Оамды ндірісті рылымы
| Материалды ндіріс | Материалды емес ндіріс |
| нерксіп, ауылшаруашылыы, материалды-техникалы жабдытау, сауда, оамды тама саласы, рылыс, су шаруашылыы жне т.б. | Денсаулы сатау, білім беру, клік, байланыс, мдениет, несиелік мекемелер, оамды мекемелер, басару органдары. |
ндіріс зіліссіз, айталанып отыруы ажет. ндіріс процесіні траты айталануын, зіліссіз жаыруын дайы ндіріс деп атайды.
Дайы ндірісті типтері
Жай ндіріс лаймалы ндіріс.
Жай дайы ндірісте ндіріс процесіні клемі мен ауымы зіліссіз згермеген кйде алады. ндіріс процесіні клемі мен масштабыны еселене зіліссіз айталануын жне жаыруын лаймалы дайы ндіріс дейміз.
лаймалы ндірісті трлері:
1. Экстенсивті ндіріс - факторларды сан жаынан молаюы арылы дамиды.
2. Интенсивті ндіріс – техника мен технологияны жетілдіру нтижесінде дамиды.
3. Аралас - ндіріс факторларды сан жаынан молаюы жне техника мен технологияны жетілдіру нтижесінде дамиды.
Тиімділік проблемасы экономикалы теорияны негізгі проблемасы. Ол оамны шексіз ажеттіліктерін максималды анааттандыру шін шектелген ресурстарды мейілінше дрыс пайдалануы жолдарын зерттейді.
Экономикалы тиімділік ндіріс процесінде пайдаланылатын шектелген ресурстар клемі мен ндіріс нтижесінде алынан нім клемі арасындаы байланысты сипаттайды. Жмсалан шыындардан нім клеміні кп болуы тиімділіктін жоары екенін крсетеді жне керісінше.
Экономикалы теорияда рбір шаруашылы субъектісі з мддесін кздейді:
- ттынушы - ажеттілігін максималды анааттандыруды;
- фирмалар - пайданы максималдауды;
- мемлекет - халыты л-ауатын максималдауды жасартуы кздейді.
Осы масаттарды жзеге асыру экономикалы субъектілерді тиімді іс-рекетін сипаттайды.
ндіріс оамны ажеттілігін толы анааттандыру шін тауарлар мен ызметтерді барынша мол ндіру шін йымдастырылады. Біра та ресурстарды шектеулігінен тауар мен ызметтерді тадау проблемасы туады, яни андай тауарларды ндіру керек, андайдан бас тарту ажет. Тадау проблемасын графикте ндіріс ммкіншілігіні исы сызыы арылы круге болады.
Наты мірде адамдар алтернативті (баламалы) шыындармен кездеседі. Егер ресурстар бір нрсеге жмсалуы ммкін емес. Бдан ортынды жасаса ресурстарды пайдалану - бл кейбір ммкіндіктердін жоалту, яни орларды бір масатта пайдаланса, оларды баса масатта пайдалану ммкін емес. Бл жоалан ммкіндіктерді лшеп баалануа болады. Баламалы шыындарды ндірістік ммкіндіктер сызбасы арылы бейнелеуге болады.
|
Y
А C D
F
E
B X
Альтернативті шыындар - пайдаланылмаан ммкіндіктер. Бдан туындайтын орытынды экономикада альтернативті (баламалы) шыындары тмен тауар ндіру ажеттігі. ндірістегі барлы шыындар баламалы шыындар болып табылмайды. Баламалы емес - шыындар бл ндірушіні бас тарта алмайтын шыыны. Ол шыындарды ндіруші міндетті трде жмсайды.