Экономикалы теорияны даму кезедері тмендегідей блінеді.
Ф-ОБ-001/026
А.Ясауи атындаы Халыаралы аза-трік университеті
Экономика факультеті
Экономика» кафедрасы
|
«Экономикалы теория» пніні
ПРАКТИКАЛЫ ОУ ДІСТЕМЕЛІК РАЛЫ
растыран: Магистр-оытушы С.Баймратов
Тркістан 2013 ж.
Оу дістемелік рал Р БМ «__»____________20____ ж. №____бйрыымен бекітілген жне олданыса егізілген, 5В050600 – «Экономика» мамандыы бойынша МЖМБС _______ жоары ксіптік білім стандарты жне пнні Р БМ «___»_20____ ж. №____ бйрыымен бекітілген пнні типтік оу бадарламасы (оу бадарлама – тадау компоненттері шін) негізінде дайындалан.
Силлабус кафедраны № _1_ «_26_» __тамыз _ 2013 ж. мжілісінде талыланды
Кафедра мегерушісі, э..к., доцент ______________Г.зіретбергенова
Силлабус факультетіні № _1_ «_27_» __тамыз__ 2013 ж. оу–дістемелік кеесіні аралып малданды.
Оу–дістемелік кеесті трайымы _____________ М.Оспанкулова
Силлабусты рылымы университетті №_1_ «_28_» _тамыз_ 2013 ж.оу-дістемелік кеесінде талыланып, олданыса сынылды.
Таырып. ЭКОНОМИКАЛЫ ТЕОРИЯ ПНІ МЕН ДІСТЕРІ.
Экономикалы теория.
Экономиканы зерттеу дістері.
Экономикалы теорияны функциялары.
Масаты: Экономикалы теорияны пнін, дістерін, ызметтерін арастыру, оны азастанда нарыты жйені алыптасуындаы жне дамуындаы рлін крсету.
1. Экономикалы теория пніні алыптасуы мен дамуыны тариы.
2 Экономикалы былыстарды зерттеу дістері. Позитивтi жне нормативтi экономикалы теория.
3 Экономикалы теорияны ызметтерi. Экономикалы теория мен экономикалы саясат.
Негізгі тсініктер мен терминдер
Институционализм, Кейнсианды мектеп, Классикалы саяси экономия, Маржинализм, Меркантилизм, Неолассикалы теория , Физиократизм, Экономикалы задылытар, Экономикалы игіліктер, Экономикалы ажеттіліктер, Экономикалы категориялар, Экономикалы теория, Экономикалы теорияны зерттеу дістері.
Дріс мн-мтіні.
Экономикалы теория - бл адамдарды шексіз ажеттілігін анааттандыру шін оамдаы шектеулі немесе сирек кездесетін ресурстарды пайдалану арылы игіліктерді ндіруді зерттейтін ылым.
Экономикалы ойлау адамзат аамыны рдасы болып табылады. Оны алашы айнар кзі ежелгі Египеттен басталады.
Е алаш рет б.д.д. III- асырда грек ойшылдары Аристотель мен Ксенофонт ебектерінде экономикалы болмыс тсініктеріні бірнеше нсаулары дниеге келді. Философ, рі экономист Аристотель айырбас, ашаны пайда болуы мен атаратын ызметін зерттейді. Біра бл алымдар экономикалы ілімді дербес бір ттас жйеге айналдыра алмады.
Экономика деген гректі сзі, сзбе сз аударанда «й шаруашылыын жргізуді нері» деген маынаны білдіреді.
азір оны мазмны айтарлытай згеріске шырады. Шаруашылы тек отбасы тірегінде емес, сондай - а айма, ел, лемдік шеберде жргізіліп, басарылатын болды жне тек теориялы белгілеріне ана емес, сондай а ндірістік белгілеріне байланысты (фирма, ксіпорын, сала) йымдастырылатын болды.
Экономикалы теория дербес ылым болып XVIXVII асырларда тауар – аша атынастары кеейген капитализм кезеінде тбегейлі алыптаса бастады.
Экономикалы теорияны даму кезедері тмендегідей блінеді.
Меркантилизм – е алаш экономикалы ілім XVIXVII асырларда меркантилизм мектебі болды (итальян сзі «мерканте» - саудагерлер кпес, сауда, пайда). Бл ілімні негізінде оам байлыыны айнар кзі материялды ндіріс емес, тауар аша атынастарында болды.
Меркантилистерді талабы бойынша тауарды шет елдерге кп сату олардан аз сатып алу, сйтіп елдегі аша орын кбейту. Олар сырты сауданы дамыту арылы елдегі алтын мен кмісті клемін молайту негізінде халыты байытуа болады деді. Демек меркантилистер тек сауда капиталыны мддесін орады. Сондытан халы шаруашылыын толы амтитын ілімге айнала алмады. Бл ілімні крнекті кілдері Т.Мен, А.Монкретьен, І Петр, И.И.Посошков.
Физиократизм – (XVIII) оамны байлыы саудада емес ндірісте деген аида е бірінші «физократтар» мектебіні кілі Франсуа Кенэні ебегінде пайда болды, біра ол лтты байлыты айнар кзі ауыл шаруашылыыны ебегінде деп есептеді.
«Физио» - табиат, «кратос» - стемдік. Алайда ндірісті тек ауыл шаруашылыымен шектеп халы шаруашылыын баса салаларын німсіз деп есептеу дрыс болмады. Бл кезені крнекті кілдері Ф.Кенэ, А.Тюрго, Дюпон де Немур.
Классикалы саяси экономия - ХІІІ асыр (У.Петти, А.Смит, Д.Рикардо, Буагильбер) - ндірісті барлы саласын зерттеп, барлы тауарларды ндылы лшемі негізі ебекте деп длелдеген. Экономиканы нарыпен реттелуін жне оамны барлы топтар табыстарыны айнар кзін анытаан. ХІХ асырды ІІ жартысы басында саяси экономия екі баыта блінді: марксизм жне маржинализм.
а) Марксизм – (К.Маркс, Ф.Энгельс, В.И.Ленин, Г.В.Плеханов). Зерттеуді негізгі нысаны – капитализмні экономикалы задылытары. К.Марксты ашан басты жаалыы: оамды-экономикалы формация, капитализмні даму задылытары, социализмні жаа жйе ретінде пайда болуы, дайы ндіріс пен экономикалы дадарыстар теориясы, тауара сіген ебекті екі табиаттылыы, осымша н туралы ілімдерді алыптастырды, абсолюттік рентаны, жалдамалы ебекті мнін арастырды. К.Маркс оамды екі топа блу арылы барлы экономикалы былыстар да талданды. осымша нны теория маынасы ндірісте пролетариатты аналуы арылы крініс тапты.
б) Маржинализм – (К.Менгер, У.Джевонс, Л.Вальрос). Маржинализмні басты категориялары шекті пайдалылы, шекті німділік, шекті шыындар. Шаруашылыты тиімді йымдастыру шін шектеулі ресурстарды е пайдалы блуді дістерін іздестіру жргізілді. Микроэкономикалы талдауда шекті крсеткіштер олданылу дістері арастырылды. Маржинализм экономико-математикалы тсілдер мен лгілерді ке олданады. Л.Вальрос математикалы мектептін негізін алаан. Ол жалпы нарыты тепе-теділік лгісін жасаан, оны негізі сраныс пен сынысты талдау.
Неоклассикалы теория - ХІХ асырды 90 жылдары (Д.Кларк, А.Маршалл, А.Пигу). Неоклассиктерді ойы келесіде: егер нарыты экономиканы субъектілеріне ммкіндігінше экономикалы еркіндік бірлесе те жасы ызмет атаран болар еді деп есептеді.
Кейнсианды мектеп – ХХ асыр (Дж.Кейнс). Бл аымны «капитализмді реттеу» теориясы бойынша: экономиканы нарыты реттеумен атар мемлекетті араласуыны ажеттілігін айындады.
Институционализм – ХХ асырды 50 жылдарыны аяы (Т.Веблен, У.Митчел, М.Вебер, В.Зомбарт, Д.Гэлбрейт жне т.б.). Экономикалы дамуды сипатын райтын тек нары емес, ол – экономикалы институттарды барлы жйесі. Бл баыт кілдері оамны жоары мратыны крінісіне леуметтік бадарламаларды, индикативтік жоспарлау жне баса да экономикадаы мемлекетті араласу шараларды жатызуы.
Экономикалы ылым е алдымен экономикалы ажеттіліктер мен оларды анаттандыру жолдарымен дістерін зерттейді. ажеттілік – бл адам баласыны мір сруіне бір нрсені жетіспеуін сезінеді. Ол сезім оларды ызметке, кш – жігер жмсауа, ойлауа итермелейді.
Экономикалы ажеттілік – адамдарды з мтаждарын анааттандыру масатында белсенді ызмет етуге мжбр ететін озаушы кш болып табылады. ажеттіліктерді анааттандыру дегейіне арай жаа ажеттіліктер туады. Оны рылымы, саны, сапасы, згеріп отырады. ажеттіліктерді здіксіз суі адамдарды экономикалы эволюциясыны кптеген деректерімен длелденді. р бір 10 жыл сайын ттыну тауарлары мен ызметтерді трлері екі есеге сіп отырады. Мндай экономикалы задылы жеттіліктерді су заы деп аталады.
ажеттіліктерді трлері:
- Алашы (тменгі) - ажеттілік адамдарды мір сруіне е алаш керек ажеттіліктер. Олара толы киім, баспана т.б жатады.
- Екінші реттік (жоары) ажеттіліктер. Екінші реттік (жоары) ажеттілік – бл адамны рухани жадайы, леуметтік ортасы, интелектуалды дегейіне байланысты пайда болатын ажеттіліктер. Бл ажеттіліктерді альтернативті (тадау) ажеттіліктері деп те атайды. Мысалы: кітаптар, снді киімдер, ымбат бйымдар, сондай-а білімге мдениетке ажеттіліктер.
анааттандыру тріне арай ажеттіліктерді жеке жне жымды деп блуге болады.
Жеке ажеттіліктер – бл жеке адамны зін анааттындыра алатын ажеттіліктер. Мысалы: киім, тама, мздатыш, машина т.б тауарлар сатып алуы.
жымды ажеттіліктер - мірде жеке бір адам анааттандыруа ммкін емес,кп шыын ажет ететін ажеттіліктер бар. Оларды кпшілік кмегімен жымды трде анааттандырады. жымды ажеттіліктерді анааттандыру жнінде шешімдерді басару органдары абылдайды.
Дегенмен, кез келген ажеттілікті трге блумен жіктеу шарты: бір адам шін алашы деп табылатын ажеттілік баса адам шін сндік бйым болуы ммкін, немесе брын сндік деп табылатын нрсе, енді алашы ажеттілік атарында болуы ммкін. Мысалы: жоары ажеттілік деп аталатын кітап.
Экономикалы игіліктер – бл ажеттіліктерді анааттандыру масатындаы нрселер мен заттар. Оларды біреулері шексіз трде болады. (Мысалы: ауа). Оларды еркін игіліктер деп атайды, басалары шектелген оларды экономикалы игіліктер деп атайды.
Экономикалы игіліктер заттар (тауарлар) мен ызметтерден трады. ызметтерді заттай тауарлардан айырмашылыы:
1.Оларды ндірісі мен ттынылуы бір мезгілде болады
2.Оларды мраа алдыруа болмайды.
3.Оларды сатауа немесе жинатауа болмайды.
Мндай ажеттіліктер тікелей адамдар арасындаы рекетке байланысты анааттандырады. Пайдалану масатына арай заттай игіліктер мен тауарлар екі трге блінеді.
- Ттыну заттары (киім – кешек, тама баспана).
- ндірістік рал – жабдытар немесе инвестициялы (машина, станоктар, зауыт ралдары).
Тауарды ттынуа ма, лде ндірісте ме айсысына жататынын екі жадайа байланысты анытауа болады.
Ø Тауарды кім сатып алады – жеке адам немесе фирма.
Ø Тауар не шін ажет: ттыну тауарлары ажеттіліктерді анааттандырады, ал ндірістік тауарлар баса тауарларды ндіру шін пайдаланылады сондытан олар ажеттіліктерді аралы трде анааттандырады.
Тауарды екі трі де за мерзім жне ыса мерзім аралыында пайдаланады. Кейде кп мерзім олданылатын игіліктерді за уаытты жне ыса уаытты экономикалы игіліктерге блуге болады.
Игіліктерді зара орын ауыстырушы жне зара толытырушы тауарлар деп блуге болады. Орын ауыстырушы тауарлара тек ттыну тауарлары мен ндірістік ресурстарды (Мысалы: май мен маргарин балмзда пен сусындар, плащ пен пальто) ана емес сондай а жол ызметті жатызуа болады жне мдени ызмет саласы т.б жатызуа болады. Экономикалы игіліктерді азіргі жне болашатаы деп блуге олады.
Баса ылымдара сас экономикалы теория ылыми танып-білуді ртрлі дістерін олданады. Экономикалы теорияны зерттеу дістері келесі кестеде крсетілген.
1.1. кесте