Кедергіні температураа туелділігі.

1827 жылы неміс алымы Ом кптеген тжірибелерді нтижесінде мынадай орытынды шыарды: траты температурада ткізгіш штарындаы кернеуді ток шамасына атынасы р уаытта траты болады: I=U/R, мндаы R- ткізгішті кедергісі деп аталады. ткізгіш кедергісі оны пішініне жне млшеріне, сол сияты табиаты мен температурасына туелді, лшем бірлігі-Ом. Бір текті цилиндр трізді ткізгіштерді кедергісі оны зындыына тура пропорционал да, клдене имасына кері пропорционал болады: R=r(l/S) (10.11), мндаы пропорционалды коэффициент r-ткізгішті меншікті кедергісі, ол ткізгішті андай заттан жасаланын крсетеді, лшем бірлігі-Ом*м, r=1/g (10.12), осы рнектегі g-ткізгішті меншікті ткізгіштігі, лшем бірлігі-сименс/метр. Осы айтыландар бойынша Ом заын жазатын болса, бір текті металл ткізгіш арылы тетін ток кші ткізгіштегі кернеуді тсуіне тура пропорционал кедергіге кері пропорционал I=U/R немесе I=(1–2)/R (10.13). Осы тедік-тізбекті блігі шін жалпы трдегі Ом заы, немесе тізбекті бір текті емес блігі шін Ом заы деп аталады. Егер тізбек тйыталан болса, онда ток кзіні э..к.-і ішкі блігіндегі кернеу мен сырты кернеуді осындысына те: e=Ir+U. Тізбек блігі шін Ом заын ескеріп, тізбектегі ток кшін тапса:

I=e/(R+r) (10.14)

Осы формула тйы тізбек шін Ом заы деп аталады.Токты тыыздыы j=I/Sекенін ескерсек жне g=1/r меншікті электр тімділігі десек, онда соы рнек мына трде жазылады: j=gЕ(10.15)Осы формула ток тыыздыы шін Ом заыны дифференциалды трі деп аталады.

 

66. Ток жмысы жне уаты. Джоуль- Ленц заыны дифференциалды жне интегралды трлері Электр тогыны бар екенін оны жылулы, химиялы, магниттік жне биологиялы серлері бойынша білуге болады. Осы серлер арылы электр тогы, наты айтанда электр тогыны кзі жмыс жасайды. Мысалы ток ткенде ткізгіш ызады, соны салдарынан оларды ішкі энергиясы седі. Ал ткізгішті ішкі энергиясыны артуы ток жмысыны есебінен жреді, осы жмысты есептейік. Сонда электр рісі A=qU жмыс ндіреді. Ток кші I=q/t боландытан жмыс мынаан те: A=IUt

Тізбекті блігі шін Ом заына сйеніп Токты жмысыны рнегін мына трде жазуа болады.A=I2 Rt . Тізбекті блігіндегі жмысы ток кшіні кернеуге жне жмыс ндіруге кеткен уаыта кбейтіндісіне те.

Токты жмысы Джоульмен (Дж) лшенеді. 1Дж = 1A*1B*1c

Токты уаты- Кез келген электр приборы- электр шамы, электр двигателі т.б. уаыт бірлігінде белгілі бір энергия ттынуа есептелген.

Сондытан токты уаты деген ымны маызы, токты жмысы ымымен атар жреді, яни бірін- бірі толытыратын физикалы ымдар.

Токты уаты t уаыттаы ток жмысыны сол уаыт аралыына атынасына те шама;

P=A/t=IU= I2 R=U2 /R

Джоуль- Ленц заы

Егер ткізгіш озалмаса, токты барлы жмысы ткізгішті ыздыруа жмсалады. Сол кезде блінетін жылу млшері мынаан те болады. Q=A=I2 Rt. Бл формула Джоуль- Ленц заын сипаттайды. Осы рнек былай оылады: ткізгіштен блініп шыатын жылу млшері уаыта, ткізгішті кедергісіне жне ток кшіні екі дрежесіне пропорционал болады. Енді Джоуль-Ленц заыны дифференциалды трін жазатын болса, w=gE2 бл рнек траты жне айнымалы токтар шін орындала береді

 

67. Тарматалан тізбектерге арналан Кирхгоф ережелері .Крделі, тарматалан тізбектердегі токты есептеу шін Кирхгоф екі ереже сынды. Тарматалан тізбек шін Кирхгофты бірінші ережесі: тйінде (штен кем емес тгізгіштер тйісетін нктеде) тйіскен ток кштеріні алгебралы осындысы нлге те болады. Шартты трде тйінге баытталан токтар - о, одан шыан - теріс деп алынады. Траты ток тізбегіндегі тйінде зарядтарды жиналуы немесе азаюы ммкін емес деген орытындыа келеміз . Кирхгофты бірінші ережесіні рнегі былай болады:

, (15.6)

мндаы n- тйінде тоысатын ток саны. 15.1 -суретте крсетілген А тйіні шін (15.6) ереже былай жазылады:

I1 – I2 + I3 - I4 + I5 = 0.

 

 

15.1-сурет. Тйіндегі токтарды баыты

Кирхгофты екінші ережесі тйы тізбекке олданылады да, ол былай айтылады: электр тізбегіні кез келген тйы контурындаы ток кші мен кедергіні кбейтінділеріні алгебралы осындысы осы контурдаы электрозаушы кштерді алгебралы осындысына те:

, (15.7)

мндаы - контурдаы тізбек бліктеріні саны. Бл ережені олданан кезде контурдаы токты о баытын тадап алу керек. Токты баыты тадалан баытпен сйкес келсе, о деп алынады. Электрозаушы кшіні баыты да токты о баытымен сйкестендіріледі. Кирхгофты екінші ережесіне мысал ретінде, 15.2-суреттегі тізбекті арастырайы. Контур тйы жне ш бліктен трады. Контурдаы токты о баытын саат тілі баытымен сйкес тадап алайы. Онда (15.7) рнекке сйкес келесі тедеу орынды болады:

 

 
 

15.2-сурет. Кирхгофты екінші ережесін олдану