Инфляцияны экономикалы жне леуметтік салдары.

Инфляцияны экономикалы - леуметтік салдарлары жне антиинфляциялы саясат.

Инфляцияны салдары те крделі де кп ырлы. арыны баяу инфляция баа дегейі мен пайда нормасын сіреді, сондытан экономикалы жадайды (конъюнктураны) уаытша жандануына ыпал жасайтын фактор болады. Біра, уаыт артып инфляция тередегенде ол дайы ндірісті кедергісіне айналады, оамда экономикалы жне леуметтік жадай иындайды.

Инфляция оамда ашадан ашу белсенділігін арттырады, бл процесс арынды да, лаймалы трде жреді, тауар тапшылыы асындайды, ашалай ор жинау мддесі жойылады, аша-несие жйесіні ызметі бзылады, тауарды тауара тікелей айырбастау (бартер) туындап кеейеді.

Баа дегейіні арынды суі фискал (азына) жйесіне де теріс сер етеді, экономнкада «Танзи-Оливер сері» деп аталатын нтиже алыптасады. Бл серді XX асырды 70-жылдары Латын Америкасы экономистері ашып зерттеген еді. Инфляция салытан тскен табысты (тсімді) нсыздандырады. Мысалы, егер салытар жылды шінші ширегінде (кварталында) есептеліп осы жылды тртінші ширегінде тленген болса, онда гиперинфляция жадайында бюджетке тскен тсімдер нсызданады, яни бюджет тсіміні наты млшері азаяды. Инфляция жадайында трындарды олында саталан аша оры нсызданады, несие беруші мекемелер мен банктер шыын шегеді.

Экономиканы интеграциялануы (лтты шеберден шыуы) инфляцияны бір елден екінші елге ауысуына ммкіндік береді, бл халыаралы валюта жне тлем атынастарын иындатады.

Антиинфляциялы саясат. Антиинфляциялы саясатты масаты инфляцияны басарушылы етіп, ал оны дегейін едуір біралыпты етіп жасау. Ол шін ашалай – несиелік, бюджеттік, салыты дістері, кірістер саласындаы іс-шаралар, сондай-а тратандыруды ртрлі бадарламалары олданылады. Инфляциямен кресуді дістері тура жне жанама болуы ммкін.

1) жанама дістер: а) оларды орталы банкты басаруы арылы ашаны жалпы салмаын реттеу; ) оларды орталы банктерді басаруы арылы коммерциялы банктерді несиелік жне есептілік пайыздарын реттеу; б) коммерциялы банктерді міндетті орлары, орталы банктерді ашы базарда нды ааздармен операциялары.

2) Тура дістер: а) мемлекетті несиелерді жне сонымен бірге ашалай салматы тура жне тікелей реттеуі; ) бааларды мемлекеттік реттеу; б) жалаыны мемлекеттік (ксіподатармен келісу бойынша) реттеу; в) сырты сауданы, капиталды келу мен кету жне валюта баамын мемлекеттік реттеу.

Антиинфляциялы саясатты бірнеше жіктеулері бар. Мысалы, ортодоксальды жне гетеродоксольды.

1. Ортодоксальды нсасы экономикаа мемлекет жаынан аз араласуды классикалы емес тжырымдамасына негізделген. Бюджетті тегерілу жне айналымда ашалай салматы су темпін стап тру проблемаларын шешуде оны ызмет саласын шектеуді сынады.

2. Гетеродоксальды нса экономикалы рдістерді барысына аса белсенді мемлекеттік араласуды кздейді, соны ішінде: баа мен жалаыны сімін уаытша тотатып тастау; ксіпкерлікті жне халыты жинатарын ынталандыру жніндегі шаралар, е алдымен салыты ауртпалытарды тмендету арылы; нарыты инфрарылымды дамыту жне мірге маызды салалар мен ндірістерді олдау; сырты сауда мен валюталы операцияларды реттеу.

нсыздануды (инфляцияны) жаымсыз леуметтік жне экономикалы салдары кптеген елдер кіметтерін белгілі экономикалы саясат жргізуге мжбр етеді. Бл жерде экономистер е алдымен мына сраты жауабын табуа мтылады: крделі де тегеурінді іс-шаралар арылы инфляцияны жою керек пе, лде инфляция жадайына икемделген дрыс па?

Бл екі шты мселе ртрлі елдерде ерекше жадайлара байланысты шешіледі екен. Мысалы, АШ-та жне Англияда инфляциямен кресу мселесі мемлекет дегейіне ктеріліп ойылады. Баса бірталай елдерде инфляцияа икемделу іс-шаралары жргізіліп, тіпті арнайы бадарламалар да жасалады (табыстарды индексациялау жне т.б.)

Таырып №16