Атомны Томсон моделі.

Атом ядросыны моделі. 20 , бас кезінде атомны шын бар екендіг ешандай кмнсіз жалпылай мойындалды. Томсон моделі .Атом о зарядталан атомны негізгі массасымен байланысан бліктен жне жеіл теріс зарядталан электрондарды тратындыы таайындаланнан кейін атомны статикалы моделін руа рекеттер жасалды. Соны бірі аылшын физигі Дж. Томсон сынан атом моделі. Бл атомны крделі рамы жніндкгі белгілі ылыми деректерге сйеніп сынылан атомныалашы физикалы моделі. Томсон моделі Лорецті классикалы электронды теориясымен йлесім тапты; осы теорияа сйкес атомдар гармоникалы осциляторлар болып табылады. Атом – осциляторда теріс зарядталан блшектер электромагниттік жары толындары серінен гармоникалы тербелістер жасауа абілетті. Томсон моделіне сас сйкес атом ішінднгі электрона квазисерпімді кш сер етеді,ол гормоникалы тербелістер жасай алады. Осылай абылдау арылы затты кптеген оптикалы асиеттерін, мысалы, атомны монохромат толын шыаруын тсіндіру, жары дисперсиясын , яни сыну крсеткішіні жиілікке туелділігін тсіндіру ммкін болады. Мны Томсон моделіні расталуы ретінде арастыруа болар еді. Біра кейінен осы модельді жарамсыздыы аныталды. Томсон моделіне сйкес атом 0 негізгі жиілікті жне оны 0 2,3 , , , гормоникаларын шыара алады. Томсон моделі кптеген кдік туызды. Мысалы о зарядталан атом сферасыны материялы табиаты тсініксіз болды. Спектрлік задылытарды жне толып жвтан баса былыстарды тсіндіре алмады.

78. Альфа блшекті тегін анытау шін іске асырылан Резерфод тжірибесі,Атомны ішінде электр зарядтарыны орналасу тртібін анытау шін 1911 жылы Резерфорд зіні шкірттері Г. Гейгер жне Марсденмен бірге тжірибе жасады. Резерфорд жасаан тжірибені арастырып крейік. орасыннан жасалан контейнерді тбіне Альфа блшектер шыаратын радиоактивті Радий элементін орналасан. Альфа блшектері зекше (алан альфа блшектерін орасын жтып алады) тарала отырып фольганы соылайды.Фольгадан ткен альфа блшектерді экран тіркеп отырады. Резерфорд альфа блшектеріні ауытымай бірден фольгадан тіп кететінін байады. Алайда, альфа блшектеріні аз блігіні 900 – тан арты брыша ауытуы, яни олар фольгаа соылып кері баытта шатыны тадандырды. Сегіз мыа жуы блшектерді біреуі ана осындай лкен брыша ауытиды екен. Резерфорд о зарядталан альфа блшектеріні з баытынан ауытуы, оны жолында о зарядталан «бір нрсемен» кездесуінен деп тсіндірді. Бл ядро болатын. Ядро о зарядталан, оны радиусы 10 - 15м. Атомны массасы тгел дерлік ядроа шоырланан. Оны айнала ртрлі орбитамен теріс зарядталан электрондар озалып жреді. Е шеткі электрон орбитасыны радиусы атомны радиусына те. Бл лгі Кн жйесіні рылымына сайтындытан оны атомны планетарлы моделі деп атады. Модель бойынша атом клеміні басым кпшілігі «бос» болып шыады, ядроны радиусы атомны радиусынан 100 000 есе кіші. Басаша айтанда атом массасы тгелімен ядрода жинаталан деуге болады. Сйтіп, альфа блшектері фольгадан ткенде з жолында электрондармен жне ядромен кездеседі. Электрондармен кездескен альфа блшектері з баытын згертпей тура таралатын болса, ядромен кездескен альфа блшектері з баытын 1350 - 1500 згертеді екен. Алайда соыларыны саны онша кп емес. Орта есеппен аланда 8000 альфа блшекті тек біреуі ана з баытын 1500 згертеді, (сурет). Атом крделі жйе, оны центрінде о зарядталан ядро бар, оны заряды +Ze (мндаы Z – элементті реттік нмірі). Ядроны айнала электрондар озалып жреді, алыпты кйде оларды саны Z - ке те. Резерфорд моделі атом рылысын дрыс тсіндіре білді.
Ядро атом клеміні те кішкене орталы блігін алып трады. Ядроны диаметрі 10 - 12 – 10 - 13 см, ал атомны диаметрі 10 - 8 см шамасында. Егер атомны клемін футбол алаыны аумаына дейін лкейтетін болса. Атом ядросыны клемі футбол алаында тсіп алан шие дніндей ана болар еді.
Атомдар алыпты жадайда бейтарап болатындытан, электрондарды заряды мен ядроны заряды бірін - бірі тегеріп трады.

79. Атомны планетарлы моделі.Затты кптеген физикалы асиеттері оны дискретті рылымы жніндегі крініс негізінде тсіндіріледі. Осы кріністерге сйкес берілген химиялы элементті е кіші блшектері – атомдар – бірінен бірі ешандай айырмашылыы жо жне бірдей асиеттерге ие.

Сызыты спектірді рбір сызыы наты толын зынды мніне ие монохромат жарытан пайда болады.Демек, сиретілген газ жары кзі ретінде жары шыаранда ол барлы ммкін болатын жиіліктегі емес, тек бірнеше ,1, 2, n наты жиіліктегі электромагниттік толындарды шыарады.Затты буы арылы а жарыты ткізгенде ттас спектр бетінде ара сызытар пайда болады. Осы ара сызытар берілген химиялы элементті

шыару спектріні пайда болуы берілген затты шыару спекрінде андай жиіліктер болса, затты газ тріндегі кйі тек сондай жиіліктерді жтуа абілеттіекендігін крсетеді.

Сызыты спектр беретін сулені тменгі ысым жадайындаы атомды газ,яни атомдар бірімен – бірі лсіз серлесетін жадайда шыарады. Осындай жадайларда электромагниттік суле кванттарыны шыарылуы жеке атомдарыны ішінде тетін рпоцестеріні нтижесі деп болжауа болады.

Электрон ашыланнан кейін атомдарды суле шыару жне жтубылыстары атомдарда электрондарды болуымен байланыстырылады.Шынында ары электромагнитті толындар. Ал электромагниттік толындар электр зарядтарыны демелі озалысы кезінде шыарылады. Атомдар сотыысанда атом ішіндегі электрон арты энергияны абылдап еріксіз гармоникалы тербелістер жасауа, электромагниттік толындар шыаруа болады.Шыарылатын жарыты р трлі жиіліктеріне сйкес келеді.

Атом рылысыны теориясы кез – келген химиялы элемент спетріндегітолын зындытарыны есептеу жолын беуге тиіс болады.Атомдарды крделігіні таы бір длелі радиоактивтілікті ашылуы болады.Радиоактивті заттар физикалы табиаты р трлі ш суле трін шыаратындыын аныталды. Осы сулелер , , сулелер деп аталады. -сулелер гелий иондарыны аыны, сулеле - элекрондар аыны, -сулелер–толын зындыы шамамен 1011 - 10 13 м болатын электромагниттік толындар кванттарыны аыны болып шыты.

Аталан ылыми жаалытар зат атомдарыны крделі рылысын,рамдарында о жне теріс заряталан блшектер дар екендігін длелдеді. Осы эксперимент деректері атом рылысы жніндегі кріністі – атоммодельдерінжасауа негіз болады.

Атом ядросыны моделі.20 , бас кезінде атомны шын бар екендігіешандай кмнсіз жалпылай мойындалды.