Аудит маманды ретінде. Ксіби этика кодексі. №6. Аудиторды ксіби этикасы

ААААААААА

1. . Аудиторлы туекел.Туекелді брмалануыны болуы. Аудиторлы туекел –аудит аяталып, аудиторлы о пікір айтылып ойаннан кейін аржылы есептілікте маызды ателіктер болуы ммкін мойындауа даярлы шараларын білдіретін аудиторды ксіпкерлік туекелі. Баса сзбен айтанда, аудиторлы туекел – аудит з мойнына алуа даяр субъективті белгіленген туекел дегейі. Егер аудитор зі шін аудиторлы туекелдікті аз дегейін бнлгілесе, бл оны аржылы есептілікте маызды ателер жо деген лкен сенімділікке мтылысын білдіреді.

Аудитор клиентті зерттеп, туекел дегейіне сер етуші факторларды райсысыны мнін баалауы керек. Аудит аяталаннан кейін де аржылы есептілікте маызды ателер болуы ммкіндігін жоа шыармай, аудитор зерттеу жне факторларды баалау негізінде субъективті трде туекел дегейін белгілейді. Тексеріс барысында аулитор клиент жайлы осымша апараттар алып, зіні аудиторлы туекел дегейі туралы баасын згертуі ммкін.

Аудиторлы туекел аудиторлы йымдар бизнесіндегі туекел болып есептеледі, сондытан оны шамасы оны аудиторлы ызмет крсету нарыындаы жадайын крсетеді. Бсекеге абілеттілікті арттыру шін аудиторлы туекел дегейін тмендету керек.

Аудитті жргізуді жалпы абылданан дістері, пайдаланушыны ктуі жне бизнесті жргізу практикасы аудиторды процедураны “аржылы есеп беру бойынша пікірі шындыа сйкес келмейді” деген минималды туекелмен білдіретіндей жоспарлауы мен орындалуын талап етеді.

Егер аудитор зі шін аудиторлы туекелдікті кіші дегейін анытаса, бл оны аржылы есеп беруде елеулі ателіктер жо деген лкен сенімділікке мтылатындыын крсетеді. Нольдік туекелдік жз пайызды туекел абсолюттік сенімсіздік абсолютті сенімділікті білдірер еді. Туекелдік дрежесі нольмен бірлік (0-ден 100 %-а дейін) арасындаы диапазонда ауытуы ммкін, біра осы мндер не жоары не тмен болмайды. аржылы есеп беру длділігіні толы кепілдігі (нольдік туекел) экономикалы трыдан тиімсіз. Сондытан аудитор ателер мен ателіктер абсолютті трде жо деген кепілдеме бере алмайды.

400 “Туекелділікті баалау жне ішкі баылау” ХАС-ында туекелдікке анытама берілген. “аудиторлы туекелдік – аржылы есеп беру елеулі брмаланан жадайда, аудитор сйкес келмейтін аудиторлы орытынды береді дегенді білдіреді”. Аудиторлы туекелдік ш компоненті бар: блінбейтін туекелділік, баылау туекелділігі, айындамау туекелділігі.

Блінбейтін туекел рсат етілетін шамадан асатын, ішкі баылауды жадайы мен тиімділігін тексергенге дейінгі ателер болу ытималдыын білдіреді. Блінбейтін туекелді баылау кезінде аудиторды шешіміне кптеген факторлар з серін тигізеді. Мысалы, аржылы есептілік дегейінде оан жататындар:

Ø субъект басшылыыны адалдыы;

Ø субъект басшылыыны тжірибесі мен білімі;

Ø субъект басшылыына ерекше ысым жасау;

Ø субъект бизнесіні сипаты;

Ø субъект з ызметін жзеге асыратын салаа сер етуші факторлар.

«аржылы есептілік аудитін реттейтін масат пен жалпы принциптер» 200 ХАС-ында «баылау туекелі – бекіту кезінде пайда болуы ммкін жне не жеке-жеке немесе баса брмалаулармен жиынтыта маызды болатын брмалауларды дер кезінде алдын алмау немесе субъектіні ішкі баылауымен табылып, тзетілмеу туекелі» делінген. Бл туекел аржылы есмептілік даярлауа байланысты субъекті масатыны жетістіктеріне ішкі баылау жасау мен ызмет етуіні тиімділігіне туелді. Кейбір баыла туекелдері ішкі баылауа тн шектеулер себебінен рашан болып трады.

Баылау туекелі пайызбен лшенеді, ал сенімділік крсеткіші туекел мнін 100%-дан шегеру арылы табылады, егер туекел бірлік лесімен лшенетін болса, 0,35 (35%) баылау туекеліне 0,65 (65%)-а те баылау сенімділігіні ралы сйкес келеді, яни баылау ралыны жоары сенімділігіне тмен туекел, орташа сенімділігіне – орташа туекел, тмен сенімділігіне – жоары туекел сай келеді.

Баылау туекелі дегеніміз – аудитор клиенттік бухгалтерлік есебі мен ішкі баылауы жйесіні тиімділігіне басшылы ішкі баылауды барабар жйесіне олдау крсету атынасын баалау абілеттілігі кзарасы трысынан баа беруі. Егер кімшілік бл мселеге тиісінше мн бермесе, баылау туекеліні лкен шамасы белгіленеді. Ал кімшілік бухгалтерлік есеп пен ішкі баылау жйесі тиімділігіні маызын тсінетін болса, аудитор туекел клемін азайтады. Бл жйелер тиімділігі жоары болан сайын, баылау туекеліні дегейі тмен болады.

Таба алмау (айындамау) туекелі – бл жиынтыында дл емес немесе дрыс емес мліметтерді елеулі клемде жиналуы жне оларды аудитор талдамалы рсімдер кезінде де, мн бойынша жан-жаты тексеру кезіде де байамай алуы ммкін деген болжам. Олар бір-бірін толытырандытан, оларды біріні нтижесінде туындаан сенімділік, аудиторды баса тексеру нтижесінде алатын кепілдеме ажеттілігіні пропорционалды азайтады. Аудитор “мн немесе талдамалы рсімдер бойынша ешандай жан-жаты тексерулер жргізбейді” деп болжайы. Егер аржылы есептерде ате болса, оны байалмай алуы аны. Сонымен бірге мн бойынша жан-жаты тестер орындалып, талдамалы рсімдер жргізілсе, онда талдамалы рсімдерді елеулі жиынты ателерді байамауы 40%туекелге, оларды жан-жаты тестер табуы 20%туекелге, ешбір рсімні байамай алуы оларды туындысына те болады. аржылы есептерде дл емес немесе дрыс емес мліметтерді аудитиор байамай алуы шін, мн бойынша жан-жаты тексерулер, не талдамалы рсімдер олар таппауы керек.

Бсеке, ыты міндеттемелер, баса шаралар мен ксіпойлы бірдей жадайларда аудиторлы туекелдікті баалау айырмашылыын тмендетуге ммкіндік береді. Біра трлі аудиторлар те жадайларда аудиторлы туекелдікті абсолютті бірдей дегейін орната алмайтындыын мойындау керек. Аудиторлы туекелдік пен айындамау туекелдігі арасында тікелей туекелдік, сонымен бірге аудиторлы туекелдік пен жинаталуы ажет длелдеулерді жоспарланансаны арасында кері туекелдік бар.

2.. Аудитті аржылы есептілік элементтеріні масаты жне жету дістемелері.

Аудит маманды ретінде. Ксіби этика кодексі. №6. Аудиторды ксіби этикасы

Аудит стандарттары дегеніміз – аудитке ойылатын бірегей талаптарды жне аудит ткізу тртібін анытаушы принциптерді белгілейтін нормативтік жаттар.

Аудит стандарттары аудиторлар палатасыны Республикалы конференциясында абылданды жне оларды мемілекеттік кілетті органдар бекітеді. 2000 жылы наурыз айында ткізілген аудиторларды бесінші Республикалы конференциясында азастан аудитін халыаралы стандарттара кшіру жне оларды лтты стандарттар ретінде абылдау туралы шешім абылданды. Ол стандарттар аудит ткізуді жалпы тсілдерін, аудиторлы тексеру жргізуді ауымен, аудиторлы орытынды есепті трлерін, аудит методологиясы мселелерін, сондай-а аудитті ткізілу шартына арамастан, осы ксіпті барлы кілдері олдануа тиісті базалы принциптерді анытайды.

Аудит стандарттарыны маызын тмендегілер айындайды:

· жоары сапалы аудиторлы тексеруді амтамасыз етеді;

· аудиторлы тексеру нтижелері дрыстыыны ыты кепілдігін амтамасыз етеді;

· азастан аудитіні дегейін ктереді жне оны халыаралы экономикалы атынастар саласында танымал етеді;

· аудит ткізу жне оны нтижелерін рсімдеу мселелеріне атысты тсілдерді, терминдерді, анытамаларды, мліметтерді бір ізге салу міндеттерін шешеді;

· аудиторлы тексеру жргізу іс-тжірибесіне жаа ылыми жетістіктерді енгізуге ыпал етеді;

· апаратты пайдаланушылара аудиторлы тексеру жргізу процессін тсінуге кмектеседі;

· ксіпті оамды беделін райды;

· мемлекет тарапынан баылауды жояды;

· аудитора клиенттермен келіссз жргізуге кмектеседі;

· аудит ткізу процессіні жекелеген элементтеріні байланысын амтамасыз етеді;

Жалпы стандарттар – аудитор зіні алдында тран міндеттерді тимді рі ксіби дегейде орындауы шін оны бойында болуа тиісті белгілі бір асиеттер мен ксіптік дреже (ол шін зірлік, ксіби біліктілік, туелсіздік, ділдік, аудитті ткізу кезінде тиісті кіл блу талап етіледі).

Жмысшы стандарттар– аудитті алдында тран міндеттерді (жоспарлау, кзбен шолып байау жне баылау, дрыс мліметтерді жинау жне ішкі баылау жйесіне тисінше зерттеу жргізу жне баалау) орындау кезінде аудиторлар басшылыа алатын ережелер.

орытынды есеп жне аудиторлы орытынды жасау стандарттары– аудиторлы тексеру нтижесі бойынша материалдарды нысаны, мазмны, орналастырылу жне тапсырылуына атысты стандарттар. Аудиторлы ортындыда аржылы орытынды есепті бухгалтерлік есеп стандарттарына сйкестігікрсетілуге тиісті.

Халыаралы аудит стандарттарын (ХАС) дайындаан – Халыаралы аудиторлы практика жніндегі комитет (ХАПК). Аталмыш комитет 1997 жылы Нью-Йорк аласында негізі аланан бухгалтерлерді халыаралы федерациясыны Кеесі жанындаы траты комитет болып табылады.

Бухгалтерлерді халыаралы федерациясыны мшесі болу автоматты трде, Лондон аласында негізі аланан, халыаралы бухгалтерлік есеп стандарттары жніндегі Комитетке мше болуа ы береді. Бл екі йым бір-бірінен туелсіз, біріншісі аудитке атысты болса, соысы – бухгалтерлік есеппен байланысты.

Аудиторлы іс-тжірибе жніндегі халыаралы комитет аудит пен соан жалас ызметтерді бкіл лемдегі бірегейлік дрежесін крсету шін солар бойынша стандарттар мен ережелерді жарыа шыарды.

азіргі кезде олданыста жрген халыаралы аудит стандарттарын зірлеу XX-асырды 70-ші жылдары басталан болатын. ш табалы номерге олар 1994 жылы ие болды.

Аудит стандарттары аудитті сапасы мен сенімділігіне ойылатын нормативтік талаптарды анытайды жне туелсіздікті, ділеттілікті, ксіби біліктілікті, аудиторлы тексеру нтижесі жніндегі апараттарды пиялыын сатауды белгіленген дегейін амтамасыз етеді.

ХАС-ны ысаша рылымы: кіріспе аспектілер, жауапкершілік, жоспарлау, ішкі баылау, аудиторлы длелдеулер, басаларды жмыстарын пайдалану, аудиторды ортынды пікірлері жне орытынды есепті тапсыру, мамандандырылан салалар, аудитке жаланбалы ызметтер.

Ксіби бухгалтерлерді х/а Федерациясыны (КБХФ) ксіби аудиторлар шін дайындалан этикалы кодекс. Масаттары : е жоары стандарттарды талаптарына сйкес жмыс істеу, оамны мддесі соны талап ететіндіктен е жоары ксіби дегейге жету.кодексті негізі принциптері: сенімділік - оама дрыс апараттар ж/е сенімді апаратты жйелер ажет. Ксіптенгендік - оамда клиенттер, жмыс берушілер ж/е баада мудделі жатар бухгалтерлік есеп саласында ксіптенген маман ретінде крсете алатын тллара деген ажеттілік бар. ызметтерді сапасы – аудиторлар крсететін барлы ызметтерді е жоарыы стандарттара сай келетіндігіне кепілдік ажет. Нанымдылы (кз жеткізгендік) – аудиторларды ксіби ызметін пайдаланушылар крсетілген аудиторлы ызметтерді реттейтін ксіби этиканы тжырымдамалы негі бар екендігіне нанымды болуы тиісті. Негіз болатын принциптер. Бухгалтерлік ксіпті масаттарына ол жеткізу шін ксіби аудиторлар біратар йарымдарды н/е негіз болатын принциптерді сатауа тиісті.негіз болатын принципрге : адалды,ділдік, ксіби жетік білімділік ж/е тиісті ыптылы, апараттарды пиялыын сатау, ксіби мінез лы, техникалы стандарттар. А блігі 1- блім. Адамды жне адалды. 2- блім этикалы келіспеушіліктерді шешу.3- блім 1ксіби жетік білімді алу 2 ксіби жетік білімділікті шындау. 4- блім пиялыты сатау.5- блім салы практикасы. Б блігі. 1-блім туелсіздік 2- блім клиентті ісіне атысу немесе клиенттермен аржылы араласу.3- блім компаниялардаы таайындаулар. 4- блім клиенттерге басада азметтер крсету.5- жеке жне жанялы арым атынастар. 6- ызмет шін тлем.7- блім крсетілген ызметтерге аы тлеу.8- таурлар жне ызметтер.9- блім капитала иелік ету ыы.10- блім брыны партнерлар.11- блім наты сот процессі немесе сотта іс озау аупі.12- блім аа персоналды клиентпен заа созылан арым атынасы.13- блім ксіби жетік білімділік.14- ксіби ызметкерлрге тлем жасау.15- блім туелсіз ызмет крсету практикасында басадай ксіби аудиторлармен арым атынас.

4. Аудиторды жмысыны орытынды кезеі. №18. Аудиторды а- орытындылаушы сатысындаы жмысы... АХС 700 Аудиторлы есепті аржылы есептілікті толы рамына ешандай есекертусіз берілген трі халыаралы аудиторлы стандарттары 700 стандарттарында берілген. Жалпы сипаттаы аржылы есептілік – жалпы сипаттаы жйеге сйкес дайындалан, кпшілікті млімет ажеттілігін анааттандыратын аржылы есептілік. Жалпы сипаттаы жйе – Жалпы сипаттаы аржылы апарат бойынша кпшілікті олданушыларды керегіне сйкес келуге арнап зірленген аржылы есеп жйесі.аржылы есеп беру жйесі діл крсету жйесі немесе сйкестік жйесі болады. Модификацияланбаан пікір – Аудитор аржылы есептілік барлы елеулі аспектілерде олданыстаы аржылы есеп жйесіне дайындаланын арастырандаы аудиторды пікірі. «діл крсету жйесі» термині жйені талаптарына сйкестікті талап ететін аржылы есеп жйесін сипаттайды Аудиторды масаттары мынадай:

i. Алынан аудиторлы длелден жасалан орытындыларды баалау негізіндегі аржылы есептілік туралы пікір айту; жне

ii. Жазбаша есеп арылы сонымен атар пікір негізін анытайтын пікір аны білдіру.

Аудитор аржылы есептілікті пікір білдіруге ажетті жеткілікті жне тиісті аудиторлы длелдер алан кннен брын крсетпеуі тиіс. Мысалы:

(a) аржылы есептілікті толы кешені, байланысты жазулар дайын боландыы; жне

(b) ажетті кілеттіктері бар тлалар оны з жауапкершіліктерімен растааны туралы длелдерді енгізуі керек.

Аудиторлы есеп ( орытынды ) аржылы есептілікті туралы аудиторлы пікірін наты пікір наты пікір трінде беруі керек. 200 халыаралы аудиторлы стандартта аудиторлы масаты аржылы есептілік жнінде тмендей аныталады:

· аржылы есептілік барлы маыздылы тарапынан аржылы есептілікті дайындау негізінде сйкестендіріліп жасалады.

· Осы талаптара сйкес ашылып сыныланда аудиторды пікіріні алыптасуы аржылы есепілікті наты жне діл пікір беріп жне барлы маыздылы тарапынан дрыс аныталанын білдіру тмендегі тараптарды баалау негізінде іске асырылады:

· аржылы есептілікте крсетілген тжырымдар аржылы есептілікті сыну негіздеріне сйкестендіріп ерекше талаптара сыныландыы;

· Операциялар топтарына ойан талаптара сйкестігі;

· Шоттар сальдосы мен операциялар бойынша.

Осы келтірілген жмысты іске асуы шін тмендегідей талаптарды жзеге асыру керек:

· Мекемені аржылы есептілігін дайындау негізінде сйкестігі жне есептелуі.

Наты осы жадайларда олдану ммкін:

· Мекемені басшларымен аныталан есептегі баалаулар жне оларды наты жадайларда пайдалану ;

· аржылы есептілікте келтірілген апараттарды есеп саясатын оса аланда тсініктілігін, сенімділігін, орындылыын зерттеу;

· аржылы есептілікті пайдаланушылара сынан апаратты толы ашыландыы жне осы мерзімде болан маызды операцияларды серін анытау ммкіндігі жне оларды орытынды есептілігіне серін анытау . Аудитор аржылы есептілікті дрыс сынылуын толы зерттеуі керек.

Аудиторлы орытындыны мтініне ойылатын талаптар: жатты аты; тапсырылатын адрестері; кіріспе; аржылы есептілігіне мекеме басшысыны жауапкершілігі; Аудиторды жаупкершілігі; Аудиторды пікірі; Есептілік бойынша баса жауапкершіліктер; Аудиторды олы; Есепті кні; Аудиторды мекен жайы.

Туеслсіз аудиторды есебі деп крсеткен дрыс (орытынды) , бл аудиторды туелсіз екенін, басшылыа аудит этикасын жне стандартарын аланын крсетеді.

Жіберілетін адресаттар азастан Республикасы задарымен аныталып крсетілуі ммкін. Акционерлік оам туралы за, акционерлерге, директорлар кеесіне, жалпы жиналыса, листинг жргізілген жадайда аржылы орталыына жне т.б.

Мнда субъектіні аты, аржылы есептілікті тексергендегі, сонымен атар:

· аржылы есептілікті аттары;

· Есеп саясатыны маызды элементтеріні жне баса да тсініктемелері жнінде ысаша мліметтер;

· Тексерілген уаыты, ол ойылан мерзімі.

Аудиторлы есеп мекеме басшыларыны жауапкершілігін натылап крсетеді жне оларды ділетті аржылы есептілік жасауа тиістілігін атап рсетеді, сонымен атар:

· Алаятыты, ателіктерді, брмалаушылыты болдырмайтын ішкі баылауды жасау, енгізу ажеттігін крсетеді;

· Есеп саясатын тадап алып жне пайдалану;

· Есептелген баалауларды негізділігін.

Аудиторлы жауапкершілігі жнінде арнайы аы келтіруші керек, яни аудитор зіні білдірген пікірі шін жауапты, сонымен атар:

Аудитті халыаралы аудиторлы стандарттара сйкес жргізгендегі жнінде. Аудит стандарттарыны аудиторды алдына оятын талаптары:

1) Этикалы талаптара жне оан сйкес жргізілуі;

2) Аудит жоспарлауы жне оан сйкес іске асырылуы;

3) аржылы есептілікті маызды ателеріні жотыы туралы саналы сенімділікті болуы.

Аудиторлы есеп (орытынды) аудитті сипаттамасын тмендеуі апараттарды крсету негізінде келтіруі керек:

1) Аудиторлы есеп, аудиторлы тсілдер негізінде , аудиторлы длелдеулерді соммалармен, аржылы есептілікті соммаары мен сынылымдары бойынша.

2) Аудиторды пайдаланан тсілдері аудитті пайымдаулары негізінде аныталандыы жне оан туелділікті, маыздылыты баалау екендігі крсетіледі. аржылы есептілік аудиттерді ішкі баылау жйесіні тиімділігі туралы з пікірін крсетуге керек.

3) Аудит есеп саясатын талдап, оны пайдалануын есептілікті баалауларды негізділігі, мекеме басшыларыны тжырымдарыны дрыстыын баалау жне аржылы есептілікті жалпы дрыстыын анытау.

Аудиторды пікірі:

· Ешандай ескертусіз пікір, егер аржылы есептілігін наты жне діл кзарас алыптасып, барлы маызды аспектілерге аржылы есептілікті сыну талаптарына сйкес болатын жадайлар;

· Ескертусіз берілген пікірде аудитор аудитті есептілікті барлы маызды аспектілерге, талаптара сйкестігін крсетіп кетуі ажет.

5.. Аудитті жмыс жатыны мазмны жне трлері.

6.. Аудитті компонеттері,принциптері, коцепциялары мен постулаттары.

7.. Жалпы жоспар мен аудиторлы бадарламаны руды тртібі..

8.. Ішкі аудит жйесіні ерекшелігі мен функциясы.

9..Аудиторлы длелдеуді тсінігі. Аудиторлы длелдеуді жеткіліктілігі. Аудиторлы длелдеуді алудаы аудиторлы тртібіні реті.

10..Аудиторлы туекелді баалау: аудиторлы туекелді брмалау моделдері.Аудиторлы туекелді тмендетуді стратегиясы.

11..Аудитті этикалы принциптері. Аудитті Халыаралы стандарттарыны статусы.

12.Аудит жргізудегі келісім жне міндеттеме хат. Клиент ксібімен танысу.

13.Аудит масатыны кзарасы бойынша аржылы есептілікті растыру мен сынуды талаптары.

14.Аудитке байланысты ызметтер. Байланысты ызметтерді ысаша мінездемесі жне белгіленуі.

15.Аудитор жасайтын немесе алатын жмыс жаттарыны типтік формалары мен мазмны.

16.Аудиторды жмысыны сапасын баылауды негізгі принциптері жне сапаны баылау жйесі.

17.Аудиторды жмысыны сапасын ішкі жне сырты баылау. Аудитті сапасына жауапкершілік.

18.Аудиторды міндеттері мен жауапкершілігі, ыы, тртібі. Ксіби этика кодексі.

19.Аудиторды типтік жмыс ааздары. Аудиторлы файлды соы алыптасуы.