Лупа, микроскоп, кру трубалары

Негізгі бліміні бірі оптикалы система болып келген приборлар оптикалы приборлар д.а. Кейбір оптикалы приборлар (мыс, фотоаппарат, проекциялы аппарат т.т.) нрсені кескінін арнап орнатылан экран бетіне тсіреді. Ал кейбіреулері (мыс, лупа, микроскоп, телескоп, дрбі, т.б.) кзбен осылып бірттас оптикалы система тзеді., осындай крделі система беретін нрсені кескіні кзді тор абышасына тседі. Мндай приборлар кзге сталатын приборлар немесе визуаль приборлар д.а.

Лупа.са нрсені лкетіп кру шін олданылатын жинаыш линза лупа д.а. Баыланатын нрсе линза мен оны фокус жазытыы аралыына ойылады. Сонда нрсені кескіні жорымал, лкен жне тура болады.

Сурет. Лупа

1- суретте кішкене АВ стрелка трінде алынан нрсені лупамен араандаы жары сулелер жолдары крсетілген. Мнда А нктесінен шыан сулелер уелі лупадан ткенде сынады, одан со кзге еніп, оны сындырыш орталарынан тіп, таы да сынып, аыры тор абышаны А₁ нктесіне келіп тоысады. А нктесі А₁ нктесіні шын кескіні. Егер лупа жо болып, кз тиісті ашытытаы лкейген А₁В₁ нрсені тікелей крген болса, яни А нктесі А₁ нктесі орнында трса, бл жадайда да оны кескіні сол А₁ нктесінде болан болар еді. Сйтіп лупадан тіп сынан сулелер кзге тскенде А₁В₁ жорамал кескін наты нрседей болып тседі.

Лупаны брышты лайтуы шамамен аны кру аралыыны линзаны алдыы фокус аралыы f-а атынасына те болады:

= (1)

алыпты кз шін D=250 мм, лупа ретінде олданылатын линзаларды фокус аралыы f=100-10 мм болады. Сонда лупаны лайтуы 2,5 еседен 25 есеге дейін болды. Лупа аберрацияларын жндеу шін кбінесе ол екі линзадан жасалады.

Микроскоп.Жаындаы са нрселерді те лкейтіп кру шін трліше микроскоптар олданылады. рбір микроскопты оптикалы системасы объектив жне окуляр делінетін 2 бліктен ралады. арапайым микроскоптарды бл бліктері жеке линзалардан жасалады, ал осы кнгі микроскоптарды объективтері мен окулялары центрленген крделі – оптикалы системалар болып келеді.

Сурет. Микроскоп схемасы

2 – суретте нрсені микроскоппен араандаы жары сулелері жолы крсетілген, мнда объектив жне окуляр ретінде L₁ жне L₂ линзалары алынан. аралатын кішкентай АВ нрсе ыса фокусты L₁ объективті алдына, алдыы фокустан сл алыстау ойылады. Сонда оны кескіні А^'В^' шын, лкен, біра кері болады. Ол окуляр мен оны алдыы фокусы аралыында жатады. Бл кескін, лупамен араандаыдай, окуляр арылы аралады. Сонда нрсені зімен салыстыранда кері орналасан А^''В^'' жорамал, лайан кескін пайда болады. Егер объектив беретін А^'В^' кескін шамамен окулярды алдыы фокус жазытыында жатса, алыпты кзді микроскоппен круіне е жасы жадай жасалады.

Микроскопты лайтуы (Г) оны объективіні сызыты лайтуы () мен окулярыны брышты лайтуы () кбейтіндісіне те болады:

Г = * (2)

Мндаы

= (3)

мндаы – нрсені, - оны кескініні объективтен ашытытары. Нрсе шамамен, обьективті фокус жазытыында тратындытан ₁; ₁ – объективті алдыы фокус аралыы ₁+l; l – объективті арты фокусы мен окулярды алдыы фокусы араашытыы (тубусты оптикалы зындыы). детте ₁ «l болады, сондытан ₁ . Сонда, окуляр лупа ызметін атаратын боландытан, оны брышты лайтуы (1) формула бойынша былай рнектеледі:

=

мндаы ₂ – окулярды алдыы фокус аралыы. Ендеше микроскопты лайтуын

Г=*= (4)

деп жазуа болады.

Микроскопты объективі мен окулярында оларды неше есе лайта алатындыы жазылып ойылады. детте микроскопты объективі мен окуляры алмалы болады, олады алмастырып, микроскопты лайту дірежесін згертіп отыруа болады.

Осы кнгі микроскоптар 1500 – 2000 есеге дейін лайта алады. Біра іс жзінде 1000 еседен арты лайтатын микроскоптар олданылмайды, йткені бдан арты лайтылса, кескін айын болмайды.

Кру трубалары.те алыстаы нрселерді баылау шін кру трубалары (телескоптар) олданылады.

Кру трубасыны оптикасы да, микроскоптікі сияты, объектив пен окуляр делінетін крделі системалардан ралады. Біра мнда объективті фокусы ашы, окулярды фокусы жаын болады. Сонымен атар кру трубаларыны окуляры жинаыш немес шашыратыш системалар болуы да ммкін.