Азаматтарды саяси ытары мен бостандытары.

Адамны саяси ытары - адамны мемлекетті саяси жне оамды міріне араласу ммкіндіктері. Бл ытарды жзеге асыру шін азаматтарды арнайы органдарды ескертуі жне занды сатау масатында оларды бйрытарын орындауы шарт. Адамны саяси ытарына мыналар:

· адамны азаматты алуа ы;

· сайлау ы;

· ар- ождан еркіндігі;

· апарат алуа ы жне т.б. жатады.

· Р азаматтарына тиесілі ытарды олар оамды ртрлі арым-атынастарда олданады. Біра бл ытар біртекті емес, жне оларды дрыс тсіну шін задарда жне дебиетте келтірілетін терминдерді бірдей болуы жнінде келісіп алан жн.

· ы адамдар арасында, олар мен йымдар жне т.б. арасындаы арым-атынасты реттейді. ы адам мен затты арасындаы атынасты реттемейді, ал заттара жне материалды емес игіліктерге атысты атынастарды реттейді. Осылайша барлы ытар мен міндеттер тек адама, жеке тлаа немесе адамдар ауымдастытарына тиесілі, сондытан оларды жеке ытар деп атауа болады (ке маына трысынан). Біра азаматтар ртрлі оам салаларына атысып, рбір саланы згешеліктеріне байланысты ртрлі ыа ие болады. За дебиеттерінде азаматтарды ытары мен бостандытарын мынадай шартты трдегі топтара бледі: саяси, жеке, леуметтік-экономикалы жне мдени ытар мен бостандытар. Демек, «жеке ытар» деп азаматтара тиесілі барлы ытар емес, белгілі бір леуметтік-экономикалы жне саяси ытардан айырмашылыы бар ытар жатады. Бл топа жеке тланы зінен ажырамайтын, жеке міріні ртрлі салаларында орайтын азаматтарды осындай ытарын біріктіреді. Бл ы ар-ожданын, мірін, денсаулыын, атын, ртрлі жеке мірі салаларыны пиялылыын, оны ішінде жаня міріндегі пияларын жне Р Конститутциясыны ІІ блімінде кепілдік берілген баса да нормаларды білдіреді. Дл осы азаматтарды ытарын «жеке ытар» ретінде атайды (осы терминні тар аясында). «Жеке ытар мен бостандытар» ымы ылыми дебиетте ХХ-асырды 40-жылдарыны соы мен 50-жылдарыны басында алыптасты.

· Жеке ытарды маызды ерекшеліктеріне мыналар жатады:

· 1) жеке адамны бостандыына кепілдік береді, яни азаматты адамгершілік атынастарда, жеке трмысты мірінде ртрлі іс-рекет етуін кедергісіз тадау ммкіндігін білдіреді (рине, егер мндай іс-рекеттер ы нормаларына айшы келмеген жадайда);

· 2) жеке азаматты тласын ошауландырып, оны рухани мдделеріні, абілеттеріні, жеке мірдегі дадылары мен жеке ерекшеліктеріні жан-жаты крініс табуына кмектеседі.

· Жеке ытарда жеке мдде, трмыс саласы, жеке адам мірі, адам ауіпсіздігі конститутциялы орау объектісі болып саналады; мнда азамат жеке творчестволы тла ретінде алдыы сапта крінеді. Сондытан гуманизм идеясы крсетілген ытарда зіні айын конституциялы-ыты мнін крсетеді.

· Жеке ытарды ерекшеліктеріні бірі оларды адамны жеке игіліктерінен ажыратылмайтын ар-ожданы, жеке мірі, жеке ауіпсіздігі трізді ытарды білдіреді. Ажырамайтын бл ытар баса адамдара келісім немесе баса жолмен берілуі ммкін емес жне оларды мліктік сипаты жо. Оларды згешелігі рухани, олар амтамасыз ететін ажырамайтын игіліктерді материалды емес сипатында.

· Адам ытары мен бостандытарыны за табиаты оларды оршаан адамдарды бзудан бойын аула стау міндеттігін крсетеді. Бл ытарды жария ыты орау трысынан азаматтарды мемлекет алдындаы міндеттерінен тыс шеберде жатан жеке ытары саласына мемлекетті араласпауы мнда алдыы атара шыады. Мемлекет сонымен бірге ажет болан жадайда азаматтарды мемлекеттік органдарды, лауазымды тлаларды, азаматтарды тарапынан болан засыз рекеттерінен орауды амтамасыз етеді.

· Жеке ытар мен бостандытарды белгілі ішкі рылымы болатын жеке жйеге атысты (длірек айтанда, азаматты ыты мртебесіні шаын жйесінде) асиеттері бар. Жеке ытарды жіктелуіні негізіне жеке адам бостандыыны е маызды атап айтанда: азаматты жеке ауіпсіздігі, ошаулану ммкіндігі мен жеке мірі, оны ар-ожданы мен абыройыны оралуы, жанясы мен некесіні оралуы, рухани міріні пия тараптары, ар-ожданыны оралуы трізді ы нысандарын алуа болады. Жеке бостандыты мндай нысандарыны крініс табуы маызды леуметтік игіліктер болып табылады жне Конститутцияны баптарында бекітілген за нормаларыны кмегімен амтамасыз етіледі.