Дифракциялы торды ажырату абілеті

Дифракциялы торды екінші негізгі сипаттамасы оны ажыратышты абілеті.Спектрлік ралды ажыратышты абілеті деп оны толын зындытарыны айырымы те аз екі сызыты ажыратып баылау ммкіндігін айтады. Егер спектрлік прибор лі де ажырата алатын біріне-бірі те жаын орналасан екі сызыты біреуіні толыныны зындыы , екіншісінкі болса, сонда проборды ажырау абіллеті R былай рнектеледі:

R=

Мндаы - ажыратылатын сызытар толын зындытарыны орташа мні, -оларды толын зындытарыны айырмасы.

Тор кмегімен алынан рбір спектрлік сызыты дифракциялы максимумдары болады.Егер толын зындытары жне + сызытара тн лы максимумдар бірін-бірі ішінара жапан болса, онда оларды белгілі бір шарт орындаланда ана бір-бірімен ажыратып баылауа болады.

Рэлерді пікірінше бір сызыты лы максимумы екінші сызыты лы максимумына е жаын минимумны стінде дл келсе, сондай екі сызыты ажыратып круге болады.теория жзінде дифракциялы торды ажыратышты абілеті торды саылауларын,яни торды жалпы саны n санына пропорционал болады: R=*n.Мндаы – спектрді реттік саны. Сйтіп торды ажырау абілеті оны саылауларыны саны мен спектрді ретін крсететін санны кбейтіндісіне те.

Спектрлік приборларды ажыратышты абілеті мына атынас арылы аныталады: R=/ , мндаы – толын зындытарыны айырымы.Сол сияты кптеген оптикалы ралдарды,мысалы фотоаппарат жне т.б. объективіні ажыратышты абілеттігін мына формула арылы табуа болады:

R=1/= D/(1,2*)

Мндаы D – объективті диаметрі, - жарыты толын зындыы.азіргі уаытта торларды бір миллиметр зындыа келетін штрихтарыны саны 1200-ге, ал штрихтарыны жалпы саны 200 000-а жетеді. Осындай тордыбірінші орындаы спектрді ажырату абілеті : R=*n=1, 200 000=200 000 болады. Сонда R= тедік бойынша бл тор 500нм маындаы толын зындытарыны айырмасы =0,0025нм екі сызыты ажыратады.

 

 

 

61.Рентген сулелеріні дифракциясы. Егер рентген сулелері электромагниттік толындар болса, онда толынны барлы тріне тн былыс – дифракция байалуы тиіс. Алаш рентген сулелерін орасын пластиналарды те жіішке саырау арылы жіберген, біра дифракцияа сас ешнрсе байалмаан. Неміс физигі Макс Лауэ жасанды бгеттерден сол толындарды дифракциясын байау шін рентген сулелеріні толын зындыы тымішкене болар деп жорыды. Шындыында, атомнын лшемдерімен бірдей, лшемдері 10 см болатын саырау жасау ммкін емес. Онда алатын бір ана ммкіндік – кристалдарды пайдалану. Оларды реттелген рылымы бар, олардаы жеке атомдарды ара ашытыы шамасынын реті жнінен атомдарды ара ашытыы шамасынын реті жнінен атомдарды здеріні лшемдеріне, яни 10 см те.
Периодты рылымы бар кристалл, зындытары атом лшемдерімен шамалас келетін толындарды дифракциясын туызатын, табии рылы болып табылады.
Міне, рентген сулелеріні жіішке шоы ары жаына фотопластина орналастырылан кристала баытталан. Нтиже е оптимистік мітке толы сай келеді. Тзуді бойымен суле таратып тран ортадаы лкен дапен оса, сонын маайында белгілі тртіппен орналасан са датар пайда болады. Бл са датарды пайда болуыкристалды реттелген рылымындаы рентген сулелеріні дифракциясымен тсіндіріледі.
Дифракциялы кріністі зерттеу рентген сулелеріні толын зындыын анытауа ммкіндік береді. Ол ультраклгін толын зындыынан ыса жне шамасы жаынан атом лшемдеріне те болып шыты.
Рентген сулелеріні олданылуы. Рентген сулелері кптеген те маызды практикалы олдау тапты. Медицинада олар ауруды диагнозын дрыс ою шін, сондай-а, рак ауруын емдеу шін олданылады.
Рентген сулелерін ылыми зерттеуледе те ке трде олданылуда. Рентген сулелері кристалдар арылы ткендегі дифракциялы крінісіне арап, кеістікте атомдарды орналасу реті – кристалды рылымын анытау ммкіндігі туады. Органикалы емес кристал заттар шін мны орындау онша иын болмады. Алайда рентген – рылымды анализ арылы те крделі органикалы осылыстарды, белоктарды рылысын тсіндіруге ммкіндіктер бар. Атап айтанда, он мыдаан атомдардан ралан, гемоглобин молекуласынын рылымы аныталан.
Бл жетістіктерге сулелеріні толын зындытарыны шаындыы нтижеснде ол жетті, толын зындыы жрдемімен дрысында молекулаларды рылымын круге болатындай еді. Кру деп отыранымыз сзбе-сз маынада емес мндаы мселе дифракциялы кріністі анытау, соны жрдемімен кп ебектеніп, оны тсіндіре отырып, атомдарды кеістікте орналасу сипатын анытауа болады.
Рентген сулелеріні олданылатын жерлеріні ішінен рентгендік дефектоскопияны – ймалардаы аауларды, рельстердегі сызаттарды табу, пісірілген жіктерді сапасын анытау т.б. дісін айта кетуге болады.
Рентгендік дефектоскопия бйымдарда уыс немесе бгде осылыстар бар болса, рентген сулелеріні жтылуы згеретініне негізделген.