Дифракциялы тор.Торды сипаттаушы шамалар

Егер жары бір саылаудан емес,атарласан бірнеше саылаулардан ткізілсе, онда байалатын дифракциялы жолатар енсіз жне жарыыра болады. Олай болса, бірдей зара параллель орналасан саылаулар жиынтыы дифракциялы тордеп аталады.Егер шыны пластиканын бетіне блгіш машинамен арасын бірдей етіп, зара параллель бірнеше сызы жргізілсе, онда пластинканы сызылан орындары кгірт, сызылмаан орындары млдір болады.Оан тсірілген жары кршілес екі кгірт сызышалар аралыындаы млдір саылаулардан жасы теді.Кгірт сызытардан те аз теді, йткені жары одан барлы жаа шашырап кетеді,сйтіп оларды млдір емес деуге болады.Жазы параллель шыны пластинкадан осылай жасалынан торды бірінші рет 1822 жылы Фраунгофер жасаан.Оны торында бір дюймні бойына 8000 штрих сызылан болатын.

Дифракциялы торлар жазы металдардан жасалады. Мнда да блгіш машина кмегімен айнаны бетіне араашытытары бірдей, зара параллель штрихтар сызылады. Оан і брыш жасай тскенжары шоы ол штрихтар арсындаы айна бліктерінен бір брышымен аныталатын баытта шоырланады. Сол шаылан жары шотары жолындаы линзаны лы фокус жазытыында осылады да, дифракциялы спектр тзіледі. Мндай торлар жазы шаылу торлары деп аталады. Шаылу торлары ойыс айнадан жасалады. Дифракциялы торлар крделі жары рамын знрттеу шін пайдаланатын приборларды негізгі блімі болып табылады. Ондай приборлар торлы спектрлік приборлар деп аталады. Торды сипаттаушы шамалара лы максимум, минимум, торды периоды жатады.

Торды млдір саылауларыны ені АВ= СD=EF =a те де, млдір емес аралытары BC=DE=b те.Ал a жне b осындысы,яни a+b=d дифракциялы торды тратысыдеп аталады.

Dsin= 2k*/2=k формула бойынша аныталатын дифракциялы максимумдар лы максимумдар деп аталады.

Егер когерентті жарыты бірініші шоы екінші шоын, шінші тртінші шоын лсірететін болса, онда жолатар жары болмай, оларды интенсивті минимумыны орындары dsin= (2 + 1)/2 формуласымен аныталады.

 

58. Дифракциялы торды периоды (тратысы)

Торды млдір саылауларыны ені АВ= СD=EF =a те де, млдір емес аралытары BC=DE=b те.Ал a жне b осындысы,яни a+b=d дифракциялы торды тратысыдеп аталады.

Гюйгенс принципі бойынша саылауларды рбір нктелері элементар тербелістерді дербес кздері болып табылады да, олардан барлы жаа когорентті жары толындары таралады.Барлы саылаулардан бастапы баыта брыш жасай таралан жарыты параллель шотары жолында тран жинаыш () линзаны бас фокус жазытыыны бір P нктесіне жиналады. Яни, экрандаы P нктені жарыталынуы сол дифракциялынан шотар осыландаы интерференция нтижесіне байланысты, осылайша интерферециялы кескіндері осылан жары толындары фазаларыны айырымына туелді.Ал фазалар айырымы кршілес саылаулардан таралан жары шотарыны сйкес екі шеткі сулесініі жол айырымына байланысты болады,яни = (a+b)sin=dsin.

Егер осы жол айырымы жарты толындарды жп санына те болса, баыты бойынша таралан кршілес жары шотары осыланда бірін-бірі кшейтеді де, дифракциялы жола жары болады,сйтіп дифракцияланан монохромат жарыты кшею шарты(максимум) dsin= 2/2 =

Мндаы = 1,2,3.Егер де кршілес шотарды сйкес екі сулесіні жол айырымы жарты толындарды та санына те болса, онда жарты шотары бірін-бірі лсіретеді де, дифракцияланан монохромат жарыты нашарлау шарты мынаан те болады: dsin= (2 + 1)/2, мндаы =0,1,2,3....

Ал барлы саылаулардан баыты бойынша тарал,ан параллель сулелер жолдарыны айырымы бтін толындар зындытарына те,сондытан бл баытта тарал,ан жары толындары бірін-бірі кшейтеді.Сйтіп байалатын дифракциялы жолатар жары болады. Егер =0 болса,орталы жола максимумы,ал =+- 1болса,орталы жолаты екі жаындаы бірінші максимумдар,=+-2 болса, екінші лы максимум мен лы максимумдар байалады.Сйтіп, нлінші максимум шарттар орындалуы тиіс: dsin =0,,2,3,… .

Егер когерентті жарыты бірініші шоы екінші шоын, шінші тртінші шоын лсірететін болса, онда жолатар жары болмай, оларды интенсивті минимумыны орындары dsin= (2 + 1)/2 формуласымен аныталады. Дифракциялы кеестікте бларды баса да минимумдар байалады. Мысалы, когерентті жарыты бірінші шоы мен шінші шоыны, сондай-а екінші жне тртінші шотарыны сйкес сулелеріні де жол айырымдары жарты толындар зындыына те болса, онда жары шотары бірін-бірі лсіретеді. Мнда байалатын дифракциялы минимумдар деп аталады. Ал оларды мына шарт бойынша анытайды:

dsin= (2 + 1)/4

мндаы =0,1,2,3..