланады. Олар тамырсабатыларды, жндеу ксіпорындарында блшектерді, контейнерлерді таси алады.

Тілімді тасымалдаыштарды артышылытарына жоары німділігі; алыс ашытыа тасымалдауы; шанатан зінше тиелуі. Кемшілігі – озалатын бліктеріні ауыр салмаы жне баасыны ымбаттыы.

Тасымалдаыштарды негізгі блшектері – тарту, жмысшы жне осалы бліктері.

алашалы, татайшалы жне тілімді тасымалдаыштарды тартушы бліктері болып ртрлі шынжырлар, аран жне таспала ызмет етеді. Тартушы блігіні ызметі – беріліс механизмінен пайда болатын тартылыс кшін жкті тасымалдайтын жмыс бліктеріне беру. Жкті озайтын жмыс тармаы жне кері жксіз айналатын бос тарма болады. Татайшалы жне тілімді тасымалдаыштарда жоары тарма, алашалыда – жоары жне тменгі тармата жмыс тармаы болып табылады.

Шынжырларды барлы тріні артышылытарына оларды берікьігі; тозуа бекемдігі; шаын жлдызшалар олдана алатын иілгіштігі; алдын ала тарматарды тартылуынан тарту кшіні туелсіздігі; жмыс бліктерін бекітудегі ыайлыы. Шынжырларды кемшілігі: озалысты біралыпты еместігі; осымша динамикалы кш туызады; баасыны ымбаттылыы; 1м-ге салмаыны ауырлыы.

Ауыл шаруашылыында тасымалдаыштар мен элеваторлар шін (ГОСТ 4267 - 78) шыыршыты зынбуынды шынжырлар пайдаланады. Шынжырлар жмыс бліктерін бекітуге арналан (алаша, татайша, тара жне т.б.) табаншасы бар арнайы буындардан трады. Бл шынжырларды арнайы буындарын берілген тртіппен берілісті шыыршыты шынжырларды буындарымен ауыстыруа болады. (ГОСТ 13568 -75)

Шыыршыты зын буынды шынжырларды негізгі лшемдері мен крсеткіштері арнайы таблицаларда келтіріледі. Шынжырларды белгілегенде крсетіледі: шынжыр адымы (мм) - сер ететін кш (Н) – шынжыр трі – жасалуы – жмыс блігіні бекітілетін тесік диаметрі. Тесік диаметрі 6,8,10 сандарымен белгіленеді, ол 6,6;8,4 жне 10,5 мм сйкес келеді.

Дебиет

1. Красников В.В. Подъемно-транспортные машины. М.: «Агропромиздат». 1987 – 272 с.

2. Зенков Р.Л. Машины непрерывного транспорта. М.: Машиностроение. 1984 – 367 с.

3. Методические указания «Детали машин и подъемно-транспортные устройства». Раздел «Подъемно-транспортные устройства». М., 1985.