Аудиторлы длелдеулерді жинауды рамы мен дістемелік мазмны. (ХАС 500) №9. Аудиторлы айанама 1 страница
ХАС-500 масаты – длелдеме алуды масатынан атарылатын процедураларды атынасында сонымен бiрге жне аржылы есеп беру аудитінен алынатын длелдемелерді сапасы мен саны атынасындаы басаруды тексерушiге беруі мен стандарттарды анытауы. Тексерушiге аудиторлы есептеу нтижесi тратанатын аылды орытынды растыруа арналан длел алуы керек.
Аудиторлы длелдер – аудиторлы нтижеге негiзделетiн орытындыларды тжырымдау барысында аудитор алатын апарат. Аудиторлы длелдерге аржылы есептілік негiзiнде жататын жне де баса кздерден апарат кiредi. Баылауды тесттерi(сйкестендіру тесттері) - бл бухгалтерлiк есеп жне iшкi баылауды жйесi тиiмдi йымдастырылан жне олданыстаы заы бар йлесiмдерде жмыс iстейтiн длелдерiнi атарылатын масаттарын алуды тесттері.
Негiзiндегі поцедуралар (маыздылыа тесттер ) - бл аржы есеп беруiнде маызды брмалауларды табуа арналан длелдердi тесттері. Негіздегі тесттер 2 трге блінеді: 1. шоттар сальдосы(алдыы) мен операцияларды блшекті тесттері; 2. аналитикалы процедуралар.
Кейбір аудиторлы длелдер бухгалтерлік жазуларды тестерін жргізу арылы, мысалы, аржылы есеп дерісіндегі шараларды талдау, шолу, айта атару, сонымен оса бірдей апаратты байланысты типтері мен олданыстарын салыстыру арылы алынады. Аудитор сондай аудиторлы длел атаруда бухгалтерлік жазулар ішкі жаынан сйкесті болады жне аржылы есептілікпен ризаласатынын анытайды.
Аудиторлы длелдеулер тсінігі ХАС бірнеше стандарттар жйесін біріктіреді.Ол стандарттар ХАС "Аудиторлы длелдеу" блімінде келтірілген. Аудиторлы длелдеулер рамына (n енетін аудиторлы ХАС енетін стандарттара мыналар жатады:
· аудиторлы длелдеулер;
· аудиторлы длелдеулер-кеибір статьяларды ерекше арастыру;
· бірінші аудиторлы тексеру-бастапы сальдо;
· талдау процедуралары;
· аудиторлы іріктеу жне іріктеп тексеруді баса да процедуралары;
· бухгалтерлік баалауды аудиті;
· байланысан жатар;
· кейінгі уаиалар;
· жмыс істеп тран мекеме аидаты;
· басшылыа сыну.
Аудиторлы длелдеулер - аудитор з пікірін алыптастыру масатында оны длдігін амтамасыз ету шін аудиторлы длелдемелер жинап жне оны негізінде ортынды жасау шін жиналатын апарат. Аудиторлы длелдеулер жан жаты жргізілген тексерулер негізінде жне жйеге келтірілген негізде жргізіледі. Бл жйе екі саладан трады. Бірінші саласы аудиторлы баылау жйесіні тексеру тестілері болса, екінші саласы тексерілетін объектіні мніділігін анытау шін тексеруді процедураларын жргізу.
Баылау тестілері - аудиторлы длелдеулерді алу шін бухгалтерлік есепті йымдастырылуы, ішкі баылауды ызмет істеуіні тиімділігін анытау негізінде жргізіледі.
"Тексерілетін объектіні мніділігін анытау шін тексеруді процедуралары" - аржылы есептілікте жіберілген маызды брмалаулар мен ателіктерді анытау шін жргізілетін тексеру тестілері. Аудитор зіні пікіріні дйекті жне алынан длелдеулеріні негізді болуы шін бл баыттаы аудиторлы процедуралар тмендегідей істерді амтиды:
· жргізілген операциялар класстары, немесе бухгалтерлік есепті шоттарыны айналымын толы жне тбегейлі тексеру;
· осы шоттарды сальдосыны дрыстыын айатау;
· таладау процедуралары.
Сонымен атар Рессей ережелері бл процедуралара "ішкі баылау жйесін тексеруді" жатызады.
Аудиторлы длелдеулер алу шін жргізілетін процедуралар мен оларды клемі жне баыты аудиторлы бадарламада елтіріледі.
Аудиторлы длелдеулердін клемі аудиторды з пайымдауыны негізінде жне
Жоарыда крсетілген аудиторлы стандарттар мен ережелермен атар аудиторлы длелдеулерде ХАС баса да жйелік тсініктемелері олданылады. Олара:
· аудит жргізілген бухгалтерлік есептегі баса да апараттарды пайдалану;
· аржылы есептілікті болжау апаратын тексеру;
· экономикалы субъектіні ызметін тсіну;
· ішкі аудитті жмысын зерттеу негізінде оны пайдалану;
· баса аудиторлы йымны жмыс ортындысын пайдалану;
· байланысты жатар арасындаы операциаларды аудитті жргізу барысында зерттеу;
· нормативті актілер ережелеріні орындалуын адаалау;
· аудит барысында ішкі аудит жйесін тсініп баалау;
· эксперттер жмысыны ортындысын пайдалану.
Келтірілген ережелерді пайдалану жне басшылыка алу аудиторлы длелдеулерді жан жаты толы болуына ммкіндік береді. Сонымен атар бл апараттар жйесін пайдалану субъектіні бухгалтерлік есеп жйесін ып, оны аржылы есептілігіні дйектілігі тралы пікірді алыптастыруа ммкіндік береді.
Аудиторлы длелдеулер трлері:
· Ішкі
· сырты
· аралас.
Сырттан алынан аудиторлы длелдеулер маызды жне длелді болып табылады.
2.ХАС сйкес аудиторлы длелдеулерге апарат жйесі болып, бастапы бухгалтерлік есеп жаттары, бухгалтерлік жазылымдар, жиынты есеп ретінде бхгалтерлік есеп реестрлері негіхінде аржылы есептілікке шыарылатын апартаттар жне баса жйеден алынатын апараттар т.б. Сонымер атар аудиторлы длелдеулер, аудиторлы ортынды жасау шін жиналан жне оан негіз болатын апараттар. Бл апараттар жиыны аудиторлы пікірді алыптасып, оны аудит ортындысына айналуыны жйелік негізін райды.
Негзізгі аудиторлы длелдеулерге апарат кзіне мыналар жатады:
- субъектіні бастапы тл жаттары жне осы жніндегі шінші жатан алынан жаттар;
- субъектіні бухгалтерлік есеп регістрлері;
- субъектіні аржылы таладауыны ортынды апараттары;
- субъектіні ызметкерлеріні ауызша млімдемелері мен шінші ауызша жаты млімдемелері;
- субъектіні жаттарын осы субъектіні баса да жаттарыны арасындаы сйкестіктерін тексеру жне шінші жа жаттарымен сйкестігі;
- субъектіні ызметкерлері жргізген оны млкін тгелдеуді нтижелері;
- субъектіні аржылы есептілігі.
Аудиторлы длелдеулерді сапасы оны алынан негізі мен алу трлерие байланысты. Аудиторды зіні шаруашылы субъектіні аржылы есептілігін тексеру нгізінде алынан длелдеулері сапа жаынан баса апараттардан алынан деректерден жоары болып саналады.
21.Аудиторлы длелдеулерді жинауды масатын бекіту. Аудиторлы длелдеулер (ХАС 500)
22.Аудиторлы есеп беру нысандары( орытынды). Туелсіз аудиторды есепті модификациялауы(орытынды)(ХАС 701)
23.Аудиторлы зерттеу жргізуді дістемелік ерекшелігі. Аудит жргізуде олданылатын жаттарды баылауды дістемесі жне абылдауды жіктеу. жаттарды сапалы трде жіктелуі.
24. Аудиторлы келісім шарты жне аудит жніндегі келісім хат.(ХАС 210) Аудит жргізудегі келісім орытындысы. №17. Аудитті жргізу шарттары... АХС 210210 (АХС) субъект басшылыы жне керек боланда, кілетті тлалар аудиторлы келісім шарттары бойынша келісулері бойынша аудиторды жауапкершіліктері туралы млімдейді. Бл сондай-а субъект басшылыы жне кілетті тлалар жауапкершіліктері бар болатын аудитті алышарттары болуын анытайды. МасатыАудиторды масаты орындалуы тиісті негізі келісілгеннен кейінгі жадайларда да аудиторлы келісімді абылдау немесе жаластыру: (a) Аудит алышарттары ол жетерлік пе; жне (b) Аудитор жне басшылы немесе кілеттік берілген адамдар аудиторлы келісім шартын жалпы сипаттаы білуін растау. Аудит алышарттары – басшылы аржылы есептілік дайындалуы кезінде олданылатын аржылы есептілік жйесін абылдауы субъект басшылыы жне керек боланда, кілетті тлалар аудит орындалуы тиісті шарт бойынша келісулері. Аудит АлышарттарыАудит ол жетерлік болатын екенін анытау шін аудитор келесі белгілеуі тиіс:
(a) аржылы есептілікті дайындау барысында олданылуы тиісті аржылы есептілік жйесі олданылатын ба;
(b) Басшылы жауапкершіліктерін білу жне растау бойынша келісулерін алу
(i) олданылатын аржылы есептілік жйесіне сйкес аржылы есептілікті дайындау, лайыты діл сынылуы;
(ii) Басшылы белгілейтіндей сондай ішкі баылау алаяты немесе ате себебімен елеулі брмалаулардан бос болатын аржылы есептілікті дайындау амтамасыз етуі тиіс;
(iii) Аудит жргізуді бастау шін келесілер берілуі тиіс:
a. аржылы есептілікті, оны ішінде жазуларды, жаттаманы жне баса мліметтерді, дайындауа атысы бар болуы туралы басшылы білуі тиіс барлы апарата кіруді рсат алу;
b. Аудит масаты шін басшылытан аудитор срауы ммкін осымша апарат; жне
c. Аудитор аудиторлы длелдерді ашу керектігін белгілейтін субъектіні ішіндегі адамдара кіруді шектеусіз емес рсат алу.
Келісімге ол жеткен шараларды аудит бойынша келісім хат трінде жаттап немесе келісімні баса трінде крсету керек:
(a) аржылы есеп беру аудитіні масаты жне масштабы;
(b) Аудиторды жауапкершілігі;
(c) Басшылыты жауапкершілігі;
(d) аржылы есеп беру дайындау шін олданыстаы аржылы есептілік жйесін дайындау;
(e) Мазмнынан жне сынылан нысанынан есеп ерекшеленуі ммкін жадайлар болуы ммкін млімдемеге жне аудитор шыаран есептер мазмны мен нысанына сілтеме.
Субъект шін аудиторлы келісім шарттары туралы келісулер бойынша басшылы пен кілеттік берілген адамдарды рлдері субъектті басару рылымына жне байланысты занамаа немесе нормативті актілерге туелді болып отыр.
Аудиторлы келісім хата сілтеме ретінде мыналар жасалуы ммкін:
• Аудитті ауымын ндеу, олданыстаы занамаа, нормативті актілерге, АХС стандарттарына жне аудитор атысы бар болуы ксіби субъекттер дептану жне баса млімдемелерін оса аланда.
• Аудиторлы келісім нтижелері туралы баса хабарлау нысаны.
• Аудит лайыты трде жоспарланан жне АХС стандарттарына сйкес орындалан болса да, ішкі баылау блінбес шектеулері осылып, аудитті блінбес шектеулері боландытан, елеулі брмалау анытай алмау сзсіз туекелдігі болуы ммкіндігі туралы дерек.
• Аудитті жоспарлау мен орындауа атысы бар келісімдер, аудитті жасаы рамын оса аланда.
• Субъект басшылыыны жазбаша сыныстарды беруіне ауіптер
• Аудитора аудитті сынылан мерзімге сйкес аятауа кмектесу шін кез-келген осымша апарата жне аржылы есептілік жоспары ол жетерлік болуы туралы басшылы келісулері.
• Басшылы аудиторды есебі кнінен бастап аржылы есептілік шыарылан кніне дейін мерзім ішінде бл туралы білуі тиіс аржылы есептілікке сер тигізуі тиіс деректер туралы аудиторды хабардар ету туралы басшылыты келісімі.
• Гонорардар есептелу тиісті негізі жне кез-келген есеп-шоттарды шыару бойынша келісімдер.
• Басшылыа аудиторлы келісім хатты абылдауды растауа жне анау жерде крсетілген келісім шарттары туралы келісулеріне сраныс.
Аудитор р кезеге жаа келісім-хат жібермеуі шешімін абылдайды. Біра мына факторлар жаа хат руа негіз бола алады:
• Клиент аудитті масаты мен масштабын дрыс тсінбеуді кез келген нышаны.
• Аудиторлы келісімні кез келген айта арастырылан немесе арнайы шарттары.
• Субъектіні жоары басшылыыны рамындаы аымдаы згерістер.
• Меншік ыындаы маызды згерістер.
• Субъект жмысыны сипатындаы немесе масштабындаы елеулі згерістер.
• За талаптар жне нормативтік - ыты актілер.
• аржылы есептілікті дайындаудаы згерістер.
• Баса есеп беру талаптарындаы згерістер.
Аудиторлы жаттарды мінездемесі . Аудиторлы жаттарды нысаны, трлері, мазмны жне ауымы. №41. А-лы жмыс жаттарыны трлері мен мазмны....
Жмыс жаттарыны жалпы масаты - аудиторды аудитті нормативтік- ыты актілерге жне жалпы кпшілік абылдаан стандарттара сйкес жргізгендігіне сенімді болуы.
Жмыс жаттарыны маызы тмендегілерден трады:
· олар аудитті жргізу жне жоспарлау кезеінде кмектеседі;
· олар аудиторлы жмыса шолу жасауа жне аудитке баылауды;
· йымдастыруа жадай туызады;
· оларда аудиторлы орытындыны растаушы процедураларды орындалуы нтижесінде алынан аудиторлы длелдеулер бар.
Жмыс жаттарындаы апараттар аудитор атаран жмыстарды жне маызды мселелерге атысты жасалан орытынды пікірлерді жазбаша длелі (растауы) болып табылады. Жасы рылан жмыс жаттары аудит ткізу бойынша жмыстарды йымдастыруды амтамасыз етеді. Егер жмыс жаттарыны файлдары стандартталан болса, аудитора апараттарды жинау процессін баылау жне орындалан жмыстарды бкіл спектріне мият шолу жасау жеілірек болады. Аудиторлы тексеруді жатты ресімдеу екі трге блінеді: жмыс жаттары жне орытынды жаттар.
Жмыс жаттарын толтыру барысында мынадай талаптарды орындау ажет:
· жмыс жатыны алашы бетінде аудиторлы фирманы атауы, ксіпорынны атауы, тексеру аралыы жне клиентті жаттарын тексеру кні;
· рбір жмыс жатына атау беріледі, мысалы, «Негізгі ралдар есебіні аудиті» жне т.б.
· ажет жмыс жатын тез табу шін р жата код ою.
· жатты рбір бетін нмірлеу;
· рбір жмыс жатында аудитторлы жатты дайындаан аудиторды аты-жні жне аудиторлы тексеруді жргізу кні ойылады.
Жмыс жаттарыны мынадай трлері бар: траты жне уаытша жмыс жаттары. Траты жмыс жаттары – бл тексеруі мерзіміне атысты згермейтін жаттар, ал уаытша жаттар – бл тексеру мерзімі мен есепті мерзімге байланысты згеретін жаттар.
Аудиторды жмыс жаттарын 3 категорияа бліп арастыруа болады:
· здіксіз жргізілетін жаттар;
· аудиторлы кімшілік жаттары;
· аудиторлы апарат жаттары
25.
26.Аудиторлы туекелдерді негізгі компонеттері жне оларды байланысы: баылау туекелі.
27.Аудиторлы тексеруді жалпы масаты мен баылау масаты арасындаы зара байланысы. Ішкі баылау жйесіні жйесіні ерекшілігі. Ішкі баылау рылымыны элементтері. Ішкі баылау жмысын баылау.
28. Аудиторлы тексеруді орындау тртібі (ХАС 330). Талдамалы орындау тртібі (ХАС 520) №10. Аудитте олданылатын баылау дістері мен тсілдері. АХС 330, 520 Баылау кезіндегі аудиторды масаты – туекелдігіне атысты сйкесті шаралар орындау жне іске асыру арасында жеткілікті, тиісті аудиторлы длелдер алу. Тексеру жргізу дістемесін, яни нені жне алай тексеретіндігін аудиторды зі тадауа ыты екендігін атап айту керек. Негізгі аудиторды з ассистенттеріні жмысына баылау жасауы. Негізгі аудитор аудитті орындалуына толы жауап береді. Тексеру жргізу кезінде ол ассистенттерді жмысына баылау жасауа, ксіпорын ызметіні мселелері, есепті жне оан сйкес, аудитті йымдастыруды болуы ммкін мселелері бойынша нсау беруге тиісті. Аа аудиторлара жне атардаы тексеруге атысушылара берілген кез-келген тапсырма, жмысты тапсыран жа оны орындаушыны осы жмысты орындауа білімі мен тжірибесіні жеткіліктігіне саналы трде сенімді болатындай етіп жзеге асырылуа тиісті.
Аудиторлы фирманы аудиторларды жмысына баылау жасауы. Орташа жне ірі аудиторлы фирмаларда орындалатын жмыстарды сапасына жне аудит бойынша процедураларды жзеге асырылуына баылау жасау біліктілігі жоары мамандардан рылан Сарапшылар Кеесіне жктеледі. Бл кеес жмыс тобыны атысушылары дайындаан барлы жмыс файлдарын тексереді. Фирмаішілік стандарттара сйкес аудитті сапасына баылау жасауды амтамасыз ету шін траты жне аымдаы файлдар енгізілген жаттар жасалуы тиісті. Аымдаы файлдар – жмыс тобыны жетекшісі тексерген жаттар.
Аудит нтижелерін тексеру кезінде негізінен тмендегі мселелерге кіл аудару ажет:
- аудитті жалпы жоспара жне бадарламаа сйкес орындаландыы;
- жасалынан жмыстарды жне оларды нтижелеріні тиісінше жатталандыы;
- айындалан аудиторлы процедураларды масатына жеткендігі;
- тексеру нтижелеріні аржылы орытынды есепті дрыстыы жнінде ой-пікір білдіру шін негіз болатындыы.
Траты файлдар – Сарапшылар кеесі мен аудиторлы фирманы басшысы тексеріп, бекіткен жаттар. Ондай жаттара тмендегілерді жатызуа болады:
- ызмет крсету процесіндегі екі жаты міндеттері мен шарттары туралы апараттары бар клиентке арналан хат-келісім;
- клиентті ішкі баылау жйесіндегі негізгі кемшіліктер жне оларды жою жніндегі сыныстарды хабарлаушы хат;
- аудиторлы тексеру нтижелерін арастыру хаттамалары жне т.б.
Аудиторлар жмысыны сапасына сырты баылаудымемлекеттік органдар жзеге асыра алады. Біра бл баылау жанама болып табылады, себебі оны масаты – аудиторды жмысын тексеру емес, салы тлеуді дрыстыын, ксіпорында заа айшы іс-рекеттерді орын алуын жне т.б. тексеру.
Кейбір экономистер белгілі бір аудиторлы фирма жмысыны сапалылыына сол клиентке баса аудиторлы йымны кшімен айта тексеру жргізу арылы кз жеткізуге болады деп есептейді. рине, мндай шара сапалылыты тексеру нсаларыны бірі болып табылуы ммкін, біра оны тиімді болуы екі талай. детте, сапаны тексеруші бірнеше аудиторлы файлдарды іріктеп алып, негізінен тексеру нтижесі бойынша клиенттерде ескертулер болмаандарына тексеру жргізеді. Бір аудиторлы фирманы кп санды клиенттеріне айтадан толы аудит ткізу орынсыз рі ысырапшыл рекет болар еді.
330 ХАС бойынша Аудиторлы шараларды деу барысында аудитор мынандай мселелерді арастырады:
(а) Аудиторлы шараларды анытау барысында р операциялы топты, шоттарды сальдосын бекіту жне ашу дегейіндегі маызды кемшіліктеріні туекеліні баалануын жргізуде аудитор оны себеп-салдарымен танысады, мысалы:
(i) Бл оан оса ірі операция топтарыны, шот сальдосыны жне ашылымны, (яни ішкі туекелдер) белгілі бір сапасымен де танысуын да ажет; жне
(ii) Баылауды (баылау туекелдігі) жрмегендігінен пайда боланын анытаса, онда аудитор маызды аналитикалы шаралара сай жеткілікті жне сйкес келетін аудиторлы длелдерді крсете алады ма жо па. (аудитор елеулі шаралар сипатын, мерзімін, ауымын шешу кезінде баылауды жргендігіне сйенеді);
(б) Егер аудитор туекелді тменгі дегейін ктіп отырса, онда ол баылауларды нтижелілігіне негіздеп, оларды нтижелілігін баылау шін аудиторлы длелдер жинайды.
Баылау жргізу кезінде аудитор келесілерге назар аударуы ажет:
(a) Ішкі баылау баса элементтеріні тиімділігі, сондай-а баылау ортасы, субъект баылау мониторингі, субъект туекелдікті баалау дерісі;
(b) Баылау сипаттамаларына туындайтын туекелдіктер, баылау автоматты трде немесе олмен басару оса аландыы;
(с) Жалпы АТ баылау тиімділігі;
(d) Баылау, субъект з олданысы тиімділігі, сонымен атар алдыы аудитте кріп алан баылау олданылуындаы ауытулар сипаты мен ауымы, баылау олданылуына шын мніндегі трде сер ететін персоналдаы згерістер бар-жотыы;
(e) Белгілі бір баылаудаы згерістер жетіспеушілігі згеріп тратын жадайлар себебімен туекелдікті келтіреді ме, жо па;
(f) Елеулі брмалау туекелдігі баылауа сйенішті ауымы.
520 Аудитті Халыаралы Стандартында (АХС) аудитор елеулі шаралар ретінде талдамалы шараларды орындауын крсеткен («елеулі талдамалы шаралар»). Сондай-а, осы стандарта аудитті соына жаын аудитора аржылы есептілік бойынша орытындыа келуге жрдемдесетін талдамалы шараларды орындауа аудиторды жауапкершілігі енгізілді. 315 АХС-ында туекелді баалау шаралары ретінде талдамалы шараларды пайдалану беліленген. 330 АХС-ында бааланан туекелдіктерге атысты аудиторлы шараларды сипаты, мерзімі, дегейі бойынша талаптар мен нсау орнатылды
Аудиторды масаты келесі:
(а) Елеулі талдамалы шараларды пайдалану кезінде сйкесті сенімді аудиторлы длел жинау;
(b) аржылы есептілік ксіпорын туралы аудиторды біліміне сйкес келеді ме, жо па анытау
Аудитті соына таман аржылы есептілік субъект туралы аудиторды біліміне сйкес келуі-келмеуі бойынша орытындыа келуге кмектесетін талдамалы аудиторлы шаралар зірлеп, орындау.
Осы АХС масаты шін, «талдамалы шаралар» деген термин аржылы млімет пен аржылы емес млімет шындыа сайтын атынастарын талдау арылы аржылы апарата баа берулер болып табылады. Талдамалы шаралара, сондай-а, аныталан ауытулар мен баса сйкесті апарата сйкес келмейтін немесе елеулі сома арылы ктілген крсеткіштерден ерекшеленетін атынастар себебімен ажетті болып табылатын зерттеу жатады.