Мультипликатор жєне акселератор єсері

Мультипликатор – кµбейткіш, ал акселератор б±л дайын µнім с±ранысыныњ µсуіне деген интенсивті µсушілік коэффиценті. «Мультипликатор» ±ѓымын аѓылшын экономисті Кан 1931 ж. ендірген, кейінірек Дж.М.Кейнс µзініњ «Ж±мыспен ќамту, µсім жєне аќшаныњ жалпы теориясы» (1936 ж.) кітабында дамытты. Б±л ±ѓымды Р.Харрод, А.Халли, Д.Хинс, П.Самуэльсон, Н.Колдар жєне т.б. µз ењбектерінде ќарастырѓан. Мультипликатор ќолда бар к‰рделі ќаржыныњ µсуі кезіндегі ±лттыќ табыстыњ ќанша есеге µсетіндігін кµрсетеді. Мысалы, жања жолды салуѓа к‰рделі ќаржы 5 млн. доллар керек дейік жєне орташа табыс жылына 1000 млн. доллар болатын. Алѓашќы кезде 1000 адамды ж±мысќа тартады. Біраќ жолды салуѓа белгілі кµлемде ірі жабдыќтар мен материалдар ќажет жєне оларды µндіруге ж±мыс атќаратын 1200 адам керек (сол б±рынѓы жылдыќ табыс бойынша) болды. Ж±мысты атќаратындардыњ µсуі т±тыну заттарына с±ранысты µсіре т‰седі. Сµйтіп келесі кезекте олардыњ µндірісініњ ±лѓаюына алып келеді жєне 800 адамды ќосымша ж±мысќа тартады.

Демек, инвестициямен тікелей байланысты 1000 ж±мысшыны жалдау нєтижесінде, ж±мысты атќарушылардыњ т‰пкі жиынтыѓын 3000 адам жалпы 15 млн. доллар табысын ќ±райды немесе алѓашќыдан 3 есе кµп деген сµз. Б±л жаѓдайда мультипликатор 3-ке тењ. Мультипликатор инвестиция клемі скендегі Ж млшеріні кбеюін крсететін санды коэффициент.

 

Ж¦¤ (лтты табыс) сімі

Мультипликатор МР= ;

Инвестиция сімі

DЖ¦ = МР * DІ

Мультипликатор ттынуа шекті бейімділікке (MPC) тікелей туелділікте жне ор жинауа шекті бейімділікке (MPS) кері туелділікте боландытан

1 1

MP= ---------------- = -------------;

MPC MPS

Инвестиция мен табыс згерістері арасындаы туелділікті келесі шартты мысалда круге болады. Айталы, инвестиция сімі 50 млн. долларды расын. Бл жадайда табыс та лаяды. Табыс алушылар оны ттынуа шекті бейімділікке сйкес жмсайтын болады. Айталы, табыс сіміні 80%-і немесе 40 млн. доллар (50*0,8) ттыну тауарлары мен ызметтеріне жмсалынатын болады, нтижесінде ттыну игіліктерін ндіретін салаларда табыс лаяды. Бл табысты алушылар з кезегінде здеріні ттынуа бейімділіктеріне сйкес 80%-ін немесе 32 млн. долларды (40*0,8) ттынуа жмсайды. Бл сома тауарлар мен ызметтерді сатушыны табысын рай отырып, таы да 80% немесе 25,6 млн. доллар (32*0,8) ттынуа жмсалады. Нтижесінде табысты жалпы сімі 250 млн. доллара жаындайды. Сонда:

 

1 1

MP= --------- = ------------- = 5;

MPC 1-0,8

 

Демек, табыс сімі DY (Ж, Т) = DI* MP =50*5 = 250 млн. доллар

Сондыќтан:

1. Ќаншаѓа халыќтыњ ќосымша т±тынуѓа кеткен шыѓындары кµп болса, мультипликатор мµлшері кµп болады. Инвестиция µсімшілігіне берілген кµлемінде Ж¦¤ µсімшілігі болады.

2. Ќаншаѓа халыќтыњ ќосымша жинаќтауы кп болса, мультипликатор мµлшері тµмен болады, инвестиция µсімшілігі берілген кµлемінде Ж¦¤ µсімшілігі болады. Акселератордыњ іс-єрекеті мультипликаторѓа байланысты: мультипликатор инвестицияныњ кµбеюімен ±лттыќ табыстыњ µсуін (оныњ µсуі еселенеді) ќарастырады; акселератор нім (табыс, сраныс) сіміні тек ана туелді инвестициялара, яни ттыну шыындары дегейіні лаюы нтижесінде пайда болан жаа капитала атынасын крсетеді. Акселерация принципі ттыну шыындарыны лаюы немесе азаюы капиталды орлануында згеріс туызатындыынан трады. Акселерация принципін алѓаш рет 1913 ж. Француз экономисті А.Афтольон (1874-1956 ж.ж.) жєне 1919 ж. Американ экономисті Дж.М.Кейнс ±сынѓан. Кейінірек ол Р.Харрод, Дж.Хикс, П.Самуэльсон ењбектерінде одан єрі дами т‰сті. Акселератор ол осы жылѓы инвестиция µсімшілігініњ µткен жылдары ±лттыќ табыстыњ µсімшілігіне сандыќ ќатынасы.

 

Аѓымдаѓы жылѓы инвестиция сіиі

Акселератор = ;