Атом ядросыны рылысы жне сипаттамасы.

Атом ядросыпротондар мен нейтрондардан (нуклондардан) ралатын атомны е ауыр, орталы блігі. Ядро ^A_z деп белгіленеді. Мндаы Z элементті Менделеев кестесіндегі реттік нмірі, А-элементті атомды салмаы. 1932 жылы Д.Д. Иваненко ядроны рамында z протон, (A-Z) нейтрон болады деген болжам жасаан болатын. Протон (Р) о зарядталан, оны зарядыны шамасы электрон зарядыны шамасымен бірдей, ал массасы mp=1836 me=1.672*10^-27 кг. Ал нейтрон (n) зарядталмаан, оны массасы протонны массасынан кптеу. Мысалы: ₂ ⁴He бл гелий элементі.Оны Z=2 протоны A-Z=4-2=2 нейтроны бар. Ал ²³⁸ ₉₂U бл уран ядросы, ол Z=92 протоннан, A-Z=238-92=146 нейтроннан трады. Ядороны аны крінетін шекарасы жо. Бл нуклондарды толынды асиетке ие болатындай нтижесі болып саналады. Сондытан ядроны радиусы тек шартты трде абылданады. Оны радиусы: r=1.3÷1.5*10^{-15 м.}

Атом ядросыны заряды

Атом ядросыны негізгі сипаттамаларыны бірі оны электр заряды болып табылады. Атом ядросыны зарядын алаш рет 1913 жылы Г.Мозлилшеген. Алядроны зарядын тікелей лшеуді аылшын физигі Дж.Чедвик 1920 жылы жзеге асырды. Атом ядросыны заряды элементар электр зарядыны Менделеев кестесіндегі химиялы элементті реттік нміріне кбейтіндісіне те болады:

.

Сонымен, Менделеев кестесіндегі химиялы элементті реттік нмірі кез келген элемент атомыны ядросындаы о зарядтарды санымен аныталады. Сондытан элементті реттік нмірін зарядты caн деп атайды.

Атом ядросыны массасы

Атом ядросыны физикалы асиеттері оны зарядымен атар массасымен де аныталады. Ядроны сипаттайтын шамаларды е маыздыларыны бірі — масса. Ядролы физика иондар мен атом ядросыны массасын кбінесе масс-спектрографты кмегімен анытайды. 8.2-суретте масс-спектрографты слбасы келтірілген. Зерттелетін затты атомдары ионды кзде (ИК) о иондалып, лсіз электр рісіні серінен диафрагма арылы р трлі жылдамдыпен теді. жне диафрагмалары арасында о иондар электр рісінде демелі озалады. Жне осы мезетте оиондара индукциясы болатын магнит рісі де сер етеді. Осылайша детілген о иондар, оан бір-біріне перпендикуляр баытталып сер ететін электржне магнит рістері арылы срыпталыптеді. диафрагма арылы брылмай туі шін немесе шарты орындалуы керек. Бл тедеуден жылдамдыты анытайы:

Осы жылдамдыа ие болан о иондар біртекті магнит рісінде орналасан ВК вакуумдік камераа теді. Магнит рісіні индукция векторы иондарды жылдамды векторына перпендикуляр орналаскан. Магнит рісінде козалан о иондара модулі болатын Лоренц кші рекет етеді. Иондар осы кшті рекетінен шебер бойымен озалады. Жартылай шебер сыза отырып, массалары бірдей иондар ФП фотопластинаны трлі орындарында тіркеледі.

немесе

боландытан, ионны массасын

нергі бойынша жоары длдікпен анытайды. Атом ядросыны массасын рпімен белгілеу абылданан

Атом ядросыны пішіні мен лшемі[деу]

Кптеген эксперименттік зерттеулер атом ядросыны пішіні сфера трізді болатынын крсетті. Атом ядросыны радиусын мына формула бойынша жуытап анытауа болады:

мндаы R₀ = 1,25 = 1,25 · 10^-15 м, A — массалы сан. Ал ядроны радиусы оны массалы саныны кубты тбіріне пропорционалдыынан ядролы затты орташа тыыздыы шін

шыады, мндаы М_я = (m_р + m_n) · А — ядроны массасы. Есептеулер жуытап аланда ядролы затты орташа тыыздыы р ~ 2,7 · 10¹⁷ кг/м³ - екенін крсетті. Затты осындайтыыздыы арыштаы нейтронды жлдыздар-пульсарлара да тн крінеді.