Аудиторлы длелдеулерді жинауды рамы мен дістемелік мазмны. (ХАС 500) №9. Аудиторлы айанама 3 страница

52.аржылы есеп беруді аудитін реттеуші масатпен жалпы принциптер, туелсіз аудитор жргізетін тексерулерді клемі жне негізгі масаты.

53. аржылы есептілікте аудитті жоспарлау.(ХАС 300) №16. Аудитті жргізу сатылары... АХС 300Аудит жмысын белгілі бір жоспармен іске асырылады. Аудит жмысын жоспарлауда аудиторлы компания белгілі бір аидаларды басшылыа алады. Оан:

1. кешенділік аидасы, яни аудиторлы жмыс жргізгенде аржылы есептілікті бір біріне байланысын, есепті ру кезедерін пайдалана білу жне бастапы жоспарлар негізінде жалпы жоспарды ру (болуы немесе наты болуы, толытыы немесе операцияларды толы амтылуы, ыы мен міндеттемелері жне ашылымы мен сынылымы)

2. здіксіздік аидасы, яни тексеруге атынасатын аудит топтарына бір біріне байланысты аудиторды негізгі масатына баытталан жмыстарды тапсырып жне сол жмыстарды мекемені рылымында іске асырылуын амтамасыз ету. Мекемені рылымындаы крсеткіштеріні, жалпы мекеме крсеткіштеріні рамындаы орны, рылымыны жмысын жргізу жне аятау мерзімі.

Мекемені алдына ойылан жалпы талап жне рылымны алдындаы талап ерекшеліктері. Мекемені жіне рылымдарды алдында жмыстарды жргізу шін за жаттарыны ойан талаптары, ол талаптарды рылымда іске асырылуы.

3. Тиімділік аидасы, жоспарды жасаанда жмысты орындауды бірнеше варианттарды болуы.

Аудитті жргізу тмендегідей сатылардын трады:

· Бастапы кезе

· Аудит жмысын жргізуді жоспарыны негізін дайындап, оны ру

· Аудиторлы бадарламаны дайындап, ру.

300 (АХС) масаты – аудиторды аржылы есептілік аудитін жоспарлауа жауапкершілігін орнату жне нсау беру. Бл АХС айталама аудиттер мнмтінінде рылан. Сондай-а аудитті бастапы келесімінде аудитор арастыратын мселелер жеке трде енгізілді.

Аудитті жоспарлау келісім бойынша жалпы стратегия жасау мен аудитті жоспарын дамытудан рылан. Адекватты жоспарлау сондай-а:

• Аудиторды назары аудитті маызды салаларына тсіруге кмектеседі.

• Аудитора дер кезінде ытимал проблемалар анытау мен шешуге кмектеседі.

• Аудитора тиісті мен сйкесті трде орындалуы шін аудитті келісімді лайыты трде жмылдыру мен басаруа кмектеседі.

• Ктілген туекелдіктерге амал шараларды орындау шін зыреті мен абілеті тиісті трдегі дегейлері бар жоба бойынша жасаты мшелерін таайындауа, жоба бойынша топты мшелеріні жмысын йлестіруге кмектеседі.

• Жоба бойынша топты мшелерін баыттау жне адаалауа, оларды жмыстарын шолу жасауа кмектеседі.

• Жарамды жерінде, рамдас бліктерді аудиторлары мен сарапшыларды жасаан жмыстарын сйкестендіруге кмектеседі.

Аудиторды масаты – аудит тиіcті трде жргізу бойынша аудитті жоспарлау.

Аудитті жалпы стратегиясы аудитті ауымын, баытын жне мерзімін белгілейді, сондай-а аудитті маызды жоспарларын дайындауды реттейді.

Аудитор аудитті жалпы стратегиясын жасауы керек:

(а) Келісімні ауымын белгілейтін келісім сипатын анытау;

(b) Аудит мерзімі мен мліметтерді сипатын жоспарлауа арналан келісімдерді есеп беруді масатын анытау;

(c) Аудиторды пікірі бойынша жоба бойынша команда мшелеріні іс-рекетін анытайтын маызды факторларды арастыру;

(d) Келісім бойынша алдын алу жмыстарыны нтижелерін жне жарамды жерінде, ксіпорын шін орындалан баса келсімдерден алынан тжірибесін арастыруы керек; жне

(e) Келісімді орындауа ажетті ресурстарды сипатын, мерзімі мен клемін анытау.

Аудитор тмендегі жайларды жаттауы тиіс:

(a) Аудитті жалпы стратегиясы;

(b) Аудит жоспары; жне

(c) Аудит келісімін орындау барысында аудитті жалпы стратегиясын немесе аудит жоспары жасалан барлы маызды згерістер, сол сияты згерістер себептері.

53. аржылы есептілікті жалпы крінісі - аудитті апаратты базасы ретінде. №20. Е а-ті апаратты базасы ретінде... Экономикалы субъектіні жадайын згертуде немесе оны сатауда бір жола ойылуына сер ететін басаруды амтамасыз етеді. Басару апарата сйенеді.

Апарат — жинау, сатау, деу объектісі болып табылатын млімет. Апарат нына: апаратты жинауа басшылар мен соларды ол астындаыларды жмсалан уаыты, рынокты талдау, пайданылан уаытын тлеу, сырты кеесшілер ызметтерін пайдалану, сонымен атар наты шыыдар жатады.

Желілі жне функционалды басшыларды атарына жататын бухгалтерлер, аржылы менеджерлер, экономистер сияты мамандарды жмысыны табыстылыы, оларды ыты, апаратты, нормативтік, техникалы жне т.б ызметтерін амтамасыз ету трлеріне байланысты болады. Апаратты амтамасыз ету осы жйені негізгі элементтеріні атарына жатады.

Басару — шешім абылдау деген сз. Басару шешімдерін тсініп абылдау тек акпарат негізінде ана ммкін болады. Сондытан Наполеон: "Басару - алдын-ала кре білу" деген. Бл шін апарат ажет. "Апарат" тсінігі сан трлі анытамасы бар, оны е сыйымдысында былай деген: "апарат — бл зі тиісті саладаы белгісіздікті азайтатын млімет".

азіргі кезде апарат, оам дамуыны негізгі ресурстарыны бірі ретінде арастырылады. Апарат сан алуан жне адам ызметіне байланысты ылыми, техникалы, ндірістік, басарушылы, экономикалы, леуметтік, ыты, жне т.б. больш блінеді. Аудит тиімді басару шешімдері негізінде экономикалы апарат жйесіне жатады. Жоарыда аталандай ол аржылы есеп беруді натылыын длелдейді. Сондытан апаратты осы тріне тоталайы.

Тжырымдамалы негіздеме - аудиторлы ХАС негізін райтын басты мселелер тобын райды. Аудит ызметіні тжырымдамалы негіздері екі саланы тжырымдамалы негіздерінен ралады.

Каржылы есеп беру операциялар мен оиаларды аржылы нтижелерін, экономикалы сипаттамаларына сйкес жалпы категориялара біріктіре отырып крсетеді. Осы ке категориялар аржылы есеп беру элементтері деп аталады. Бухгалтерлік баланстаы каржылы жадайды баалаумен тікелей байланысты элементтер -активтер, міндеттемелер мен меншікті капитал болып табылады.

Табыстар мен шыыстар туралы есеп берулерде аржы-шаруашылы ызмет нтижелерін баалаумен тікелей байланысты элементтер болып табылады.

Концептуадды негіз аша озалысы туралы есеп беру мен меншік капиталындаы згерістер туралы есеп берулер детте табыстар мен шыыстар жне бухгалтерлік баланс элементтерінде болан згерістер туралы есеп берулерді жекелеген элементтерін крсетеді.

1.аржылы есептілікті тжырымдамалы негіздерінен

Бл тжырымдамалы негіздерге кіретін басты жаттар тобына мыналар жатады:

· халыаралы бухгалтерлік есеп стандарттары (ХАБЕС);

· Р бухгалтерлік есеп стандарттары (Р БЕС). ХАБЕС барлыы тгелдей, азіргі уаытта абылданан (1.03.2001 ж.) Р БЕС -ті рамына кірмеген, аудиттін негізгі мселелер тобын райтын, ХАБЕС сйкес стандарттары кейінірек абылдануы ммкін. Олара, ХАС бойынша Р абылданан аудит стандарттарыны, мына трлері жатады : "Бухгалтерлік баалаулар аудиті", "Кейіннен болатын уаыалар", "зіліссіз рекет" т.б. жатады.

· аржылы есептілікті сынылымы мен ашылымыны негізін райтын нормативтік актілер тобынан: салы есебіні талаптары аныталатын "Салы кодексі", т.б.

2.Аудит пен ілеспе ызметтерді тжырымдамалы негіздемелері. Негізгі масаты, аудит пен ілеспе ызметтер трлерін, оларды арасындаы ерекшеліктерін крсетіп, аудит пен шолу (аржылы есепке) ызметтеріне сенімділік дегейлерін айатау жне анытау талаптарын сыну.

Аудиторлы ызметті мні аржылы есеп беруді, тлем- есептеу жаттамасын туелсіз тексеру, трлі ызметтер мен кеес беру, бухгалтерлік есеп жргізу мен алпына келтіру, йымны активтері мен міндеттемелерін баалау, салы декларациясын толтыру, аржы-шаруашылы ызметке экономикалы талдау жргізу бойынша ттынушылара ызметтер сынатын аудиторлы фирмаларды ксіпкерлік ызметі болып табылуында.

аржылы есеп беру аудитіні масаты – аудитора аржылы орытынды есепті руды белгіленген концептуалды негізіне сйкес барлы елеулі аспектілер бойынша аржылы орытынды есепті дайындаландыы жнінде орытынды беру ммкіндігін беру.

аржылы есеп беруді масаты экономикалы шешім абылдау кезінде пайдаланушыларды ке клеміне аржылы жадай, ызмет нтижелері туралы апаратты сыну болып табылады.

Аудитор тексеріліп отыран аржылы есеп беру натылыын длелдеу шін, зі жинаан длелдер жеткілікті екеніне сенімді болу керек. Аудиттаы длелдеулер жинау – масатты трде жргізілетін процесс.

Сондытан аудитті масаты іргелі тжырымдамалара негізделеді:

- маыздыл;

- аудиторлы туекелділік;

- аржылы есеп беруді басшылыты бекітуі ретінде арау.

аржылы есеп беру операциялар мен оиаларды аржылы нтижелерін, экономикалы сипаттамаларына сйкес жалпы категориялара біріктіре отырып крсетеді. Осы ке категориялар аржылы есеп беру элементтері деп аталады. Бухгалтерлік баланстаы аржылы жадайды баалаумен тікелей байланысты элементтер – активтер, міндеттемелер мен меншікті капитал болып табылады.

Аудиторлы масат, клиент басшылыын бекіткен бойдан алыптастырылады жне олармен тыыз байланысты болады, Сондытан аудиторды басты міндеті – басшылыты аржылы есеп беру жніндегі тжырымдарыны дрыс немесе брыс екендігін анытау.

Аудит масатыны мні – аудитора ажетті клемде длел жинауа кмектесетін рылымды ру. Масат трлі тексерулер кезінде бірі болып алады, біра наты мліметтер алыптасан жадайда байланысты ртрлі болады.

аржылы есеп беруді р элементі шін аудит масатын белгілеп алып, наты апаратты жинау процессін бастауа болады. Аудитор андай длелдер жинау керектігін анытайды.

Егер аудитор аржылы есеп беруді жеткілікті трде діл сыныланына сенімді болса жне оны сенімділігі ішкі баылау жйесін тсінуге, баылау туекелдігін баалауа, баылау кездері тестілеріне негізделсе балансиы жекелеген баптары мен аржылы есептемесіні баса нысандарын тексеруді едуір растыруа болады. Сонымен бірге аржылы есеп берумен жмысты жеілдеті жне аудиторлы команда мшелері арасында аудитті наты учаскелерін рационалды блу шін он сигменттерге немесе элементтерге бледі.

 

54.

Р-ы аудиторлы ызметті реттеудегі органдарды функциялары мен рылымы. №34. Р аудиторлы ызметті реттеудіерекшеліктері.

АЗАСТАНДАаудитті дамуы 1990 жылды 15 апанында азак ССР Министрлер Кеесіні абылдаан № 60 аулысыны негізінде аржы Министрлігіні жанында шаруашылы есептегі зіні территориялы блімшелері бар "азастанаудит" аудиторлы орталыыны рылуынан басталады.Ал 1992 жылдан бл орталыты негізінде ірі акционерлік компания рылыан болатын. Осы аудиторлы орталы азастан аудиторлы ызметіні негізін рып, оны ркендеуіне басты себепкер болды. азастандаы аудитті дамуына басты серін тигізген 1993 ж.18 азанында азастан Республикасыны Жоары Советімен азастан Республикасыны " азастан Республикасында аудиторлы ызмет туралы" заыны абылдануы. За азастан Республикасында аудиторлы ызметтерді реттеу жне жргізу мсеслерімен атар оны йымдастырылу жйесін, аудиторларды аттестациялау талаптары мен шарттарын, аудитті жргізу жне баса да аудиторлы ызметтер крсету,аудиторларды ытары мен міндеттері, аудиторлы жауапкершілік жне оны оамды йымдарын анытады. Аудиторлы ызметті рі арай дамуына сер еткен 1998 ж. 20 арашада абылданан № 304-I РЗ "Аудиторлы кызмет туралы" заы.За азастан Республикасында аудиторлы кызметті жзеге асыру процессінде мемлекеттік органдар, зады жне жеке тлалар , аудиторлар мен аудиторлы йымдар арасындаы туындайтын атынастарды реттесе 15 атар 2001 ж. абылданан "Аудиторлы ызмет туралы" азастан Республикасыны Заына згерістер мен толытыру енгізу туралы Заы оны рі арай дамуына жол ашып, кптеген тсініктер натыланып, негізгі халыаралы аудит талаптарына сйекстендірілді.

азастан Республикасында аудиторларды (жеке жне зады тлаларды) Казастанны аудиторлар Палатасы біріктіреді. Казастанны аудиторлар Палатасы 1993 ж.азанынан бастап комерциялы емес, туелсіз, ксіби, зін зі басаратын жне аржыландыратын йым ретінде рылан. Ол зады тла жне з жмысын оны мшелеріні жалпы жиналысында абылданан жарыны негізіде жргізеді. Казастанны аудиторлар Палатасы 2000 ж.май айында СНГ мемлекетттеріні ішінде бірінші болып Халыаралы бухгалтерлер федерациясына (IFAC) мше болып абылданды. IFAC -ты рамына тек ксіпкерлер йымы ана абылданады.

IFAC -ты алдында тран негізгі масат -ол бухгалтерлерді йымына оларды маманды біліктілік дегейін дайы жетілдіріп отыруа жан жаты кмек крсету. IFAC-ты рамына кіру, біріншіден, халыаралы бухгалтерлер мен аудиторлар ауымдастыына мше болып, бухгалтерлік есепті халыаралы талаптара сйкес жргізу болса, екіншіден Казастанны аудиторлар Палатасыны халыаралы дегейін баалау жне осы уаыт ішіндегі жргізілген жмыстарды нтижесі болып табылады.

Бізді елімізде аудит дамуы 1987 жылы «Инаудит» акционерлік оамы пайда болуынан басталады. Ол КСРО Министрлер Кеесіні арнайы аулысына сай рылан. Оны рылуы елімізде аудитты арыарай дамытуа зор ыпал етті. Шаруашылы есептегі ревизиялы топтармен салыстыранда жоары йымды-ыты нысанаа ие боланымен фирма мемлекеттік баылау органы базасында рылды, ал рылтайшылары ода министрліктері болды.

Бірегей рылым ретінде «Инаудит» саталмады, ол бірнеше жеке аудиторлы фирмаларын руа жне басаруа ммкіндік туан ксіпой мамандар мен наыз кш бастаушыларды кп істеуінде болды.

1989-1993 жылдары КСРО-даы аудиторлы ызмет туралы за актілерін абылдауа мтылыс жасалды. Бл кезеде елде кптеген коммерциялы йымдар, оны ішінде аудиторлы фирмалар пайда болды. Соылары жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер ретінде тіркелді. 1989 жылы азССР-ыны аржы министрлігіні баылауревизиялы басармасы жанында шаруашылы есептегі ревизиялы топ рылды. Содан со оны базасында 1990 жылы кімет шешімімен алашы «Шаруашылы есептегі аудиторлы орталы» аудиторлы фирмасы мен оны ауматы блімшелері йымдастырылды. Жинаталан тжірибе, траты трде скен аудиторлы ызмет крсету, андай да бір дрежеде лемдік аудиторлы практика сынымы 1992 жылы шаруашылы есептегі орталыты «азастан-аудит» туелсіз акционелік аудиторлы компаниясына айналдыруа ммкіндік берді. Ол республикадаы аудиторлы ызымет крсету жніндегі, меншікті жеке нысанына негізделген жне аудитты кімет атынан жргізу ыы бар лицензияа ие бірінші туелсіз ксіби компания болып табылды.

азастанда аудитты алыптасуы мен оны ке танымал болуына «азастан-аудитты» сіірген ебегі зор. Ол республикамызда аудиторлы ызымет туралы за жобасын жасауды негізгі дайындаушысы жне оны минстрліктерде, кімет дегейінде жне парламент комитеттерінде талылануында бас кеесші, сонымен атар азастан аудиторлары Палатасы жарысыны жобасыны авторы болды.

1990 жылдан бастап рынокта «Эрнест энд Янг Сырты аудит» БК пайда болды. Ол орналасан жері жне иелігіне арамастан оларды тініштері бірлескен ксіпорындара аудиторлы тексерулер жргізді. Бл сол кезде «лкен алтылыа» енген ірі континент аралы аудиторлы фирма еді.

азір азастанда аудиторлы ызмет крсететін ірі халыаралы аудиторлы йымдар мен жергілікті аудиторлы фирмалар з ызметтерін дамытуда. азастанда аудиторлы ызметтіне басшылы жасайтын оамды йым -Р аудитолар Палатасы болып табылады. Казастанны аудиторлар палатасы аудиторлар мен аудиторлар йымыны з еркімен бірігуіні негізінде рылады.Палата зіні жмысын мемлекеттік кімет жне басару органдарымен атынаста жргізеді. Палата з еркімен халыаралы одатара, Палаталара, оамды бірлестіктерге кіруге жне келісімдер жасауа ылы.

55.

56.Р-ы аудиттік ызметті реттеуді норматвтік жйесі. «Аудиттік ызмет туралы» Р заы.

57. жаттарды растыруды ережесін бзу нысандары.(ХАС 240) №15. жаттамаларды растырудаы бзушылы белгілері. АХС 240 АХС-на сйкес алаяты- басарушы тобыны, ызметкерлерді, 3 жаты ішінен бір немесе бірнеше адамдарды Е-ті дрыс емес крсетілуіне келетін дейі жасалан ылыы. Ал ате- Е-гі дейі емес жасалан брмаланулар. ателер бухгалтерия блімі жмысшылырыны ынтасыздыы, мытушылыгы мен жагалатыгы нтижесінде пайда болады. ателер себебі - бухгалтерді бухгалтерлік есеп, салы салу, есептілікті ру ережелерін дрыс тсінбеуі. Е-гі кейбір брмалануларга жете тоталайы. жаттарда міндетті реквизиттерді жотыы.Міндетті реквизиттерге жатты аты, рылу кні, аты, шаруашылы операцияны мазмны, ашалай жне натуралды лшеуіштер, операция орындалуы мен дрыс ресімделуі шін жауапты тлаларды лауазымдары мен олдары. Алашы жаттарды кбінде йлестірілген нысан бар. Егер белгілі бір операциялар бойынша йлестірілген нысандар кзделмесе, онда олар коамны есеп саясатымен бекітілуі керек. Алашы жаттарда міндетті реквизиттерді болмауы жатты жарамдылыын жояды. Мысалы: дрыс толтырылмаан шыыс кассалы ордер бойынша берілген аша жетіспеушілік болып саналады жне оны кассир материалды жауапты тла ретінде теуге міндетті. Алашы апаратты зады длелдеуіні болмауы.Кез келген алашы жат оны дйектемесі болатын баса жаттармен оса жруі ажет. Мысалы: ксіпорын жмысшысына берілген ссуда шыыс касса ордерімен ресімделеді, оан сйкесінше хатталан, ол ойылан арыз осылуы ажет.

Операцияларды шоттар бойынша таратан кездегі кездейсо ателер.Бухгалтерлік есеп олмен жргізілген кезде бухгалтер операцияны бір шотты дебетіне жазып, екінші шотты кредитіне жазуды мытуы немесе сома брмаланып, ате жазылуі ммкін. Біра азіргі кезде бухгалтерлік есепті олмен жргізілуі сирек кездескендіктен бндай ателер автоматтандырылан бухгалтерлік есепте де кездеседі. Бл жадайда ателер бадарламалы жаылу немесесе бухгалтерлік есептегі згертулерге сйкес уаытында жасалатын тзетулер енгізілмеген кезде пайда болуы ммкін. Операцияларды кездейсо жіберіп ою.Бл ате есепті компьютермен жргізуді мамандыы жеткіліксіз бухгалтер жргізген кезде жиі кездеседі. Е жиі тлем тапсырмасына сйкес есепті шоттан ашаны аударылуын крсетіп, оны есептеуді мыту кездеседі. Бндай атені аудитор, компьютерден блек шоттар бойынша айналым ведомосін сратып алу арылы таба алады. Аудитор брмалануларды бар болуына сілтейтін факторларды іздестіруге дейі іс-эрекет жасамауы керек жэне аудитор брмалануларды дейілігі жайында пікір айта алмайды. ателерді анытау барысанда аудиторды басты масаты - осы ателерді бкіл елеулі (маызды) жатарынан Е-ті шынайылыына серін баалау. ателерді бар болуын аудитор з жмыс жаттарында, аудитті ткізу нтижелері бойынша тексерілетін кэсіпорын басшылыына арналан жазбаша апаратта крсетеді жне басшыларды, бухгалтерия ызметкерлерін, лауазымды тлаларды хабарландыруа міндетті. Брмалануларды тапанда аудитор оны тзетілуін талап етуге міндетті Егер аныталан брмалауларды саны, тексерісті бастау алдында алдын ала жоспарлау кезеінде жне аудитті жалпы жоспарын жасаан кезде аудитор болжаан санынан асып кетсе, онда олданылатын аудиторлы процедураларды клемі мен мінезін айындау керек. Бл аудиторлы туекелді тмендету шін ажет. ателерді бар болуын аудитор з жмыс жаттарында, аудитті ткізу нтижелері бойынша тексерілетін кэсіпорын басшылыына арналан жазбаша апаратта крсетеді жне басшыларды, бухгалтерия ызметкерлерін, лауазымды тлаларды хабарландыруа міндетті. Брмалануларды тапанда аудитор оны тзетілуін талап етуге міндетті Егер аныталан брмалауларды саны, тексерісті бастау алдында алдын ала жоспарлау кезеінде жне аудитті жалпы жоспарын жасаан кезде аудитор болжаан санынан асып кетсе, онда олданылатын аудиторлы процедураларды клемі мен мінезін айындау керек. Бл аудиторлы туекелді тмендету шін ажет. ателер мен алаяты фактілерін алдын алу мен анытау жауапкершілігі ксіпорын басшылыына жатызылады. ателер мен алаяты фактілерін алдын алуына аудитор жауапты емес. Ксіпорын персоналыны Е-ті брмалануына келетін іс-рекетіні дейі жасалуы (жасалмауы) туралы шешімді тек лауазымды орган ана жасай алатыны аудиторды есінде болуы керек. Тексерілетін ксіпорын аржылы есепті жасалан дейі жне дейі емес брмаланулар елеулі (Е-ті шынайылыына сер ететін) жне елеулі емес бола алатынын білу ажет.