Р жекешелендіру: кезедері, формалары, дістері, мселелері
Адамзат оамыны даму тарихында меншікті р трлі типтері белгілі. Ерте дниені зінде жымды, жеке ебектік жне мемлекеттік меншік трлері алыптаса бастады. Оларды е бастылары: жеке жне мемлекеттік меншік болып саналады.
Жеке меншікті дамуы XIX – асырды екінші жартысыны ортасына дейін жзеге асты. Жеке меншікті дамуы еркін бсекені дамуына, ксіпкерлерді тиімділігін ктеруге, трындарды ажеттіліктерін анааттандыруа итермелейді.
Нарыты экономикаа кшу меншік атынастарын згертугі талап етеді. Меншікті мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру нарыа кшу барысындаы те крделі, маызды мселе. Орталытандырылан мемлекеттік экономиканы аралас экономикаа кшіру мселесі мемлекеттік тікелей басарудан тылып, бсекені дамытуды арастырады.
Мемлекет иелігінен алу жне жекешелендіру – бл нарыа бет алан шаруашылы ралдарын дамуына ажет жадайларды амтамасыз етуді, тиімді жне жауапты меншік иелерін алыптастыруды, наты бсеке ортаны алыптастыруды амтамасыз етуге тиіс. Мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіруді формалары р илы.
Жекешелендіру – меншік ыын азаматтара немесе меншікті мемлекеттік нысаны аидасында ндіріс жргізуші, жеке тла беру дерісі. Жекешелендіру экономиканы айта руды соы масаты болып табылмайды – бл тек меншік атнастарын айта руды дісі
Жекешелендіруді тсілдері
| 1. Аукционда байау бойынша сату жне сатып алу. | 2. Ксіпорын капита-лыны лесін сату (акцияларды) | 3. Жала берілген ксіпорынны млкін сатып алу. |
азастан Республикасында жекешелендіру мен мемлекет иелігінен алу процесі «Жекешелендіру жне мемлекет иелігінен алуды лтты бадарламасына» сйкес жргізіледі. Жекешелендіру ш негізгі баытта жргізіледі.
1.Кіші жекешелендіру – ебеккерлерді саны 200 адама дейін.
2.Жаппай жекешелендіру – орташа жне ірі ксіпорындар (200-500 адам) жне халыа жекешелендіру купондарыны блінуіне негізделді.
3.Жеке жобалы жекешелендіру – ірі ксіпорындар мен мемлекетті ерекше маызды ксіпорындары.
азастан республикасындаы жекешелендіру мен мемлекет иелігінен алу процесін 4 кезеге блуге болады:
1. 1. 1991-1992 ж.ж.- мемлекет меншігіні реформасы ке клемде нарыты экономикаа кшуге жадай жасау шін жргізілді. Бл кезде мемлекеттік меншікті мемлекет иелігінен алу жекешелендіру жзеге асырыла бастады. Негізгі масат ндірістік атынастарды жаа трін алыптастыру, меншік иелеріні жаа тобын ру. Мемлекеттік меншікті азаматтара баалы ааз трінде млкін бліп беруді кздеді. Бл кезде ашы аукциондар мен конкурстар арылы шаын, орта ксіпорындар жекешелендірді.
2. 2. 1993-1995 ж.ж. – мемлекет иелігіндегі млікті халыа айтару арылы нарыа кшу жадайын жасауы. Бл кезеде шаын жне жаппай жекешелендіру жргізілді. Мндаы негізгі масат нарыты экономикаа ту жадайын алыптастыру, мемлекет иелігінен алу барысында леуметтік ділеттілікті сатауа, жекешелендіруді тртіппен, мемлекетті баылаумен жузеге асуын амтамасыз ету. Жекешелендіруді ртрлі баыт блімінде халыты меншік деген ыы инвестиция тарту, оны ішінде шетелдік инвестицияларды ммкіндігі жзеге асуына жадай жасалды.
3. 3. 1996-1998 ж.ж. экономикадаы жеке секторды басымдылыымен атар мемлекетті халыа млікті айтаруыны аяталуы. Бл кезеде басты масат жекешелендіру саясатын аятау, экономикадаы жеке меншік лесін арттыруы жне тратандыру, осыан байланысты жаппай жекешелендірумен бірге жекелеген жобалар бойынша жекешелендіру жргізілді.
4. 4. 1999-2000 ж.ж. – мемлекеттік меншікті басару мен жекешелендіру задылы негізін жетілдіру жне басаруды тиімділігін ктеру. Мемлекеттік леске атысы бар ксіпорындар белгіленді.
азастан Республикасында мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіруді негізгі масаты мынада:
— шаруашылы субъектілеріні тиімді трі ретінде жеке меншік топтарын алыптастыру;
— бсекелестік ортаны алыптастыру арылы, ндірісті монополиясыздандыруды амтамасыз ету;
— шаын жне орта бизнесты дамыту;
— жеке бизнес басымыра йымды шаруашылы рылымды алыптастыру;
Таырып № 23
Макроэкономика-лтты экономиканы негізі
1.Макроэкономика дегеніміз- лтты ндіріс клеміндегі крделі мселелерді зерттейтін экономиканы крделі блімі. Макроэкономика баа мен жалпы жмыссыздыты дегейін, жалпы ттыну мен инвестицияларды, жиынты сраныс пен сынысты зара байланысын жне лтты экономика жадайыны згеру задылытарын арастырады.
Макроэкономика ілімі ХХ асырды 30-шы жылдары з алдына экономика ілімінен блініп шыты. Бл блімні Дж. Мейнард Кейнс алады. Ол 1936 жылы “Жмыса тарту, процент жне ашаны жалпы теориясы” деген ебегін жазады. з ебегінде ол ттыну мен ндіріс клемі, инвестицияны суі мен кемуі арасындаы байланысты, мемлекетті экономикаа араласуын арастырады. Кейнс мектебіні экономистері аша-несие саясатын олдану арылы аша сынысына баылау жргізуге болатынын длелдеді.
Макроэкономикалы кзарас бойынша лтты шаруашылы 4 экономикалы субьектіні арастырады:
1) й шаруашылыы секторы;
2) ксіпкерлік сектор;
3) мемлекеттік сектор;
4) шекарадан тыс шетелдік сектор.
й шарушылыы дегеніміз- з ажеттіктерін анааттандыруа баытталан елді ішіндегі шаруашылы яшытары. Оны экономикалы белсенділігі ндіріс факторларын ынанда крінеді.
Ксіпкерлік сектор дегеніміз - елді ішінде тіркелген барлы фирмаларды жиынтыы. Оны эконмикалы белсенділігі ндіріс факторларына сраныс тудыранда, игіліктерді сыну жне инвестициялауа байланысты.
Мемлекеттік сектор дегеніміз - барлы мемлекеттік институттар мен блімшелерді жиынтыы. Оны экономикалы белсенділігі сатып алу, салы салу жне ашаны сынудан крінеді.
Шетелдік сектор дегеніміз - елді шекарасынан тыс жерде траты орналасан экономикалы агент, сонымен атар шетелдік мемлекеттік институттар. Оны экономикалы белсенділігі зара тауар, ызмет, капитал жне валюта айырбасынан крінеді.
2. Макроэкономикалы крсеткіштерге жататындар:
а) лтты байлы- азіргі тада оамны олында бар тарихи дамуда ора айналан игіліктер, ттыну ндарыны жиынтыы (ндірістік орлар, леуметтік инфрарылым, рухани байлытар, апаратты ресурстар, тарихи, мдени, деби ндылытар).
) Жиынты оамды нім дегеніміз- 1 жылда материалды ндірісте ндірілген нім мен ебек заттарыны айталанан есебіні жиынтыы.
Таырып № 24