Бкіллемдік тартылыс заы.

Табиатта барлы денелер бірін-бірі тартады. Осы тартылу заын Ньютон ашан жне бкіллемдік тартылыс заы деп атайды. Бл за бойынша: екі материалды нктені тартылыс кші, осы нктені массаларына тура пропорционал жне ара ашытыыны квадратына кері пропорционал. мндаы - пропорционалды коэффициент, гравитациялы траты деп аталады, оны шамасы =6.672·10^-11 H·м²/кг², m₁ жне m₂ – денелерді массалары, r – денелерді ара ашытыы.

Космосты жылдамдытар.

Жерді айналып шу шін денені зіндік жылдамдыы болуы керек.

Бірінші космосты жылдамды: ₁=7.9 8км/с

Екінші космосты жылдамды: ₂ =11.211км/с

шінші космосты жылдамды: ₃ =16.717км/с

Сйытардаы ысым. Паскаль заы. Архимед кші.

Сйытардаы ысым

Затты бірлік клеміндегі массасы болып заты тыыздыы табылады. m-затты белгілі млшеріні массасы да, V - оны клемі.Тыызды температураа жне ысыма туелді болады. ысым деп бетті бірлік ауданына бетке перпендикуляр баытта тсірілген кш аталады. P = F/S , S - бетті ауданы. Мысалы, суа батырылан s дене бетіні рбір элементіне сйы тарапынан, бетке перпендикуляр баытталан F кш сер етеді. Бірлік аудана сйыты тсіретін кші сйыты ысымы деп аталады. лшем бірлігі: 1 Па =1 Н/м² Сйыты бетінен h тередікте орналасан нктені арастырайы. Сйыты ішіндегі h тередіктегі ысымды нктені стіндегі сйы баананы салмаы тудырады. S аудана сер ететін кш F =Shg болады, мндаы Sh – баананы клемі, -сйыты тыыздыы, g-еркін тсу деуі. Сонда ысым P= F/S=gh .

Паскаль заы

алыпты сйытар мен газдарда ысым Паскаль заына баынады: Тыныштыта тран сйыты барлы баытында, кез келген жерінде ысым бірдей жне ысым барлы клемге бірдей беріледі. Сйыа немесе газа тсірілген атмосфералы ысым барлы клемге бірдей беріледі. Берілген клемдегі сйыа немесе газа тсірілген ысым клемні ішіндегі барлы нктелерге згеріссіз таралады. Сйыа немесе газа батырылан денені салмаы азаяды. Осы жадайда денеге тмен арай баытталан ауырлы кші мен сйыты немесе газ тарапынан жоары арай баытталан ыыстырушы кш сер етеді.

Архимед кші

Тыыздыы ₁ сйыа батырылан биіктігі h рбір шетінін ауданы S болатын цилиндрді арастырайы. Цилиндрді жоары шетіне орта тарапынан P₁=₁gh₁ ысым тсіріледі. Тмен арай баытталан кш сонда F₁=P₁S= ₁gh₁S. Цилиндрге тменгі жаынан F₂=P₂S = ₁gh₂S кш сер етеді. Осы екі кшті те серлісіыыстырушы кш болып табылады: ол жоары арай баытталан жне мынаан те: F=F₂-F₁=₁gS(h₂-h₁)= ₁gSh=₁gV . Мндаы Sh=V - цилиндр клемі. Сйтіп цилиндрге сер ететін ыыстырушы кш шама жаынан цилиндр ыыстырып шыаран сйыты салмаына те. Бл орытынды батырылан денені пішініне туелсіз. Архимед заы деп аталады. Сйыа батырылн денеге денені ыыстырып шыаран сйыыны салмаына те ыыстырушы кш сер етеді.

Егер сйы сыылмайтын болса, оны тыыздыы ысымнан туелсіз. Онда сйы аыныны клдене s имасында, биіктігінде жне тыыздыында салмаы: P=gsh ,ал тменгі блігіне тсірілген ысым биіктікпен сызыты трде згереді:

p=P/S=gsh/S=gh

мндаы gh - гидростатикалы ысым деп аталады.

12. Сйыты аын сызытары мен аын ттіктері. зіліссіздік тедеуі (тедеуді орытып шыару)

Кинематикалы трыдан арастыранда, сйы озалысын оны рбір блшектеріні озалысымен сипаттауа болады. Сйы озалысын арастыранда аын сызытары жне аын ттігі деген ымдар пайланылады. Млде сыылмайтын жне млде ттыр емес сйы идеал сйы деп аталады. Сйыты рбір блшегі зіне тн жылдамдыты векторы бойымен озалады, яни сйы жылдамды векторыны рісі болып табылады. Егер жылдамды векторы бойымен сызытар жргізсек, оларды рбір нктесінен жргізілген жанама сйы блшегі, жылдамдыты сол нктедегі баытына дэл келсе, онда мндай сызытарды аын сызытары деп атайды. Сйытарды аын сызытарымен шектелген блігін аын ттігі деп атайды.

Зілісcіздік тедеуі

Айталы, аын ттігі бойымен зіліссіз сйы аып жатсын. Мндаы аыс сйы массасыны саталу заын анааттандырады. Олай болса, аын ттігіні клдене имасы s арылы t бірлік уаытта тетін сйы массасы m мынаан те болады: m=st егер сйы сыылмайды деп есептесек, онда s₁ имадан аып тетін сйы клемі андай болса, s₂ имадан аып тетін сйы клемі де дэл сондай, сондытан

₁₁st = ₂₂stбдан мндаы ₁ = ₂ екенін ескерсек, онда , ₁s₁ = ₂s₂яни, сыылмайтын ттыр емес сйы аысыны жылдамдыы мен аын ттігіні клдене имасыны кбейтіндіcі берілген аын ттігі шінтраты шама болады. Бл айтылан ортынды аынны зіліссіздігі жніндегі теоремасы деп аталад ы.