Таырып 11. Бункерлер жне зі аынды клік.
Масаты:Бункерлер жне зі аынды кліктерін олданылатын облыстарын оып білу.
Кмекші рылылар: бнкер жне тсірушілерді, татайларды, астау жне бырларды ндіргіштік процесті кешенді механизациясыны (азы цехы, жем тазалаыш ток, жем сатаыш, ауыл шаруашылы машиналар) кезінде баса тасмалдаыш механизмдерді шынжырынжа олданады.
Тжірибеде тасымалдау жылдамдыында берілген процесс режимінде жне бункерлер мен зіаынды транспортпен шашылыш жктерді тсіруде басару керек; азыты тарату; материалдарды араластыру; деу жне тазарту, т.б.
Бункерлер р трлі формадаы клем жне таайындалу. Конструкциясы бойынша жай жне рамды бункер болып блінеді. Сыйымдылыы бойынша биіктігі лкен емес бюункерлерді жай ылып жасайды.
Ауылшаруашылы ндірісте кбінесе призматикалы, клинтріздес жне цилиндрліоконусты формалары бар бункерлерді олданады. Параболикалы формадаы бункерле материалды бітуі шін е олайлы, біра ндірісте ымбат болады.
Нсаулы бірнеше бункерлер ажыратылады: жк здіксіз тсетін. Ол тсірілуі кеземен орындалатын раструшы немесе резервті келесі ндірісті (рылыс материалдарыны бункері) амтамасыз ету шін жина рлін орындайты;
здіксіз тсіру кезінде ( егетін жерлерде, бетон айналдырушылар) жкпен периодты толатын реттеуші немесе теестіруші;
ажеттілігіне байланысты азыты тиеу жне тсіруімен сатау шін олданылатын сатама.
Бункер сыйымдылыы технологиялы процесті ндіргіштігі мен сипаттамасы бойынша аныталады. Процесс здіксізділігіні кепілдігі шін осымша теестіруші бункерлер (компенсаторлар) орнатады.
Бункерлер з бетінше жне арастырылан болады. Ол режимі бойынша – здіксіз жіне периодты озалады.
Бункерлік рылыны артышылыы – з бетімен аып тсіру.
Бункер шін е кп таралан материал жапыраты болат, темір бетон жне ааш болып табылады. Ішкі жаы атты материалмен тартылан сымды тордан жасалан бункерлер де кездеседі. Жкті ауы шін тесіктер (дгелек, квадратты, тікбрышты жне уыс крінетін бункерді тбінде немесе абырасында жасайды. рбір бункерде жкті шыаруды тотату немесе реттеу жапыш арастырылан. Бункерлерге осушы жктерде опсытулар трінде, орытушылар, вибрационды рылылар, ауамен желдету трінде ткізу серлерін орнатады. Бункер жмыстары толым коэфициентімен сипатталады.
kv= 
Vп жне Vо – ажетті жне геометриялы бункер сыйымдылыы,м3
Бункерді толу коэфиценті оны формасына, лшеміне жне толу дісіне байланысты.
Ол физика-механикалы рылысына, бункер жне жк блшегіні бетіні андай жадайда болуына, бункерді формасына жне геометриялы лшнмдеріне жне шыатын тесігіне байланысты.
Бункер жмысына келесі процестерді ажыратылады: толуы; кшу периодына сйкес бастапы ау ; траты жне ауыспалы дегейдегі траталан ау; тсіру.
Нормалды жне гидравликалы болып екіге блінетін траталан ау процесі е кп ызыушылыты крсетеді; Белгілі шарттарда аралас трлі ауы ммкін.
Нормалды ау кезінде материал блігі ыысушы тесікті стінде орналасан каналмен озалады. Баса материал осы жадайда тыныштыты болады. Бндай ау трі кп осушы жктерде байалады.
Сурет 18. Бункерден тгілу слбасы:
а жне б - нормалды; в - гидравликалы; г – кмбез трізді.
Гидравликалы ау кезінде (сурет 18,в) барлы бункерде орналасан материал тсіруді бастапы кезінде озалыс бастайды. Ау материал тгілуіні нтижесінде тгілу млшері деп аталатын шыатын тесік бетіндегі аймата болады. Мндай ау трі 5-10 пайыза лкен жк шынайы ламаны брыша а бункерді бйір абырасыны енкейтілген брышында ішкі ыысуды кіші коэфицентіне жк шін ммкін.
Бункерлер нормалды эксплуатациясы геометриялы параметрлерді дрыс тадаумен жзеге асады: а абырасыны екею брышымен, шыу тесігіні формасы жне лшемімен. осушы жктерді ауында материалды тірелуі ммкін, ал жемді жне кесекті кмбездеу деп аталады( сурет 18,г).
19 суретте ауды активизациялайтын бірнеше рылы жйесі крсетілген. Тйіршіктелген материалда е кп эффект аэпирлау осушы жне жабыса
– дірілдейтін тбі кезінде береді. Барлы бункерді вибрациясы жкті
тыыздатуа келіп соады.
осушы жктерде брыш екеюіні тбі 25º-а дейін дірілдейтін тпті ауыту тазалыы 24-48с-1 жне ауыту амплитудасы 1,5-2,5 мм кезінде уыс тесігіменбункер жасы жмыс істейді.
Жемді жне тйіршіктелген жкті ауы кезінде кмбезді шыуын болдырмау шін тесік лшемдерін кмбезтудырушыдан арты ылдырып жасаан жн: дгелек dc=8 
, квадратты lа7,09 , мнда lmin и lmax – жкті блшегіні е кіші жне е кп лшемі. Кбінесе барлы жктер осылыша ие жне еркін аушы жктерден (ма, проса, тым жне шп жне сйыты) ау ммкіншілігімен айырылады.
Сурет 19. Тгілу оздырыштары:
а - параболоидты форма; б - механикалы штангалы; в - механикалы ротациялы; г – ырышты сііруші; д - вибрационды; е - пневматикалы(аэрирование).
Ауа белгілі ммкіншілігі бар тгілгіш денені озалу сипаттамасы тек сйытылу шартынды сйы аынына сас немесе материалды (су ерітінділері, аэпирлі жктер, дірілдеуге шыраан) псевдосйытылуы жне бункер абыраларын а>45º+ 
брышында орналастыруды.
Жкті ауын жне теоретикалы жылдамдыын анытау шін (сурет 18,а) А шыатын тесікті ауданы кезінде F ауырлы кшіне не h биіктігіндегі баан элементін бліп шыаратын; тежелу кшіні аздыы шін менсінбейді. Тірі кшті тедеуінде
Fgh= 
V0 – тесіктен шыудаы аын жылдамдыы.
Бл тедікке m=hА салма мнін ойып жне клдене баан кесуіндегі – ысым арылы 
координатасын ауыстырса мынаны аламыз,
V=kv0=k 
,
k –тесік абырасына тежелетін ішкі кшті серін ескеретін ау коэфициенті.
Ауырлы кшіні серімен бірлікті жне тгілгіш жкті кшірілуін з бетімен аатын жне гравитациялы транспортировка деп аталады.
Мндай кшірулерду тсіргіш рылы, ылди, дгелек жне винтті тсіру, ал шашылыш жктерге науа жне быр.
Тсіру бырылары ( айы жне тата) бірлік жктерді кшіруде олданыды. олданылуына байланысты олар аырындатылан немесе біралыпты жылдамдыпен озалысты кшейтетін режимде жмыс істей алады. Ауыспалы озалыс исы сызыты нремесе біріктірілген тсірілу бетін олданумен жзеге асады: циклоидті, цилиндрлі, параболикалык, жазы. Комбинирлі тсіру екі екейген жай тусіруден трады; одан андай болмасын соы жылдамдыты алуа болады.
Ылди – айналу денесіні формасы бар доала тріндегі жіптері бар мысалы сйемелі трактор сыранауы бар арбалар немесе арнайы жктері бар жкті тербету арылы кшіру шін олданылатын рылы.
Роликті тсірулер- азы цехында жндеу цехында тктерді, жшіктерді, бидондарды жне жктерді кшіру шін олданады. Салыстырмалы трде мндай тсірулерді аз кедергісі транспорттауды ижолын зартуа ммкіндік береді.
Роликті тсіруде транспорттау кезіндегі кедергі есептеуі ленталы транспортты есептеуіне сас.
Винтті спусктер – бірлік жктерді тік бойынша транспорттауда олданады. Винтті тсіруді спираль брышыны ктерілуі спуск беті бойымен жкті тежелу брышынан арты болу керек, яни
0>.
Трасса формасы бойынша шашылыш жкті транспорттау шін науа немесе быр тік сызышты жне исы сызышты болады, ал клдене кесуде тік брышты, брышты, трапеция трінде, дгелек жне жартылай дгелек.
быр бойымен материал озалысы блшектерді з арасындаы немесе ауа ортасында, жкті абыра тежелуінен кедергімен бірге жреді. Ауа ортасындаы кедергі 50º-тан арты брышта орналасан траспорттау кезіндегі быр боймен жретін жктегі мні зор.
Жайма бойымен материалды озалысы осылыш деп аталады, егер бір блшектерді келесі блшектерге атысты ішкі орын ауыстыруы жо болса.
<<в ,
мнда , ,в – ішкі тежелуді брышы, бырды екеюі жне ішкі тежелу.
Блікшелерді атысты ыысуында ішкі тежелуді кші пайда болады. осылмаан деп аталатын мндай озалыс >в шартымен аныталады.
бырдаы ны аым шашылыш жкті жылдамдыы абат биіктігіне туелді болмайтын осылмайтын озалыс процесінде жзеге асады. Сондытан жайма жне з бетімен аатын жкті екею брышын тасымалданатын жкті ішкі тежелу брышынан арты алуын кепілдейді. Зертханада кепілдік береді: жемге =21…27º 45º -а дейінгі жоары ылалдылыта, на жне жармаа =32…48º, картоп жне тамыр тйнектерге =30…43º.
20...30 минут жмыс істеген науа мен астауды екею брышын 25-40%-а тмендетуге болады.з бетімен ауда жк аынын актиыті-жылдамдататын (>) жне зін тотататын- баяулатушы (<) материал ретінде з бетімен аатын рылылара олданады: мырышталан темірді, жапыраты болатты, аашты, шыныны, шыны пластикті, керамиканы, пластмассаны, бетон жне т.б.Мысалы, диірмендерде шыны жне полиэтиленді трубаларды ке олданады.
Дебиет
1. Красников В.В. Подъемно-транспортные машины. М.: «Агропромиздат». 1987 – 272 с.
2. Александров М.П. Грузоподъемные машины. М., Высшая школа. 1986 – 400 с.
3. Зенков Р.Л. Машины непрерывного транспорта. М.: Машиностроение. 1984 – 367 с.