Кмелетке толмаандарды ылмысты жауаптылыы.
Кмелетке толмаандарды ылмысты жауаптылыы туралы мн-жайлар азастан Республикасы ылмысты кодексіні VI блімінде кеінен арастырылан. Аталан заны 78-бабына сйкес, кмелетке толмаандар деп ылмыс жасаан кезде жасы 14-ке толан, бiра, 18-ге толмаан адамдар танылады, яни, ылмысты жауаптылы 14 жастан басталады.
Жасалан ылмысты санатына байланысты (аса ауыр, ауыр, орташа, кішігірім) ылмыс жасаан кмелетке толмаандара ылмысты жаза таайындалуы ммкiн немесе олара трбиелiк серi бар мжбрлеу шаралары олданылады.
Кмелетке толмаандара тмендегіше жаза трлерi таайындалады: айыппл, белгiлi бiр ызметпен айналысу ыынан айыру, оамды жмыстара тарту, тзеу жмыстары, бас бостандыын шектеу жне бас бостандыынан айыру.
Айыппл тріндегі жаза кмелетке толмай сотталан адамны дербес табысы немесе ндiрiп алуа жарайтын млкi болан жадайда ана таайындалады. Айыппл 10/500 (оннан бесжз) айлы есептiк крсеткiшке дейiнгi млшерде немесе кмелетке толмаан адамны жалаысыны немесе зге табысыны екi аптадан алты айа дейiнгi кезедегi млшерiнде таайындалады.
Кмелетке толмаандара белгiлi бiр ызметпен айналысу ыынан айыру бiр жылдан екi жыла дейiнгi мерзiмге таайындалады. оамды жмыстара тарту тріндегі жаза 40 сааттан 160 саата дейiнгi мерзiмге таайындалады жне кмелетке толмаан адамны олынан келетiн жмысты жасауа ана тартылады. оамды жмыс оудан немесе негiзгi жмыстан бос уаытта атарылады. 16 жаса толмаан адамдарды бл жаза трiн орындауыны затыы кнiне 2 сааттан, ал, 16-дан 18 жаса дейiнгi адамдар шiн кнiне 3 сааттан аспауы керек.
Тзеу жмыстары тріндегі жаза сот кiм шыаран кезде 16 жаса жеткен кмелетке толмаан адамдара ана жне бiр жыла дейiнгi мерзiмге таайындалады. Кмелетке толмаандарды бас бостандыын шектеу тріндегі жаза бiр жылдан екi жыла дейiнгi мерзiмге таайындалады.
Кмелетке толмаандарды бас бостандыынан айыру жазасы 10 жылдан аспайтын, ал, ауырлататын мн-жайларда кiсi лтiргенi шiн немесе ылмыстарды жиынтыы бойынша ылмыстарды бiреуi ауырлататын мн-жайларда кiсi лтiргенi шiн 12 жылдан аспайтын мерзiмге таайындалуы ммкiн. Кішігірім ауырлытаы ылмыс жасаан жне орташа ауырлытаы ылмысты бірінші рет жасаан кмелетке толмаандара бас бостандыынан айыру жазасы таайындалмайды.
Кмелетке толмаан адама жаза таайындау кезiнде оны жауаптылыы мен жазасын жеілдететін жне ауырлататын мн-жайлар толы ескерілуі тиіс. Мысалы, жеілдететін мн-жай ретінде жасы кмелетке толмаан сотталушыны жеке басы, жанясы, трмыс жадайы, оны мiрi мен трбиесiнi жадайлары, психикалы даму дегейi, жеке басыны зге де ерекшелiктерi, сондай-а, оан жасы лкен адамдарды ыпалы, іс бойынша жбірленушімен арым-атынасы, жбірленушіге кмек крсетуі, ылмыспен келтірілген залалды телуі, жбірленушіні соттаы позициясы, сотталушыны жасыны кмелетке толмаандыы, таы да баса мн-жайлар ескерiледi.
ылмысты жауаптылы пен жазаны ауырлататын мн-жайлар К-ні 54-бабында крсетілген жне рамы шектеулі болып табылады. Мысалы, ылмысты бірнеше рет жасалуы, айталануы, ылмыспен ауыр зардаптар келтіру, адамдар тобы боп жасау, ылмыс жасаанда айрыша белсенді рл атару, алкогольдік, есірткілік еліту жадайында ылмыс жасау, таы басалар.
рине, ылмысты зада жасы кмелетке толмаан сотталушыны жас ерекшелігін ескере отырып кмелетке толмаандарды ылмысты жауаптылытан жне жазадан босату реті де арастырылан.
Кiшiгiрiм ауырлытаы ылмыс жасаан немесе бiрiншi рет орташа ауырлытаы ылмыс жасаан кмелетке толмаан адамды, егер оны ылмысты жауаптылыа тартпай-а тзеуге болады деп тапса, сот оны ылмысты жауаптылытан босатуы ммкiн. Бндай жадайда оан ылмысты кодексті 82- бабында кзделген трбиелiк серi бар мжбрлеу шаралары олданылуы ммкiн.
Кiшiгiрiм немесе орташа ауырлытаы ылмыс жасааны шiн бiрiншi рет сотталан кмелетке толмаан адамды, егер оны тзеуге трбиелiк серi бар мжбрлеу шараларын олдану жолымен ол жеткiзуге болады деп танылса, сот оны жазадан босатуы да ммкiн.
Адамны айтыс болуымен немесе денсаулыына ауыр зиян келтірумен байланысты емес ауыр ылмысты бірінші рет жасаан кмелетке толмаан баланы сот осы ылмысты кодексті 67-бабыны шінші блігінде кзделген жадайларда ылмысты жауаптылытан босатуы ммкін.
Жасы кмелетке толмаандарды ылмысты жне кімшілік жауапкершілігі осындай. Оны білген дрыс жне ондай жаымсыз іс-рекеттерден ашы болан жн, себебі, заа айшы р іс-рекетті срауы жне теуі бар.