Ндіріс шыындарыны классификациясы
1. 
Шыындарды есепке алу тсілдері бойынша:
Жоарыда келтірілген схемаа мынадай тжырым жасауа болады. Бухгалтерлік шыындар - німні белгілі бір млшерін ндіруге наты жмсалан ндіріс факторларыны шыындары жатады. Онда факторлар сатып алынан баамен крсетіледі. Ксіпорын шыындары бухгалтерлік жне статистикалы есеп беруде німні з ны трін алады.
Экономикалы шыындар ресурстарды сиректігіне жне оларды балама пайдалану ммкіндіктеріне негізделеді. Тауар ндіру шін алынан ресурстарды экономикалы шыындары, оларды те олайлы пайдаланып ндірген на те болады. Блар айын жне айын емес шыындар болып блінеді.
Айын шыындар - ндіріс факторларымен жабдытаушылара айын аша формасындаы тлем трінде жмсалатын шыындар. Олара ресурстарды сатып алу шыындар; жмысшылар; ызметкерлерге жалаы тлеу, клік шыындары т.б.
Айын емес шыындар - ндірісте пайдаланылан фирманы з иелігіндегі ресурстарды нын айтады; имараттарды жала берілмеу шыындары т.б.
2. ндірілген нім клеміні згеруіне байланысты:
Траты шыындар – (FC) белгілі уаыт аралыында ндіріс пен ткізу клеміні згеруіне байланысты емес шыындарды атаймыз. Траты шыындарды графикалы бейнесін блігіне паралельді тзу сызы крсетеді.
Tc
C
Vc
Fc
Q
Траты шыындара: облигациялы заем, міндетті тлемдер, ренталы тлемдер; имараттар мен жабдытарды амортизациялы тлемдеріні блшегі; сатандыру жарналары, жмысшыларды ебек аысы т.б. Олар стартты (бастапы) жне алды шыындар болып блінеді. Стартты шыындара - ндіріс пен ткізуді айта басталуымен байланысты жмсалатын траты шыындарды бір блшегі жатады. Бл шыындарды координата осінде круге болады.
 |
C
Fc
стартты
шыындар
-----------------------------------------------
алды
шыындар
 |
алды шыындар дегеніміз - ндіріс пен ткізу белгілі бір уаытта толы тотаанына арамастан жмсалатын ксіпорындарды траты шыындарды бір блігін жатызуа болады.
згермелі шыындар (VC)– белгіленген мерзімде німді ткізу мен ндіру клеміне тікелей байланысты шыындар. Олара жалаы, шикізат отын, клік ызметіне, электр жйесіне шыындар. Ол шыындарды ксіпкер ндіріс клемін згерте отырып болжай алады. згермелі шыындар 3 трге блінеді:
1. Пропорционалды згермелі шыындар - егер клемі мен шыындарыны згерісіне пара-пар келсе алыптасады.
2. Дегерессивтік згермелі шыындар – шыындарды салыстырмалы суі ндіріс клеміні салыстырмалы кбеюінен аз болан жадайда алыптасады.
3. Прогрессивтік згермелі шыындар - згермелі шыындарды суі ндіріс клемінен арты болан жадайда орындалады.
a) б) c)
C C Vc C Vc
 |
Vc
Q Q Q
3. Ксіпорынны жалпы шыыны (ТС) деп траты жне згермелі шыындарыны осындысынан трады.
німні жаа бірлігімен бірге, жалпы шыындар згермелі шыындарды сомасындай шамаа сіп отырады. Ксіпкер шін німні бір блігін ндіруге жмсалан шыындарды маызы зор. Ол орташа шыындар деп аталады.
4 ндірісті тиімділігін жне табыстылыын анытайтын шыындар:
4.1. нім ндірісінде бір данаа шыан шыындарды білу шін орташа шыындар есептелуі:
- орташа траты шыындар;
- орташа згермелі шыындар;
- орташа жалпы шыындар.
Осы крсеткіштер арылы фирманы пайдасын анытауа болады:
1. Егерде тауарды баасы (Р) орташа шыындардан (АТС) кем болса, яни Р<АТС, фирма шыына алады.
2. Егер тауарды баасы (Р) орташа шыындардан (АТС) арты болса, Р>АТС, фирма р бір тауардан осы айырмашылы клемде пайда алады.
3. Егер баа орташа шыындара те болса, яни Р=АТС, фирма нолдік жадайда болады, пайда да алмайды, шыына да алмайды.