Жиынты сраныс жне жиынты сыныс

Жиынты сраныс – экономикалы субъектілерді бір жыл ішінде ндірілген жалпы ішкі німді сатып алуа жмсайтын жиынты шыындары. Жиынты шыындарды клемі елдегі баа дегейіне туелді болып табылады жне жиынты сраныс исыы бааны белгілі бір дегейінде сатып алынатын жиынты німні клемін крсетеді.
Жиынты сраныс клемін негізінен трт экономикалы субъект амтамасыз жне осыан сйкес, жиынты сранысты рауыштары пайда болады: Y = C + I + G + NX
Мндаы, Y – жиынты сраныс немесе жиынты шыындар клемі;
C – й шаруашылытарыны ттынушылы сраныстары;
I – фирмаларды инвестициялы шыындары;
G – мемлекеттік шыындар;
NX – таза экспорт, яни экспорт пен импорт ндарыны айырмасы.
Жоарыда атап ткеніміздей, жиынты сранысты осындай тедеумен аныталуын біз негізгі макроэкономикалы тедестік деп атаймыз.
Жиынты сраныса жне оны клеміне баалы жне баалы емес факторлар сер етеді. Егер баа дегейі згерсе, онда жиынты сраныс исыыны бойында згеріс орын алып жиынты сраныс клемі згеріске шырайды. Ал баалы емес факторлар сер етсе, онда жиынты сранысты зі згереді де исы оа немесе сола жылжиды. Жиынты сранысты баалы емес факторларын трт топа блуге болады:
1. Ттынушылы шыындарды згерісі, олара й шаруашылытарыны табысы, оларды л-ауаттылыы, болашаты кту, жеке табыс салыындаы згерістер, т.б. жатады.
2. Инвестициялы шыындарды згерісі, олара пайыз млшерлемесі, ртрлі жеілдіктер, бизнес салытары, т.б. жатады.
3. Мемлекетті шыындарды згерісі, оан мемлекетті белсенді экономикалы саясаты жатады.
4. Таза экспорттаы згерістер, оан валюта баамыны згеруі, сырты экономикалы жадайлар жатады.

Жиынты сыныс – бл бір жылда ндірілген наты жалпы ішкі нім клемі жне оны ндірушілерді бааларды белгілі бір дегейінде нарыа сына алу абілеті. Жиынты сыныса да баалы жне баалы емес факторлар сер етеді. Баалы факторлар жиынты сыныс клемін згертеді жне соан орай исыты бойында згеріс орын алады. Ал баалы емес факторлар сер еткенде жиынты сынысты зі згереді жне исы оа немесе сола жылжиды. Баалы емес факторлара технология, ресурстарды баалары, олданылатын ресурстарды клемі, салы салу дегейі, нарыты рылымдарды згерістері жне басалары жатады.
Алайда, жиынты сыныс жне оны клемі уаыта туелді болып табылады, сондытан, осындай ерекше жадайларда, жиынты сыныса атысты ш мерзімді кезе аныталады
1. ыса мерзім, бл кезеде сраныс жаынан згерістер боланда баалар дегейі згермейді жне тек жиынты нім клемі ана згереді, мндай жадайда жиынты сыныс исыы клдене сипатта болады.
2. Аралы мерзім, бл кезеде сраныс жаынан згерістер боланда баалар дегейі де, жиынты нім клемі де згереді, мндай жадайда жиынты сыныс исыы о клбеулі болып табылады.
3. за мерзім, бл кезеде сраныс жаынан згерістер боланда баалар дегейі згереді жне жиынты нім клемі згеріссіз алады, мндай жадайда жиынты сыныс исыы тік сызы трінде болады.

 

Билет 5

Жалпы ішкі нім

Жалпы Ішкі нім, ЖІ —мемлекет территориясындаы барлы ндірушілерді белгілі бір кезе ішінде ндірген тпкі тауарлары мен крсеткен ызметтеріні нарыты нын білдіретін жиынты крсеткіш. Бл атауды е алаш Саймон Кузнец сынды.

Жалпы Ішкі нім- орытынды макроэкономикалы крсеткіштерді бірі, бір жылда елді ішінде осы елге, сондай-а зге де елдерге тиесілі ндіріс факторларын пайдалана отырып жасалынан тпкілікті німні рынокты баалармен белгіленген жиынтыты нын білдіреді.

·атаулы' (аылш.nominal GDP) — берілген жылдаы аымдаы баалар арылы крсетіледі.

·наты(аылш.real GDP) (инфляцияа тзетілген) — базалы жыл ретінде крсетілген уаыттаы баалар арылы крсетіледі . Наты ЖІ бааны серін емес, наты ндіріс суіні ЖІ-ге серін крсетеді.

·Атаулы ЖІ-ні наты ЖІ-ге атынасы ЖІ дефляторы" деп аталады.

·Фактылы ЖІ— толы жмыспен амтылмаан кездегі ЖІ. Экономикада іске асырылан ммкіндіктерді крсетеді.

·леуетті ЖІ — толы жмысбастылы кезіндегі ЖІ.Экономиканы бар ммкіндікті пайдалану кезіндегі ЖІ-н крсетеді.

ЖІ 3 трлі тсілмен есептеледі:

Табыс бойынша

·Бл жадайда ЖІ экономикалы ресурстарды меншік иелеріні табыстарыны осындысы ретінде, яни факторлар табыстарыны осындысы трінде аныталады.Халы,корпорациялар табыстары, жинатаулар пайыздары, мемлекетті іскерлік табыстары, импорта жне ндіріске салыы тріндегі табысытарыны осындысы;

Шыын бойынша

·шыыс бойынша — барлы макроэкономикалы агенттерді шыындарыны осындысын крсетеді. й шаруашылыыны пайдалану шыысы, фирмалардыинвестициялы шыыстары, мемлекетті тауарлар сатып алу шыыстары, ызметтер мен инвестициялар жне таза экспорт (эспорттан импортты алып тастаандаы) осындысы;

осылан н бойынша

·Тек ана р фирманы осылан бааларыны осындысы (берілген мекеме ойан осылан баа).

ЖІ лтты экономиканы негізгі крсеткіші болып табылады. ЖІ орталы банк пен кіметті ор индекстеріне жне аша-несиелік саясатына зор ыпал етеді.ЖІ клемі бойынша дние жзінде бірінші орынды АШ алады, ал жан басына шаанда алашы орынды Лксембург алады.