Экологиялы мселелер: трлері, шешу, жолдары

Бгінгі танда адамзат табиатты игеруде, ылым мен техниканы дамуында аламат табыстара жетті. Екінші жаынан ркениетті дамуымен атар биосфераны трасыздануы жне оршаан ортаны, табии жйелерді тозу аупі туындап отыр. Адамны шаруашылы рекеті табиатты згеруіне сер ететін ерекше фактор. Адам ебек пен аыл ойды арасында оршаан ортаа бейімделумен атар, оны згертеді. Сондытан табиатты згерту барысында адамзат оны кейінгі зардаптарын да ескеруі ажет. Табиат кешендеріне кері сер ететін озы ылыми-техниканы тікелей атысы жо. Ол згерістерге кінлы прогресс емес, техникалы жобаларда адамны шаруашылы рекетіні сері есепке алынбаан. Жауын-шашын млшерін, топыра ылалдыын ескерместен топыраа минералды тыайткыштар енгізу, ол заттарды шайылып, зендер мен бгендерді ластануын туызды. Мны брі аншама ебек пен шикізатты зая кетірумен бірге, оршаан ортаны жадайын нашарлатады. Ірі бгендер салуда ауматы табиат ерекшеліктерін ескермеу мезгілсіз батпатануа, топырак, сімдік жамылысы мен сол жердімикроклиматыны згеруіне кеп соады. азіргі кезде антропогендік ландшафтар басым. Ландшафтарды жасарту шін оларды згертетін шаралар жргізеді. Соны бірі – мелиорация. Мелиорация жерді жадайын жасарту мен оны пайдалану тиімділігін арттыруа баытталан шараларды жиынтыы болып табылады. Табиатты тиімді пайдалану, кркейту жне орау кешенді трде арастырылуы ажет. Рио-де-Жанейро декларациясыныаидаларын есепке ала отырып азастанны экологиялы ауіпсіздігі проблемалары жне оршаан ортасыны жадайына аламды, лтты жне жергілікті дегейде аралуын арастырады. аламды экологиялы проблемалара климатты згеруі, озон абатыны бзылуы, биортрлілікті азаюы, шлейттену жне жерді лдырауы (деградация) жатады. лтты экологиялы проблемалареа экологиялы апатты айматар; Каспий теізі айраы ресурстарын белсенді игерумен байланысты проблемалар; тарихи ластану; трансшекаралы мселелер; скери арышты жне тжірибелік кешендер полигондарыны серін жатызуа болады. Жергілікті экологиялы проблемалара ауа бассейніні ластануын, радиоактивті, трмысты жне нерксіптік алдытары, табии жне техногендік ттенше жадайларды жаткызуа болады. Адам рекетінен азастан жерінде тез шешуді ажет ететін проблемалар бар. Соны салдарынан барынша шиеленіскен жаанды, лтты жне жергілікті экамселелер алыптасты. Оларды шешуге тек ана азастадытарды ана емес, халыаралы, ынтыматастыты кеейту жолымен ол жеткізіледі.

Экологиялы мселелер. Жаанды экологиялы мселелер:

Климаттын згеруі; 2. Озон абатыны бзылуы; 3. Биортрлілікті сатау (сімдіктер мен жануарлар дниесіні ртрлілігін); 4. Жерді шлейттенуі жне тозуы. Климатты згеруi."ызу серiнi" салдарынан болатын климатты згеруi жалпы лемдiк клемдегi проблема болып табылады жне оршаан ортаны жай-кйiне барынша ытимал атер тндiредi.

азастан 1995 жылы Климатты згеруi жнiндегi Б Yлгiлiк конвенциясын бекiттi, ал 1999 жылы осы Конвенцияа Киото хаттамасына ол ойды. Аталан хаттаманы бекiткен жне ол кшiне енген жадайда азастан ызан газдарды шыарындыларын ысарту жнiндегi санды мiндеттемелердi зiне жктей отырып, I осымшаны Тарапы болады.

Озон абатыны бзылуы.Жердi озон абатыны бзылуы адам, жануарлар, сiмдiктер мен микроорганизмдер тiршiлiгi шiн ытимал атер болып табылады. 1973 жылдан бергi байаулар азастанны стiндегi озон абатыны алыдыы 5-7%-кe азайанын крсеттi. Монреаль хаттамасына сйкес абылданан, озон абатын бзатын заттарды пайдалануды реттеу жнiндегi шаралар лемде 1986 жылды дегейiмен салыстыранда оны 10 eceгe азаюына ыпал еттi. Бiздi ел озон абатын сатау туралы халыаралы келiсiмдерге 1998 жылы осылды. азiргi уаытта азастанда озон бзыш заттарды (ОБЗ) пайдалануды ысарту жне оларды айналымнан алып ою, озон абатын бзбайтын заттарды олданумен жаа технологияларды енгiзу жнiндегi жмыстар жргiзiлуде.

лтты экологиялы мселелер:1. Семей, Арал; 2. Каспий тенізі айраыны ресурстарын арынды игерумен байланысты мселелер; 3. Су ресурстарыны сарылуы жне ластануы; 4. Байыры ластанулар; Трансшекаралы сипаттаы мселелер; 6. скери-арыш жне сына кешендері полигондарыны сері. Елімізді тарихындаы е айылы паратарды бірі - Семей ядролы сына полигоныны мірге келуі Алашы атомды жарылыс дауысы 1949 жылы тамызды 29-ы, таы саат 7-де естілді. Семей ядролы полигоны ауданында 450-ден астам жер сті жне жер асты ядролы сынатарыны ткізілуі нтижесіндеатмосфераа, гидросфераа жне литосфераа те лкен млшерде радиоактивті материалдаршыарылды. Тек Семей ядролы полигоныны ана емес, соан жаын жатан орасан лкен ауматар да (Павлодар, араанды, Шыыс азастан, Жезазан облыстары жне Ресей Федерациясыны Алтай лкесі) радиоактивті ластануа шырады. Соны нтижесінде сол ауматаы кптеген тірі азалар жне трын халытар зардап шекті. Каспий теізіні алып жатан географиялы орнына байланысты (шл зонасы) елімізді шаруашылы саласында атаратын маызы те зор. Сонымен атар сол мадаы шлді алапа ылал келуші су айдыны ретінде де лкен рлі бар. Солтстігіне ятын Еділ зенінде бгендерді салынуы, мнайксіпшілігіні ркендеуі теізді экологиялы жадайын нашарлатты. Соы жылдары бл айма мнай мен газды ндіруді маызды экономикалы ауданына айналды. Теіз дегейіні ктерілуіне байланысты бл айма табии апат жадайына шырады. Табии орларын игеруде де, бл аудандаы табиат компоненттеріні згеруіне байланысты мынадай проблемалар туындауда: экологиялы апатты аймаа жататындытан, негізгі рекет етуші Капустин Яр, Азыр полигоныны за уаыт бойы жмыс істеуіне байланысты трын халытарды денсаулыыны крт нашарлауы; мнай мен газды ндірілуіне байланысты тіршілік дниесіні згеруі, балытарды (бекіре) ырылуы, уылдыры шашатын кксерке балытарыны кеміп кетуі; осы теізге ана тн (эндемикалы) итбалыты мезгіл-мезгіл ырылуы; аыза жерлерді шаруашылыа тигізетін кері сері (жел эрозиясы).

Жергілікті экологиялы мселелер:1. уебассейніні ласта­нуы;

2. Радиоактивті ластану; 3. Бактериологиялы жне химиялы ластану;

4. Химиялы ластану; 5. нерксіптік жне трмысты алдытар; 6. Табии жне техногендік сипаттаы ттенше жадайлар.уе бассейнiнi ластануы

Атмосфераны негiзгi ластануы тстi металлургия, жылу энергетикасы, ара металлургия, мнай-газ кешенi ксiпорындары мен клiк шыарындыларымен байланысты. Атмосфералы ауаны ластануынан атердi натылыы халы денсаулыыны нашарлауына да жне оршаан ортаны тозуына сер етедi. Атмосфералы ауаны ластану проблемасы негiзiнен республика халыны жартысына жуыы мiр сретiн iрi алалар мен нерксiптiк агломераттара тн. Табии жне техногендiк сипаттаы ттенше жадайларды туындауы елдi экологиялы ауiпсiздiгiне наты атер тндiредi. ауiп апатты жер сiлкiнiсi, кшкiн, сел, сырыма, су тасыны, рт, ндiрiстiк объектiлердегi ауiптi нрксiп жне баса да аварияларды нтижесiнде адамны мiрiне, денсаулыына жне оршаан ортаа зиян келуiне байланысты. 1994 жылдан бастап ттенше жадайлар салдарынан азастанда шамамен 40 мы адам айтыс болды жне 250 мынан астам адам зардап шектi. Сараптамалы баалау бойынша ттенше жадайлардан (жаhанды длей апаттар болмаан кезде) келетiн тiкелей жне жанама зиян жыл сайын шамамен 25 миллиард тегенi райды. Орман рттерiнi экожйелерге елеулi зиян тигiзуi жаласып отыр. Бл орайда оларды уаытылы анытау проблемасы шешiлмеген. Орман рттерiмен кресудi сенiмдi жне экономикалы жаынан тиiмдi авиациялы ралдары жо. Табии жне техногендiк сипаттаы ттенше жадайларды салдарларын азайту шiн: рт жне нерксiп ауiпсiздiгi саласындаы мемлекеттiк баылау мен адаалау жйесiн, болжау ызметтерiнi жмысын жетiлдiруге мемлекеттiк материалды резервтi, елдi авариялы-тару кштерiн жне жедел рекет ету кштерiн алыптастыруды негiздерiн айта арауа баытталатын Ттенше жадайларды алдын алу мен оларды жоюды мемлекеттiк жйесiн дамытуды 2004-2010 жылдара арналан бадарламасын зiрлеу; 2006 жыла дейiн кмiрсутегi кен орындарын игерудi геодинамикалы ауiпсiздiгiнi бадарламасын абылдау жне геодинамикалы мониторинг жйесiн ру;

2005-2006 жылдары орман рттерiн жою жнiндегi ымбат тратын шаралардан жеiл шатарды жеке паркi бар мамандандырылан блiмшелер румен уе патрулiнi кмегi арылы уаытылы ерте табу мен оларды бастапы сатысында сндiру жнiндегi алдын алу шараларына кшу шiн орман рттерi туралы хабарландыруды бiрыай жйесiн ру ажет.

Ттенше жадайларды алдын алу жне оларды жою жнiндегi iс-шараларды орындалуы зардап шеккендер санын тмендетуге жне келесiз салдарлардан материалды зиянды азайтуа ммкiндiк бередi.