Кмелетке толмаандарды ылмысты жауаптылыы.

 

Кмелетке тол­маан­дарды ылмысты жауап­тылыы туралы мн-жай­лар азастан Республикасы ыл­мысты кодексіні VI блі­мін­де кеінен арас­тырыл­ан. Атал­ан заны 78-бабына сй­кес, кмелетке толма­андар деп ылмыс жасаан кезде жасы 14-ке толан, бiра, 18-ге тол­маан адамдар танылады, яни, ылмысты жауаптылы 14 жастан басталады.
Жасалан ылмысты санатына байланысты (аса ауыр, ауыр, орташа, кішігірім) ылмыс жасаан кмелетке толма­ан­дара ылмысты жаза таа­йын­далуы ммкiн немесе олара трбиелiк серi бар мж­брлеу шаралары олда­нылады.

Кмелетке толмаандара тмендегіше жаза трлерi таа­йындалады: айыппл, белгiлi бiр ызметпен айналысу ы­ынан айыру, оамды жмыстара тарту, тзеу жмыс­тары, бас бос­тандыын шектеу жне бас бос­тандыынан айыру.

Айыппл тріндегі жаза кме­летке толмай сотталан адамны дербес табысы немесе ндiрiп алуа жарайтын млкi болан жадайда ана таайындалады. Айыппл 10/500 (оннан бесжз) айлы есептiк крсеткiшке дейiнгi млшерде немесе кмелетке толмаан адамны жалаысыны немесе зге табысыны екi аптадан алты айа дейiнгi кезедегi млшерiнде таайындалады.

Кмелетке толмаандара бел­гiлi бiр ызметпен айналысу ыынан айыру бiр жылдан екi жыла дейiнгi мерзiмге таайындалады. оамды жмыс­тара тарту тріндегі жаза 40 сааттан 160 саата дейiнгi мер­зiмге таайындалады жне кме­летке толмаан адамны олынан келетiн жмысты жас­ау­а ана тартылады. оам­ды жмыс оудан немесе негiзгi жмыстан бос уаытта атарылады. 16 жас­а толмаан адамдарды бл жаза трiн орын­дауыны за­тыы кнiне 2 сааттан, ал, 16-дан 18 жаса дейiнгi адамдар ш­iн кнiне 3 сааттан аспауы керек.
Тзеу жмыстары тріндегі жаза сот кiм шыаран кезде 16 жаса жеткен кмелетке толмаан адамдара ана жне бiр жыла дейiнгi мерзiмге таайындалады. Кмелетке толмаандарды бас бостандыын шектеу тріндегі жаза бiр жылдан екi жыла дейiнгi мерзiмге таайындалады.
Кмелетке толмаандарды бас бостандыынан айыру жазасы 10 жылдан аспайтын, ал, ауырлататын мн-жайларда кiсi лтiргенi шiн немесе ыл­мыстарды жиынтыы бо­йын­ша ылмыстарды бiреуi ауыр­лататын мн-жайларда кiсi лтiргенi шiн 12 жыл­дан аспайтын мерзiмге таа­йын­далуы ммкiн. Кішігірім ауыр­лытаы ылмыс жасаан жне орташа ауырлытаы ыл­мысты бірінші рет жасаан кме­летке толмаандара бас бос­тандыынан айыру жазасы та­айындалмайды.

Кмелетке толмаан адама жаза таайындау кезiнде оны жауаптылыы мен жазасын жеіл­дететін жне ауырлататын мн-жайлар толы ескерілуі тиіс. Мысалы, жеілдететін мн-жай ретінде жасы кмелетке толмаан сотталушыны жеке басы, жанясы, трмыс жадайы, оны мiрi мен трбиесiнi жадайлары, психикалы даму дегейi, жеке басыны зге де ерекшелiктерi, сондай-а, оан жасы лкен адамдарды ыпалы, іс бойынша жбірленушімен арым-атынасы, жбірленуші­ге кмек крсетуі, ылмыс­пен келтірілген залалды телуі, ж­бір­ленушіні соттаы пози­ция­сы, сотталушыны жасыны кме­летке толмаандыы, таы да баса мн-жайлар ескерiледi.

ылмысты жауаптылы пен жазаны ауырлататын мн-жай­лар К-ні 54-бабында крсе­тілген жне рамы шектеулі болып табылады. Мысалы, ыл­мысты бірнеше рет жасалуы, айталануы, ылмыспен ауыр зардаптар келтіру, адамдар тобы боп жасау, ылмыс жасаанда айрыша белсенді рл атару, алкогольдік, есірткілік еліту жа­дайында ылмыс жасау, таы басалар.

рине, ылмысты зада жасы кмелетке толмаан сот­талу­шыны жас ерекшелігін ескере отырып кмелетке тол­маандарды ылмысты жауап­тылытан жне жазадан босату реті де арастырылан.
Кiшiгiрiм ауырлытаы ыл­мыс жасаан немесе бiрiншi рет орташа ауырлытаы ылмыс жасаан кмелетке толмаан адамды, егер оны ылмысты жауап­тылыа тартпай-а тзеу­ге болады деп тапса, сот оны ыл­мысты жауаптылытан босатуы ммкiн. Бндай жадайда оан ылмысты кодексті 82- ба­бында кзделген трбиелiк серi бар мжбрлеу шаралары олданылуы ммкiн.

Кiшiгiрiм немесе орташа ауыр­лытаы ылмыс жасааны ш­iн бiрiншi рет сотталан кме­лет­ке толмаан адамды, егер оны тзеуге трбиелiк серi бар мжбрлеу шараларын олдану жолымен ол жеткiзуге болады деп танылса, сот оны жазадан босатуы да ммкiн.

Адамны айтыс болуымен немесе денсаулыына ауыр зиян келтірумен байланысты емес ауыр ылмысты бірінші рет жа­саан кмелетке толмаан баланы сот осы ылмысты ко­дексті 67-бабыны шінші блі­гінде кзделген жадайларда ыл­мысты жауаптылытан босатуы ммкін.
Жасы кмелетке толма­ан­дарды ылмысты жне кім­шілік жауапкершілігі осындай. Оны білген дрыс жне ондай жаымсыз іс-рекеттерден ашы болан жн, себебі, заа айшы р іс-рекетті срауы жне теуі бар.